Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
103
cinsl r qarı ıq halda v ya kiçik me cikl r
klind a aclıqlarda t sadüf edilir. Bel me cikl r Böyük Qafqazda -Q b l rayonunda H mz li q biristanlı ında, Pirqulu v O uz rayonu me l rind , Xızı, Dahardibi adlanan me l rd , Kiçik Qafqazda - Göy-Göl, G d b y me l rind , Talı da larında - Lerik rayonu Hamazat k ndi trafı me l rd t sadüf edilir. yn yarpaqlı cinsl rd n n geni
razid yayılmı ı ardıc me
l ridir. Az rbaycan me l rind - Qazax ardıcı (Juniperus Salina), Uzunsov ardıc (C. Oblonga), Cırtdan ardıc (C. Pugmaca), Alçaqboy ardıc (C. Depressa), Qırmızı ardıc (C.Polycarpos) v s. növl ri bitir. Ardıc me l rinin n geni sah si Bozda da, Naxçıvan me l rind dir. Ardıcın çox da geni olmayan sah l rd seyr k me l ri d vardır. yn yarpaqlı me l r (ardıc v am) Respublika me l rinin me il örtülü sah sinin t qrib n 1,6%-ni t kil edir. Az rbaycan Respublikasında h mi ya ıl enliyarpaqlı me l r yoxdur. Bel cinsl r yalnız Bakı, G nc , ki, Sumqayıt v dig r iri h r v
q s b l rd ya ayı m nt q l rinin ya ıllıqlarında t sadüf edilir. Respublika me l rinin
sasını qı da yarpa ını tök n enliyarpaqlı növl r t kil edir.
104
Me il örtülü sah hakim cinsl r gör t qrib n a a ıdakı kimi paylanmı dır: am-0,04%, ardıc-2,37%, fıstıq-31,68%, palıd-23,4%, v l s-26,01%, göyrü -0,01%, a caqayın-0,22%, qovaq-3,58%, qızıla ac-1,87%, cök - 1,71%, qara ac-1,16%, dig r cinsl r-7,95% oldu u mü yy n edilmi dir. Me l rin t rkibc müxt lif olmasına baxmayaraq, enliyarpaqlı me l ri sas n fıstıq, palıd v v l s cinsl ri m l g tirir. Me il örtülü razinin 85,5%-i bu üç cinsin payına dü ür. Me l rin ya sinifl rin gör d paylanması müxt lifdir. Bel ki, cavan me l r me
il örtülü sah nin 11,2%-ini, orta ya lı a aclar-63,3%-ini, yeti m kd olan a aclar-13,4%-ini, yeti mi v ya ı ötmü me l r-12,1%-ini t kil edir. Yeti mi v ya ı ötmü me l r 1966-cı il m lumatında me il örtülü sah nin 35,4%-i oldu u halda, 1988-ci ild bu r q m 12,1% olmu dur. Orta ya lı a aclar is 1966-cı ild 21,6%, 1988-ci ild 63,3%- çatmı dır. Bu is me l rin t dric n cavanla dı ını göst rir. Az rbaycanın ks r me
l ri (85%) dikliyi yüks k olan da yamaclarında yerl m kl v zolunmaz torpaqqoruyucu, sut mizl yici v iqlim safla dırıcı h miyy t malikdir. 105
Me l rin sıxlı a gör paylanması da müxt lifdir. Respublika me l rinin 13,7%-i a a ı (0,3-0,4), 2,62%-i orta (0,5-0,6), 18,3% normal (0,7-0,8) v 2,62%-i yüks k (0,9-1,0) sıxlıqdadır. Me l rin ümumi orta sıxlı ı-0,56 mü yy n edilmi dir. Bonitet sinfin gör d me l rin paylanması müxt lifdir. Yüks k I-II bonitetli me l r me il örtülü sah nin 14,9%-ini, III bonitet-42,3%-ini, IV bonitet-27,4%-ini v a a ı bonitetli V-sinf m nsub me l r 15,4%-ini t kil edir. Me l rin orta illik artımı 1,74 m 3
s.) cinsl rd -1,77 m 3 , yum aq yarpaqlı (qovaq, yalanqoz, qızıla ac) cinsl rd is 2,12 m 3 t kil edir. Buradan bel q na t g lm k olar ki, me l rimizd yüks k m hsuldar (I v II bonitet) a aclıqlar (14,9%) azdır. Orta m hsuldar (III bonitet) a aclıqlar 42,3%, az a a ı m hsuldar (IV v V bonitet) a aclıqlar is 42,8% t kil edir. Bu göst ricil r me l rin qorunması, onun m hsuldarlı ının artırılması sah sind son ill r görülmü me çilik t dbirl rinin qeyri-q na tb x aparıldı ının bazis göst ricisidir. Me l rimizd 1536 cins aid olan 150 növ yabanı meyv bitkil ri mövcuddur. Bu bitkil rd min tonlarla (adi qoz, alma, armud, zo al, alıca, zgil, fındıq, xurma, yemi an, abalıd, böyürtk n v s.) yabanı
106
meyv m hsulu vardır. Bu meyv l rd n 30%-i istismar h miyy tli m hsullardır. Me l rimizd arıçılı ın inki afı üçün d
lveri li rait vardır. Hazırda me mü ssis l rind 700- yaxın arı ail si saxlanılır. Arılar me bitkil rinin tozlanmasına köm klik edir, bol toxum m hsullarının alınmasına rait yaradır v lav bal m hsulu alınmasını t min edir. Az rbaycan me l rinin yüks klikl r gör paylanmasının da özün m xsus qanunauy unluqları vardır. Bel ki, ks r n imal
istiqam tli da yamaclarında palıd-v l s me l ri
üstünlük t kil edir. A a ı da qur a ında az m hsuldar palıd, qara ac, d mira ac me l ri, orta da qur a ında nisb t n m hsuldar palıd-v l s me l ri, yuxarı da me qur a ında is daha yüks k m hsuldar palıd-v l s me l ri mövcuddur. Me qur a ının subalp qur aqla qovu du u razid az m hsuldar toza acı v alçaq boylu yri gövd li fıstıq me l rin t sadüf edilir. Bel qanunauy unluqların Talı , Böyük v Kiçik Qafqaz da larında özün m xsuslu u vardır. Az rbaycan me l ri h miyy tin gör I qrupa aid edilir v bu me l r Respublikanın müxt lif bölg l rind müxt lif t rzd yayılmı dır. Bu bölg l r xas olan xüsusiyy tl rd n biri müxt lif t bii s rv tl rin - mineral Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|