Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
115
qı layır, özl rini yeml tam t min edirl r. Onlar gündüzl r me d gizl nib dinc lir, otlamaq üçün açıq talalara s h r, ax am v gec çıxırlar. Bu heyvanlar 7-10 ba dan ibar t d st il ya ayırlar. Xallı marallar orta böyüklükd dir, ya lı erk kl rin diri ç kisi 90-150 kq-dır, di il r is daha kiçik olur. Yalnız erk kl rd buynuz vardır. Bu marallar 7,5 ay bo azlıq dövrü keçirir v mayın sonlarında do um dövrü ba layır. Onlar, ad t n bir, çox nadir halda is ekiz bala verir. Yay zamanı ist r erk k, ist rs d di il rin parlaq kür n r ngi olur. Bu onlara a r ng görk mi verir. Qı zamanı ya lıları qonura çalan boz, b ’z n sarımtıl r ngd olur, ild 2 d f - yazda v payızda tükl rini d yi irl r. Bu maralların b d ninin bel hiss sind v yanlarında açıq r ngli l k l r – xallar vardır ki, el onlara “xallı maral” adının verilm si d bunlarla ba lıdır. Qafqaz maralı artıq bir sr yaxındır ki, yox edilmi dir. T k y yalnız K p zin zirv si trafında t k-t k rast g linir. Cüyürl rin d sayı xeyli azalmı dır. Hazırda razid cücüyey nl rin 6 (adi kirpi, Qafqaz köst b yi, Radde qonurdi i, Satunin qonurdi i, su kutoro, a qarın a di ), dov anab nz rl rin 1 (dov an), g miricil rin 8 (müxt lif siçanlar v siçovullar), v h i heyvanların 8 (tülkü, porsuq, ayı, da d l si, me pi iyi, g lincik, 116
samur, va aq, dırnaqlıların 3 (t k , cüyür, Qafqaz maralı), qu ların 40-a q d r (bildirçin, me göy rçini, adi qurqur, me cüllütü t nb l cüllüt, a qarın cüllüt, göl qa ayısı, to lugötür n, qara k rk s, le yey n, iri yapalaq, meymun, bayqu , qu qu u, qara a acd l n, zı - zı , ali dola ası, sarıköyn k, baltadimdik, me tora ayı, çil qaratoyuq v s.), sürün nl rin 6 (ilanlar, k rt nk l l r), suda-quruda ya ayanların 3 (müxt lif qurba alar) növü ya ayır. Burada heyvanlardan dov an, porsuq, tülkü (325-440 ba ), qu lardan is k klik (580) daha çoxdur, Qiym tli heyvan sayılan cüyür (42 ba ) v t k (30 ba ) azdır, Qafqaz maralının sayı xeyli artaraq 125 ba a çatmı dır. Göygöl qoru unda m skunla an heyvanlardan ikisinin – rqi Qafqaz t k si v Zaqafqaziya qonur ayısının, Göygöld ya ayan v qorunan forel balı ının da adı Qırmızı kitablarda vardır. Burada Qırmızı kitablara adı yazılmı qu lara da t sadüf edilir. Buraya 1961-ci ild 7 ba n sil Qafqaz maralı g tirilmi , vv ll r volyerd , sonra is açıq me sah sind v talalarda saxlama a ba lamı lar. H min marallar tezlikl t bii rait uy unla mı , sür tl artma a ba lamı dır. 20-25 % artım qaydası il aparılan hesablamalara sas n 29 il (1962- 1990) rzind burada onların sayı 200-250 ba a çatmalı 117
idi, lakin açıq sah d saxlanıldı ı üçün maralların artımı xeyli az olmu dur. Bu razil r h min maralların keçmi d sevimli t bii ya ayı yeri idi. H tta ikinci böyük göl olan Maralgölün adı da xalq t r find n onun sahill rind daha çox m skunla mı bu n cim heyvanın r fin
adlandırılmı dır. Az rbaycanın bir çox rayonlarının da çaylarında t bii olaraq çay forell ri ya ayır. Bunlar n dadlı v keyfiyy tli olan balıqlardandır. Bundan lav , respublikada süni balıq yeti dirm m nt q l rind lvan forel, poladba forel v Göygöl foreli artırılır. lvan v poladba forelin v t ni imali Amerikanın sularıdır. M hsuldar oldu u üçün oradan Az rbaycana g tirilmi dir. Göygöl foreli is yalnız Göygölün sularında ya ayan balıqdır. Respublikanın dig r çay forell rind n xeyli f rql nir. Öz m n yi etibaril Göygöl foreli çay forelind n m l g lmi dir. Onların m l g lm tarixi Göygölün yaranma tarixi il ba lıdır. Z lz l zamanı gölün razisind qalan çay forell ri uzun ill r rzind t dric n göl forelin çevrilmi , artıb çoxalmı v z man miz q d r g lib çatmı dir. Bu müdd t rzind Göygöl forell ri çay forell rin xas olan b zi lam tl ri saxlamı , kürüverm qabiliyy tl ri, böyüm intensivliyi v artmasına gör is onlardan f rql nmirl r. Göygöl 118
forell rinin uzunlu u 50 sm- , kütl si 1,5 kq-a q d r olur. 10-12 il q d r ya ayır. H r bir di i balıq ild 500-2500 d d kürü ver bilir. 1975-1976-cı ill rd Göygöl forell rinin süni yolla artırılmasının üsulları i l nib hazırlanmı dır. Göygöl forell ri ilk ya larında z if, sonrakı ill rd is sür tl böyüyür. Bu c h td n o, g l c kd respublikanın forel t s rrüfatlarında yeti dirm k üçün, el c d da göll rin , su anbarlarına buraxmaq üçün n lveri li balıq növü ola bil r. Böyük Qafqazın c nubunda Balak n v Zaqatala rayonlarının razisind heyvanlar al minin cüt dırnaqlılar (5 növ), yırtıcılar (11 növ), g miricil r (10 növ), h ratyey nl r (5 növ) kimi d st l rinin nümay nd l ri vardır. Heyvanlar d st v növc az olsalar da sayca çoxdurlar. T kc bunu qeyd etm k kifay tdir ki, razid cütdırnaqlı heyvanların sıxlı ı h r min hektarda 300 ba dan artıqdır. Burada heyvanlar al minin yayılmasında da aquli qur aqlıq mü ahid olunur. Hazırda sas n 5 növ ov heyvanı ya ayır: rqi-Qafqaz t k si, Qafqaz maralı, Qafqaz köpg ri, Avropa cüyürü, çöl donuzu. T k sürül ri yaz-yay f sill rind ba lıca olaraq, subalp v alp ç m nl rinin lçatmaz qayalı, uçurumlu yamaclarında ya ayır. Qarlı, axtalı qı aylarında onlar 700-800 m Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|