Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 401

10.2.1. Çirkab sularının mexaniki üsulla t mizl nm si 

Çirkl nmi  suların bütün müasir t l bl r  cavab ver

bil n universal t mizl m  üsulu h l ki yoxdur. Çirkab 

suların bütün m lum t mizl nm  üsullarını  a a ıdakı 

qruplara ayırırlar: mexaniki, kimy vi, fiziki-kimy vi, 

termiki, bioloji (biokimy vi). Mexaniki üsullar  sas n ilkin 

t mizl m  zamanı istifad  olunur. Bel  üsullar sudan 

müxt lif ölçülü h ll olmayan qatı ıqların ayrılması 

m qs dil  istifad  olunur. Bu halda a a ıdakı 

avadanlıqlardan istifad  olunur: torlar, barabanlı torlar, 

filtrl r, qumtutanlar, çökdürücül r, nefttutucuları, q tran-

piy-ya tutucuları (

kil 10.2-10.3).  

           ) 

 

 

 

 b)  

kil 10.2 – Çökdürücü: a) çoxyaruslu; b) bo qablı. 

---

                                                                                  

 402

Çökdürücül r çirkab sularında çök n v  üz n kobud 

dispers qatı ıqların  t mizl nm si üçün istifad  olunan 

mexaniki t mizl nm  üsullarının  sas avadanlı ı hesab 

olunur. Göst ril n qatı ıqların t mizl nm si üçün 

çökdürücü nohurlardan da istifad  olunur.  

kil 10.3 – 

ffafla dırıcı çökdürücü: flokulyasiya kamerası, 

çökdürücü zona, 

ffafla dırılmı  suyu toplamaq üçün qanov, 

m rk zi boru, üz n madd l ri ayırmaq üçün qanov, 

çöküntül rin çıxardılması üçün boru. 

g r çirkli suyun t rkibind  olan qatı ıq sudan yüngül 

olarsa, onda onu suyun üz rind n ayırırlar, bu halda 

çökdürücüy  tutucu da deyirl r. Hal-hazırda çirkli suların 

t mizl nm sind  daha az sah  tutan  hidrotsiklonlardan  

istifad  olunur. 

---

                                                                                  

 403

Çirkab sularının t mizl nm si – çirkab sularının 

t rkibind  olan z r rli madd l rin da ıdılması  v  ya  

k nar edilm si m qs dil  onların emal olunması 

prosesidir.  

Çirkab sularının çirkl ndiricil rd n azad edilm si 

mür kk b bir istehsaldır. H r hansı dig r istehsal 

sah l rind  oldu u kimi bu istehsal sah sind   d

xammal (çirkab suları) v  hazır m hsul (t mizl nmi

sular) olur. Çirkab sularının t mizl nm  üsullarının 

seçilm si çirkl ndirici madd l rin qatılı ından asılıdır. Bu 

v  ya dig r üsulun t tbiq olunması  h r bir konkret halda 

çirkl nm nin xarakteri v  qatı ıqların z r rlilik d r c si 

il  mü yy n olunur. Bu üsullar birlikd   t tbiq olundu u 

halda çirkab sularının t mizl nm si v   z r rsizl

diril-

m si kombin  olunmu  üsul adlanır.  

Mexaniki t mizl m  üsulunun  mahiyy ti ondan 

ibar tdir ki, çirkli sular çökdürülm   v  filtrl m  yolu il

mexaniki qarı ıqlardan azad olur. Kobud dispers 

hiss cikl r, ölçül rind n asılı olaraq müxt lif konstruksi-

yalı hörm  tor,  l k, qumtutucu, septikl r, peyin tutucula-

rı, s th çirkl ndiricil ri is  - çökdürücül r, nefttutucuları, 

benzin-ya  tutucuları  v  s. vasit sil  tutulur.  Mexaniki 

üsul m i

t çirkab suları  t rkibind n 60-75%, s naye 

---

                                                                                  

 404

çirkab suları  t rkibind n is  95%-   q d r h ll olmayan 

qatı ıqların ayrılmasına imkan verir ki, h min qatı ıqlar 

da qiym tli qatı ıq kimi istehsalatda istifad  olunur.   

S naye v  m i

t çirkab suları t rkibind  h ll olan v  h ll 

olmayan asılqan hiss cikl r olur. Asılqan qatı ıqlar (b rk v

maye) su il  dispers sistem  m l  g tirir.  Asılqan hiss cikl rin 

ölçül rind n asılı olaraq  m l  g l n dispers sisteml ri 3 qrupa 

bölürl r: 1) hiss cikl rinin ölçül ri 0,1 mkm-d n böyük olan 

kobuddispers sisteml r (suspenziya v  emulsiya); 2) hiss -

cikl rinin ölçül ri 0,1 m m - 1 nm h ddind  olan kalloid 

sisteml r; 3) hiss cikl ri ayrı-ayrı molekul v  ya ionların 

ölçül rin  uy un olan h qiqi m hlullar . 

Çirkab sularından asılqan hiss cikl rin k nar edilm si 

üçün hidromexaniki süzm  (dövrü v  fasil siz), çökdürm

(cazib   v   m rk zd nqaçma qüvv si t siri il ), filtrl m   

prosesl rind n istifad  olunur. Üsulun seçilm si asılqan 

hiss cikl rin ölçüsünd n, fiziki-kimy vi xass l rind n, 

qatılı ından, çirkab suyunun s rfind n v  lazımi 

t mizl m  d r c sind n asılı olur.  

Süzg cd n keçirm  v  durultma.  

Çirkab sularının t rkibind  olan mineral v  üzvi 

çirkl ndiricil ri (0,20-0,25mm) ayırmaq üçün qumtutucula-

---

                                                                                  

 405

rından v  kobuddispers qatı ıqları  t mizl m k m qs dil

çökdürm kl  durultma üsulundan istifad  olunur. 

Çökdürücül r horizontal, vertikal, radial, naziklaylı 

(boru v  lövh

killi) növl rd  hazırlanır. Horizontal 

çökdürücül r iki v  ya daha çox eyni zamanda i l y n 

bölm l ri olan düzbucaqlı rezervuarlardan ibar tdir 

(

k.10.4, ).  Su çökdürücünün bir t r find n dig r 

t r fin  do ru h r k t edir. 

Çökdürücül rin d rinliyi  ( ) = 1,5-4,0 m, uzunlu u – 8-12 

m, koridorun eni – 3-6 m olur. Çirkab suyunun miqdarı 

15000 m³/gün olduqda horizontal çökdürücül rd n 

istifad  olunması m sl h t görülür. Bu halda çökdürülm

effektivliyi 60%-  çatır. Vertikal çökdürücül r konus dibli 

silindrik rezervuarlar (

k.10.4, b) olub, çökdürm  zonası-

nın hündürlüyü – 4-5 m olur. Vertikal çökdürücül rd

çökdürülm  effektivliyi horizontal çökdürücül rinkin

n z r n 10-20% a a ı olur.  

Radial çökdürücül rd  çirkli su m rk zd n k narlara 

do ru h r k t edir  (

k.10.4, v).  Bel  çökdürücül r su 

s rfi 20000 m³/gün olduqda istifad  olunur v  çökdürm

effektivliyi  60%-  çatır. Naziklaylı çökdürücül r xırda 

dispers qatı ıqların effektiv ayrılması  m qs dil  istifad

olunur. 

---