Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
123
çöl donuzu), yırtıcılar (qonur ayı, canavar, tülkü, da v me d l l ri, g lincik, porsuq, yenot, me pi iyi, va aq), g miricil r (dov an, süleysinl r, siçanlar, sincablar v s.) ibar tdir. Qu ların 11 d st y aid olan 90-a q d r növü m skunla mı dır; onların 60 növ q d ri is s rç kimil r aiddir. razid sürün nl rin 12 növü ya ayır. Onların 7-si k rt nk l l r , 3-ü t lx l r , 1- i ilanlara, 1-i is koramallara aiddir. Çaylarda çay forel balı ı ya ayır. Dig r balıqlardan is rq qı ovçusu, kür irbiyi v kür xramulyası yalnız Kurmuxçayın a a ı s rh dind ki hiss sind m skunla mı dır. Burada suda- quruda ya ayanların 5 (qurba alar) növü yayılmı dır. Böyük Qafqazının c nubunda smayıllı rayonun razisind ba lıca m qs dl rd n biri buradakı heyvanlar al minin qorunması v artırılmasını t min etm kdir. razinin mövcud t bi t kompleksi v hazırkı heyvanlar al mi buna tam sas verir. Burada cüyür, çöl donuzu, köpg r, t k , maral, ayı, canavar, va aq, çaqqal, me pi iyi, tülkü, yenot, porsuq, dov an, d l v s. heyvanlar, qırqovul, turac, qaratoyuq, alabaxta, bildirçin, sarıköyn k, çobanaldadan, a acd l n v s. qu lar vardır. Ov h miyy tli heyvanlardan çöl donuzu, yenot, d l , ayı, qu lardan is qırqovul daha çoxdur. Burada Qırmızı 124
kitablara adı dü n qonur ayı, turac, köpg r v s. heyvan v qu lar qorunur. Buradakı heyvanlar v qu lar bioloji xüsusiyy tl rind n, razinin hündürlüyünd n, iqlim raitind n v me nin lam tl rind n asılı olaraq, qoruq razisind qeyri-b rab r yayılmı dır. Onların yerl m - sind mü yy n aquli qanunauy unluq da mü ahid olunur: t k yalnız yuxarı da -me yarımqur aqlarında, köpg r sas n yuxarı v orta, qism n d a a ı da -me yarımqur aqlarında, maral, çöl donuzu, ayı bütün da - me qur a ında, cüyür yayda yuxarı, qı da a a ı da - me yarımqur aqlarında daha çox m skunla ır. 1990-cı ild aparılan siyahıya almaya gör smayıllı rayonun razisind 150 ba cüyür, 210 ba çöl donuzu, 54 ba t k , 180 ba maral, 130 ba köpg r v s. heyvanlar vardır. Qu lardan k klikl rin d sayı xeyli çoxdur (90-dan artıq); lakin qırqovullar çox azdır (10-a q d r), ona gör d yric qırqovul yeti dirm m nt q sinin hesabına burada qırqovulların sayını artırmaq lazımdır. Z ngin ot v kol bitkil ri yarusu olan sıx v yüks k m hsuldar me l r, yüks k otlu subalp ç m nliyi burada heyvan v qu ların müxt lif növl rinin m skunla masına s b b olmu dur. Hazırda burada cüyür, çöl donuzu, t k , qonur ayı, va aq, tülkü, porsuq, çaqqal, dov an, d l ,
125
canavar v s. heyvanlar, qırqovul, qaratoyuq, alabaxta, bildirçin, sarıköyn k, çobanaldadan, a acd l n, qar a v s. qu lar vardır. Onlara qoru un bütün razil rind rast g linir, lakin cüyür, ayı orta v yuxarı da -me yarımqur aqlarında nisb t n çoxdur. Buraya h r il t k-t k maral, çoxlu qaranqu v sı ırçın da “qonaq” g lirl r. Bu qu v heyvanların sayı v sıxlı ı razid çox deyildir. 1990-cı ilin payızında mü yy n edilmi dir ki, razid 70- q d r çöl donuzu, 42 cüyür, 4 köpg r, 16 qonur ayı vardır. Cüyür v qırqovulun sayı onların optimal normasından xeyli azdır. Burada Qırmızı kitablara adı dü n heyvanlardan qonur ayı, köpg r, qu lardan turac, berkut, çöl qartalı v s. qorunur. Az rbaycan t bi tinin canlı incil rind n biri d cüyürdür. O Avropanın xeyli hiss sind , Asiyanın q rbind , Qafqazda, Orta Asiyada, c nubi Sibirin da larında, Monqolustanda, Uzaq rqd m skunla mı dır. Vaxtil Az rbaycan razisind olan bütün me
l rd v kolluqlarda bu heyvana rast g linirdi. H tta Kür çayı sahilind ki me l rd d geni yayılmı dı. ndi Kür-Araz ovalı ında cüyürün kökü çoxdan k silmi dir. Hazırda yalnız B.Qafqaz, K.Qafqaz v L nk ran da larındakı me l rd cüyür rast g linir. Kür trafı tuqay me l rind müxt lif m m lil r,
126
sürün nl r, suda-quruda ya ayanlar, qu lar, Kür suyunda is balıqlar ya ayır. Heyvanlar al minin z nginliyi c h td n Qarayazı me l ri xüsusi h miyy t malikdir. Burada maral, qunduz, d l , g lincik, dov an, çöl donuzu, tülkü, çaqqal, porsuq, çöl pi iyi, süleysün v s. heyvanlar m skunla mı dır. N cim Qafqaz maralı düz nlik razid yalnız Qarayazı me l rind , da lıq regionlarda is B.Qafqazın c nub yamacında v K.Qafqazda qorunur. B.Qafqazın c nub yamacında qorunmayan razil rd d marallar m skunla ır. Son m lumata gör bütün qorunan razil rd 1300 ba dan artıq maral vardır. Bura daimi ya ayan v köç ri qu larla da z ngindir. Onlar sıx me l rd v müxt lif kolluqlarda daha çox m sk n salmı lar. Qu lardan qırqovul, göy rçin, alabaxta, qaratoyuq, a acd l n, sı ırçın daha çox olub, sayı 500-d n 2000- q d rdir. Örd k, su f r si v s. suya maraq göst r n qu lar da az deyildir; burada, h tta h mi sevil n bülbül d vardır. Suda-quruda ya ayanlardan göl v quru qurba aları, bataqlıq tısba ası, sürün nl rd n müxt lif ilanlar v k rt nk l l r vardır. Kür v Araz ovalı ında xeyli miqdarda m m lil r, sürün nl r v suda-quruda ya ayanlar vardır. Buradakı göld v X z rin sahill rind 65 növ q d r qu ya ayır.
Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|