Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 127

Çala göld   v  kanallarda ya ayan 12 növ balıq vardır. 

Burada ceyran, qunduz, çöl donuzu, dov an, X z r 

suitisi, canavar, çaqqal, tülkü, porsuq v  s. heyvanlar 

m skunla mı dır.  razid  oturaq v  köç ri qu lar daha 

çoxdur. Qu  növl rind n turac, b zg k, dovdaq, qu qu u, 

boz qaz, qızıl qaz, Quba qazı, qızıl ba  örd k, boz örd k, 

anqut, qa qaldaq, böyük a  va , boz va , sarı va , 

bizquyruq örd k, enliburun örd k v  s. m sk n salmı dır. 

Burada çöl donuzunun sayı 240, canavar 8, tülkü 25, 

çaqqal 15, qamı lıq pi iyi is  30 ba a çatmı dır. Burada 

Az rbaycanın Qırmızı kitabına dü mü   ç hrayı qutan, 

qara leyl k, b zg k, dovdaq, sultan toyu u,  rsindimdik, 

qızılqaz, qırmızıdö  qaz, fısıldayan qu, kiçik qu kimi 

köç ri v  oturaq qu lar mühafiz  olunur. Burada 1.31 min 

ba  müxt lif qaz, 12 min ba  qa qaldaq, 6,3 min ba

sultan toyu u, 1,8 min ba  b zg k, 1,63 min ba  qu qu u 

vardır. Ceyran m m li heyvanların cütdırnaqlılar 

d st sinin bo buynuzlular f sil sind dir. Ç kisi 35 kq-a 

q d rdir. B d ninin uzunlu u 95-115, hündürlüyü is  60-

75 sm-  çatır. Çox çevik v  oynaq heyvandır, saatda 50-

60 km sür’ tl  qaça bilir. Dekabrın ortalarından 

ba layaraq hövr   g lir, 5 ay bo azlıq dövründ n sonra 

(mayda) 1-2 bala do ur.  ld  iki d f  - yazda (mart) v

---

                                                                                  

 128

payızda (oktyabr) tükünü tül yir. Ceyran dünyada az 

yayılmı  heyvandır. Onun m sk ni Zaqafqaziya, Ön 

Asiya, Orta Asiya, Qazaxıstan v   M rk zi Asiyadır. 

Az rbaycan ceyranın daha çox ya adı ı  razi olmu dur, 

lakin insan f aliyy ti onların dincliyini pozmu , n slini 

azaltmı dır. Böyük Qızıla ac v  Kiçik Qızıla ac 

körf zl rinin  razil rind  m m lil rin, sürün nl rin, suda-

quruda ya ayanların, h

ratların, balıqların bir çox 

növl ri ya ayır. Burada yırtıcı heyvanlardan canavar, 

tülkü, çaqqal, qamı lıq pi iyi, porsuq, Qafqaz g linciyi 

m sk n salmı dır. Qamı lıq pi iyi, çaqqal v  tülkü qu ları 

xeyli m hv edir. Sürün nl rd n X z r v  bataqlıq 

tısba aları, zolaqlı  k rt nk l , biçimli ilanba , adi v  su 

koramalı, gürz   v  s. t sadüf edilir. Cücüyey nl rd n 

uzunquyruq a di  

v  Zaqafqaziya kirpisi vardır. 

G miricil rd n Zaqafqaziya dov anına, siçanlara, 

siçovullara t sadüf edilir. Suda-quruda ya ayanlardan is

müxt lif növ qurba alar ya ayır. Su heyvanlarından 

Böyük Qızıla ac körf zind   X z r suitisi vardır. B ’z n 

10 ba dan ibar t olan suiti sürül rin   d  rast g linir. 

Burada 30 növd n artıq balıq qeyd  alınmı dır. Siy n k, 

kütüm, ç ki, naxa, sıf, çapaq, kefal, xul v  s. balıqlar 

mühüm s naye  h miyy tlidir. 

razid  qunduz iqlim

---

                                                                                  

 129

yax ı uy unla ır.  qlim  uy unla dırmaq üçün ilk d f

1931-1932-ci ill rd  buraya 80 ba  qunduz buraxılmı dır; 

onlar tezlikl  xeyli artmı dır. Lakin 1935-ci ilin s rt qı ı az 

qala onları tamamil   m hv etmi dir. 1959-cu ild n 

yenid n Kiçik Qızıla ac körf zinin  imal-

rq hiss sin

396 qunduz buraxılmı dır. 1960-1961-ci ilin ov 

mövsümünd  burada 2 min qunduz ovlanmı dır. Qunduz 

h min 

razi üçün perspektivli t s rrüfat heyvanıdır. 

A cab di v  Beyl qan rayonlarında köç ri v  yerli 

qu ların, heyvanların çox m skunla dı ı su sah l ri 

mövcuddur. Buradakı göld   v  onun  trafında 13 

d st d , 140 növd n artıq qu  m skunla mı dır. 87 növ 

qu  yumurta qoyub bala verir, 500 min  q d r qu  ancaq 

qı layır. Burada boz, qızıl, qa qa v   qırmızıdö  qazlar, 

harayçı v  fısıldayan qu qu ları, ya ılba , bizquyruq, ala, 

qırmızı, k killi qara v  boz örd kl r, fitçi v   m rm r 

cür l r, enliburun, marek, qırmızıdimdik, qızılba , a göz 

dal ıclar, qa qaldaq, sultan toyu u, böyük su f r si, 

rsindimdik, qaravay, böyük a , kiçik a , boz, sarı  v

Misir va ları, qarıldaq, 

yridimdik, böyük v  kiçik 

qarabatdaqlar, qıvrıml l k qutan, bizdimdik, çökükburun, 

b zg k, çobanaldadan v  s. qu lar ya ayır. Burada 

beliba lılar (bataqlıq, tarla v  ç m n), a quyruq, qartallar 

---

                                                                                  

 130

(d niz v  çöl), yırtıcı qu lar (bildirçinqanan v  s.) da 

vardır, burada 33.6 min çay , 10 min dal ıc örd kl ri, 5.8 

min qaz, 52 min qa qaldaq, 16 min sultan toyu u v  s. 

qu lar ya ayırdı. 

razid  adı Az rbaycanın Qırmızı 

kitabına dü mü  sultan toyu u, b zg k, qara leyl k, 

ç hrayı qutan,  rsindimdik, qızılqaz v  s. qu lar qorunur. 

Burada m m li heyvanlardan çöl donuzu, qunduz, 

dov an, canavar, tülkü, porsuq, qamı lıq pi iyi v  s. olur, 

onlar 10 növ   q d rdir. Burada 1800 ba  qunduz, 180 

ba  qamı lıq pi iyi, 70 ba  çöl donuzu, 90 ba  dov an 

qeyd  alınmı dır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, A göld

keçmi d  balıq h m miqdarca, h m d  növc  çox z ngin 

idi, lakin sonradan gölün suyunun  orla ması  v  kütl vi 

ovlanma n tic sind  onun balıqları xeyli azalmı dır. 

Hazırda burada 12 növ balıq vardır. Onların xeyli hiss si 

ov 

h miyy tli balıqlardır. Burada balıqçılıq v t g si 

yaradılmı dır. 

4.9. Bioloji ehtiyatlar 

X z r d nizinin bioloji resursları böyükdür v  praktiki 

olaraq qiym tsizdir, 1809 növ v  qruplarda t msil 

olunmu lar. Onlardan 1069-u s rb st ya ayır, 325 

parazitik, 415 onur alılar növün  daxildir. X z rd  qalıb, 

---