Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 155

çirkl nmi

razil rin ekoloji v ziyy tinin yax ıla dırılması 

sxemin  uy un Bakı 

v  Sumqayıt 

h rl rind

formala an tullantıların idar  olunmasının t kmill

diril-

m si v  s. t dbirl rin h yata keçirilm si üçün Az rbaycan 

Respublikası Prezidentinin göst ri in

sas n maliyy

v saitl rinin ayrılması bu probleml rin vaxtında h ll 

edilm sini realla dırmı dır.  

Az rbaycan Respublikası Prezidenti t r find n 

imzalanmı  2007–ci il 20 iyun tarixli 2244 

–li "X z r 

d nizinin çirkl nm d n qorunması üzr   b zi t dbirl r 

haqqında" S r ncamdan ir li g l n m s l l rin h ll 

edilm si m qs dil  Az rbaycan Respublikası Prezidenti-

nin Ehtiyat Fondundan 3,5 mln. manat v sait ayrılmı dır. 

Bu S r ncamdan ir li g l n m s l l rin h lli istiqam -

tind  beyn lxalq  standartlara  cavab  ver n modul  tipli 

lokal   t mizl yici qur ular alınaraq Ab eron yarımadası-

nın Bilg h, Buzovna, M rd kan v  Pir a ı q s b l rind

qura dırılmı dır.     

5.7. Eroziyaya qar ı mübariz  t dbirl ri

Torpaq eroziyası il  mübariz  aparmaq, hazırda 

eroziya yayılan sah l rd  onun qar ısını almaq, 

torpaqları eroziyadan qorumaq ümumdövl t  h miyy tli 

---

                                                                                  

 156

problem olub, t bi td n s m r li istifad nin 

v zif l rind n biridir. Bu t dbirl r üç istiqam td

aparılmalıdır: 

1) eroziyanı tör d n s b bl ri aradan qaldırmaqla; 

2) eroziya prosesl rin  qar ı bilavasit  mübariz

t dbirl ri v  vasit l ri t tbiq etm kl ;                

3) eroziyanın xalq t s rrüfatına t sirinin m nfi n tic l rini 

aradan qaldırmaqla. 

 Eroziyanı tör d n s b bl rin aradan qaldırılması elmi 

c h td n 

saslandırılmı  

t dbirl ri t tbiq etm kl

mümkündür. Bunun üçün a a ıdakı  t s rrüfat-t

kilatı 

t dbirl r h yata keçirilm lidir:  

– d my

kinçiliyi zonasında dik yamacların 

umlanmasına yol verilm m lidir. Az rbaycan 

Respublikası  T bi ti Mühafiz  qanununa  sas n, dikliyi 

150-d n artıq olan yamacların ba dan-ba a  umlanması 

qada an edilm lidir. Birillik bitkil r 

kil n sah l rd

eroziyaya qar ı aqrotexniki t dbirl r kompleksi h yata 

keçirilm lidir; 

– suvarma  kinçiliyi rayonlarında irriqasiya v  meliorasiya 

qaydalarına riay t edilm li, torpaqların suvarma 

n tic sind  yuyulmasına (irriqasiya eroziyasına) yol 

verilm m lidir;  

---

                                                                                  

 157

– yol, qaz, su k m rl ri, yüks k g rginlikli elektrik x tl ri 

ç kili i v  müxt lif qur uların in ası zamanı torpaq 

sah l rinin korlanmasına qar ı ciddi mübariz

aparılmalıdır;  

– dik yamaclarda ba lar, plantasiyalar v  me

likl rin 

salınması, sah l rin x nd kl rl , zolaqlarla, yuvalarla, 

meydançalarla hazırlanması v  terrasla dırma il  h yata 

keçirilm lidir; 

– yay otlaqlarının v ziyy tind n, xüsusil  torpaqların 

eroziyaya u rama d r c sind n, onun m hsuldarlı ından 

asılı olaraq, sah  vahidind  mal-qara otarılması 

normalarına ciddi  m l edilm lidir; s thi yuyulmamı   v

otunun m hsuldarlı ı çox olan  razil rin h r hektarında 

5-8 ba , s thi orta yuyulmu  v  otunun m hsuldarlı ı az 

olan sah l rin h r hektarında is  4-5 ba  heyvanın 

otarılması planla dırılmalıdır; 

– yaylaqlarda  razinin co rafi mövqeyi, d niz 

s viyy sind n hündürlüyü, yamacların istiqam ti v  s. 

n z r  alınmaqla, otarmanın ba lanması  v  qurtarması 

müdd tin  ciddi  m l edilm lidir;  

– otlaqların bitki kütl sind n s m r li istifad  etm k 

(xüsusil  otarılan zaman bitkil rd n q na tl  istifad

etm k v  onların artımı üçün 

rait yaratmaq) üçün h r 

---

                                                                                  

 158

yerd  dövriyy l r v   m d ni otarma sistemi t tbiq 

edilm lidir; 

– ya ı lar zamanı islanmı

razil rd  heyvanların 

dırnaqları il  bitkil rin m hv edilm m si v  torpa ın 

a ınmaması üçün,  vv lc  quru sah l rd  otarma 

aparılmalıdır; 

– eroziya prosesinin intensiv getdiyi  razil rd  otlaqların 

bitki örtüyünü b rpa etm k üçün, 2-3 il otarma 

aparılmamalıdır; 

–  idd tli sel hadis sinin ba  verdiyi çay hövz l rinin 

yuxarı hiss sind  otarmanı tamamil  qada an etm k, ya 

da xeyli m hdudla dırmaq lazımdır;  

– sürü m  prosesi torpaq eroziyasını sür tl ndirdiyind n 

da -ç m n v  da -me

 qur aqlarında bel

razil rd

torpaqlardan b rkim si üçün 3-4 il otarma qada an 

edilm lidir; 

– istifad siz qalan suvarma suyunun, kommunal-m i

t 

qur ularından buraxılan suların özba ına axaraq 

çök klikl ri v  d. yerl ri doldurmasına yol verilm m lidir.  

---

                                                                                  

 159

6. B OSFER. B OSFERD  T KAMÜL. B OSFER

T S R. 

6.1. Biosfer. Biosferin t rkibi v  xüsusiyy tl ri 

Canlı orqanizml rin Yer kür sind  yayıldı ı sferaya-

biosfer deyilir. Bu m nada biosfer termini elm  ilk d f

1875-ci ild  avstriya geoloqu v  paleontoloqu Eduard 

Zyuss (1831-1914) t r find n daxil edilmi dir. Amma 

ondan çox  vv l bu termin ya ayı  yeri, t bi tin 

kli, 

Yerin canlı  t b q si v  dig r adlarla bir sıra t bi t 

t dqiqatçıları  t r find n i l nilmi dir.  lk ba lan ıcda 

bütün bu terminl rd  ancaq bizim planetimizd  ya ayan 

canlı orqanizml rin birliyi n z rd  tutulurdu, amma 

h rd n onların co rafi, geoloji v  kosmiki prosesl rl

laq si d  göst rilirdi, lakin bu zaman ilk növb d  canlı 

t bi tin qeyri üzvi al min madd si v  qüvv sind n 

asılılı ına diqq t yetirilirdi. H tta biosfer termininin 

 

mü llifi E.Zyuss terminin t tbiq olunmasından 30 il sonra 

---