Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5.6. X z r d nizinin ekoloji mühitinin mühafiz sisteml ri
151
Az rbaycan razisinin 60%-ni da v da t yi sah l r t kil edir ki, onun da xeyli hiss si müxt lif d r c li eroziyaya m ruz qalmı dır. Burada yerl n kin sah l rind , otlaq v biç nlikl rd aqrotexniki v meliorativ t dbirl rin düzgün h yata keçirilm m si torpaqların eroziyasına s b b olur. Bel razil rd torpaqların eroziyasının geni inti arına s b b, k nd t s rrüfat dövriyy sind olan sah l rin milliliyidir. Aparılan t dqiqatlara gör Az rbaycanın da lıq razil rind (okean s viyy sinin 200m yüks klikd yerl
n sah l rd ) suvarmaya yararlı torpaq sah l rinin ancaq 36%-nin (580,4 min ha) mailliyi 0,02-0,03, qalan 64%-nin (1041,1 min ha) mailliyi 0,02-d n artıqdır. Respublikada torpaq eroziyasına qar ı mübariz aparmaq, kompleks t dbirl r görm k üçün h min prosesi do uran s b bl ri v onun gedi ini öyr nm k lazımdır. Bunu is aquli zonalıq üzr s ciyy l ndirm k daha m qs d uy undur. sas n 2000-3500 metr (qism n 1600-3500 metr) hündürlükl ri hat ed n da -ç m n qur a ı alp, subalp v bozqır ç m nlikl rd n, da - ç m n, qaratorpaq, çürüntülü-karbonatlı v s. torpaq tipl rind n, me torpaqlarının bozqırla mı v ç m nl mi yarımtipl rind n ibar t torpaq örtüyün 152
malikdir. Burada s thi eroziya geni inki af etmi dir. B zi yerl rd is qobu eroziyası geni inki af etmi dir. Az rbaycanın yay otlaqlarında eroziya prosesi güclü inki af etmi olsa da, onlar ayrı – ayrı rayonlarda qeyri – b rab r raziy v inki af d r c sin malikdir. M s l n, eroziyaya u ramı sah l r Qusar, Laçın, K lb c r kimi rayonlara nisb t n Ordubad, Q b l , smayıllı rayonlarında 24-31% artıq razil ri hat edir. Ordubad, smayıllı, Q b l kimi rayonların razisind ki da – ç m n torpaqların 90-96%-i müxt lif d r c d eroziyaya u ramı torpaqlardır. idd tli eroziyaya u ramı torpaqlar smayıllı rayonunda yuyulmu torpaqların 20%- q d rini t kil edirs , Qusar rayonunda bu r q m 56%- çatır. Ya ayı yerl rinin traf me
l ri daha çox m hv edildiyind n h min razil rd s thi, ist rs d yar an eroziyaları geni yayılmı dır. M s l n, 1925-1926-cı ill rd
ki rayonundakı Oxud v Ki , Qax rayonundakı stisu, O uz rayonundakı Filfili k ndl ri trafında palıd v v l s me l rinin qırılması n tic sind bu yerl rd s thi v qobu eroziyası geni inki af etm y ba lamı dır. Mü yy n edilmi dir ki, h r il qobular 2-2,6 metr uzununa böyüy r k torpaqların yuyulmasına s b b olmu dur. Respublika razisind qobuların n çox inki af etdiyi 153
razil r da t yi v alçaq da lıq yarımqur a ında boz- q hv yi torpaqların yayıldı ı sah l rdir. Qobuların intensiv inki af etdiyi sah l r sas n Ceyrançöld , Kiçik Qafqazın c nub – rq qurtaraca ında, L nk ran zonasının imal hiss sind ki X z rin q dim terraslarında v dig r torpaqlardadır. Eroziya n tic sind Az rbayca- nın da lıq razil rind denudasiya, düz nlik razil rd is akkumulyasiya prosesi intensiv inki af etmi dir. Lakin çayların g tirdiyi torpaq v süxur materiallarının xeyli hiss si akkumulyasiyada i tirak etm yib, Kür – Araz çayları il X z r d nizin axıdılır. Az rbaycanda çayların n ql etdirdiyi asılı g tirm l r olduqca çoxdur. A stafaçay suyunun h r m 3 -d 282 qram, Tu yançay suyunun h r m 3 -d bundan 16 d f çox, y ni 4490 qram asılı g tirm l r vardır. Az rbaycanda kül k eroziyası ist r a a ı da lıq v da t yi sah l rin bozqır qur a ında, ist rs d yarıms hra zonasında, güclü kül kl rin t siri il qumlu, umlanmı , bitki örtüyü z ifl mi sah l rd ba verir. Bir çox yerl rd torpa ın üst münbit qatı sovrulur, alt az münbit qatı v h tta süxur üz çıxır v sah nin pisl
m sin s b b olur. Kül k eroziyası su eroziyasına nisb t n az razini hat ets d xalq t s rrüfatına vurdu u z r r gör ondan geri qalmır. Göründüyü kimi, 154
eroziyala ma t bi t üçt r fli m nfi t sir göst rir: 1) münbit torpaq v yum aq qum qatını sovurub aparmaqla torpa ı münbitsizl dirir, çök klikl r yarat- maqla sah l rin relyefini pozur; 2) da ınma materialları münbit torpaqlı sah l ri, otlaqları, ya ayı yerl rini basır, onları sıradan çıxarır, müxt lif ölçüd t p cikl r yaradaraq relyefi korlayır; 3) kül kl r torpa ın üst münbit qatını apararaq orla mı orak tl
mi qatı üz çıxarır, orlu torpaq v süxur qatını aparıb ba qa yerl r yayaraq k nd t s rrüfatı üçün yararlı sah l ri d korlayır.
Az rbaycan Respublikası Prezidentinin 2006–cı il 28 sentyabr tarixli 1697 nömr li S r ncamı il t sdiq olunmu "Az rbaycan Respublikasında ekoloji v ziyy tin yax ıla dırılmasına dair 2006–2010–cu ill r üçün Kompleks T dbirl r Planı”ndan ir li g l n traf mühitin mövcud v ziyy tinin b rpasına yön ldilmi Bakı Buxtasının, Bibi Heyb t zonasının, H. liyev adına Beyn lxalq Hava Limanının trafının, Ab eron yarımada- sındakı göll rin, neftl çirkl nmi torpaqlarının, lay suları altında qalmı sah l rin v dig r istehsal tullantıları il Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|