Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 517

m rh l si, 2000-ci ild  is  II m rh l si yerin

yetirilmi dir. Layih nin I m rh l si ç rçiv sind

respublika 

razisind  müasir iqlim d yi m l rinin 

tendensiyası mü yy n edilmi , gözl nil n iqlim 

d yi m l rinin ssenaril ri (5 ssenari) hazırlanmı , iqlim 

d yi iklikl rinin neqativ t sirl ri n tic sind  ba  ver

bil c k itkil rin azaldılması üçün milli adaptasiya planı, 

qlobal istil

m y   s b b olan parnik qazlarının milli 

kadastrı, parnik qazlarının tullantılarının azaldılmasına 

dair milli f aliyy t planı hazırlanmı dır. Layih nin II 

m rh l sind  Az rbaycan Respublikasında parnik 

qazlarının azaldılması üçün texnologiyalara milli t l bat 

mü yy nl

dirilmi , iqlim üz rind  sistematik mü a-

hid l rin hazırkı  v ziyy ti v  potensialı qiym tl ndiril-

mi dir. 

Hazırda Az rbaycan iqlim d yi m l ri üzr

rqi 

Avropa v  keçmi  SSR  dövl tl ri (12 ölk ) il  birlikd

parnik qazlarının inventarla dırılmasının keyfiyy tinin 

t kmill

dirilm si üçün milli potensialın yaradılması üzr

regional layih nin ilkin m rh l sind   i tirak edir.  qlim 

d yi m l ri üzr  milli s viyy d   a a ıdakı strateji 

v zif l rin yerin  yetirilm si vacibdir: 

---

                                                                                  

 518

-  stilik effekti yaradan qazların tullantılarının statistik 

hesabatı, qiym tl ndirilm si, m nb l ri v  toplayıcıları 

haqqında m lumatların analitik-informasiya sisteml rinin 

yaradılması; 

- Davamlı sosial-iqtisadi inki afın t min edilm si üçün 

iqtisadiyyata v   t bii ekosisteml r  iqlimin t hlük li 

t sirinin qiym tl ndirilm si v  müvafiq adaptasiya 

t dbirl rinin i l nib hazırlanması; 

-  qlim d yi m l rinin  halinin sa lamlı ına t sirinin 

qiym tl ndirilm si v  müvafiq adaptasiya t dbirl rinin 

i l nib hazırlanması; 

- Gün

, kül k v  bioqazdan istilik v  elektrik enerjisi 

alınması imkanı ver n, ekoloji c h td n t miz 

texnologiyaların Az rbaycana g tirilm sinin 

stimulla dırılması; 

- Ozonda ıdıcı madd l rd n istifad  olunmasının 

t dric n aradan qaldırılmasının ba a çatdırılması.                           

13.3.1. T bii ehtiyatlardan s m r li istifad

Az rbaycan Respublikası  z ngin t bii s rv tl r   v

inki af etmi  s naye sah l rin  malik olan bir dövl t kimi 

geni  imkanlara malikdir. Lakin uzun ill rd n b ri yı ılıb 

qalmı  ekoloji probleml r vaxtında öz h llini tapmadı ı 

---

                                                                                  

 519

üçün respublikamızın 

traf mühiti h ddind n artıq 

çirkl ndirilmi dir. Hazırda respublika qar ısında h llini 

t cili t l b ed n bir sıra ekoloji probleml r durur. Bu  

probleml r  a a ıdakılardır:  

- Bakı  v  dig r iri 

h rl rd  içm li suyun 

çatı maması; 

- Su hövz l rinin, o cüml d n X z r d nizinin m i

t 

v  s naye sularının tullantıları il  çirkl ndirilm si; 

- X z r d nizinin s viyy sinin d yi m si il

laq dar 

vurulan ziyanlar; 

- S naye m rk zl rind  atmosfer havasına z r rli 

qazların yol veril n normadan artıq atılması; 

- K nd t s rrüfatı üçün yararlı torpaqların eroziyaya 

u raması v

oranla ması; 

-  ri s naye v  ya ayı   m nt q l rind   m i

t 

tullantılarının müt madi 

kild  yı ı dırılmaması v  t l b 

olunan müvafiq qaydada yerl

dirilm m si. 

Qeyd olunan ekoloji probleml rin h lli yollarını 

davamlı inki af prinsipl ri  sasında mü yy nl

dirm k 

üçün onları t hlil etm k z ruridir. 

---

                                                                                  

 520

13.3.2. Su ehtiyatları 

M lumdur ki, Az rbaycanda k nd t s rrüfatının ehti-

yaclarını  v

halinin içm li suya olan t l batını öd m k 

üçün potensial baxımdan kifay t q d r su ehtiyatları 

yoxdur. Bir sıra rayonlarda, xüsusil  Ab eronda suyun 

çatı maması su ehtiyatlarından kifay t q d r s m r li 

istifad  edilm m si il  izah edilir. Su 

b k  sisteminin 

çatı maması, bir çox k m rl rin uzun ill r istismarı 

n tic sind   sıradan çıxması, mövcud texniki t l bl r

cavab verm m si il

laq dar t qrib n 45-50%-   q d r 

içm li  su  itkisin   yol  verilir. 

Qon u dövl tl r - Gürcüstan v  Erm nistanın, o 

cüml d n respublikamızın ya ayı   m nt q l rind n v

s naye obyektl rind n t mizl nm d n axıdılan m i

t v

s naye tullantıları vasit sil  Az rbaycanın 

n böyük 

çayları olan Kür v  Araz çaylarının h ddind n artıq 

çirkl nm si d  öz  h llini t l b ed n mühüm prob-

leml rd ndir. Çayın X z r d nizin  tökül n yerind

suyun keyfiyy ti yalnız s nayed  istifad  üçün yararlıdır.

Su t mizl yici qur uların v ziyy ti d   q na tb x

deyildir. Respublikanın 75 

h rind n yalnız 35-d

sut mizl yici qur ular vardır. Onlar da yanız mexaniki 

t mizl m  vasit l ri il  t chiz olunmu lar. Bakı 

h rind

---

                                                                                  

 521

m i

td n atılan çirkli suların ümumi h cmi sutkada 1.2 

mln.m

3

  t

kil edir ki, ondan da yalnız 50%-i t mizl nir.

X z r d nizind  su s viyy sinin qalxma-enm  prosesi 

uzun srlik tarix  malik olmaqla, sahil dövl tl ri üçün bir 

sıra iqtisadi-sosial v  ekoloji probleml r do urur. 1930-

1977-ci ill r  rzind  X z rin s viyy si – 28 metr  trafında 

t r ddüd etmi dir. Son 15-16 il  rzind  is  onun 

s viyy si orta hesabla ild  12-14 sm  qalxmaqla – 26 

metr  çatmı dır.

X z r d nizind  suyun s viyy sinin qalxması 

Az rbaycan Respublikasının 825 km-lik sahil zola ını 

tamamil   t sir altına almı dır. F lak t zonasında 

Az rbaycanın 800 km

2 

- lik  razisi, 7 

h ri,  halisi 1 

milyondan çox olan 35 ya ayı   m nt q si, 120-d n çox 

heyvandarlıq obyekti, bir sıra xalq t s rrüfatı obyektl ri, 

15.3 min ha otlaq, 1.2 min ha üzümlük v  120 min ha 

kin  yararlı torpaq sah sin   z r r vurulmu dur. D niz 

s viyy sinin qalxması 

n tic sind  Az rbaycan 

Respublikasına d y n ziyanın ümumi m bl

i 12 milyard 

AB  dolları m bl

ind  qiym tl ndirilir. 

Su ehtiyatlarının qorunmasının v  

s m r li 

istifad sinin davamlı inki af prinsipl ri  sasında h yata 

keçirilm si v  bu m qs dl  su ehtiyatlarının inki afı  v

---