Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 139

164 mln m

3 

bioloji, 23 mln m

3 

mexaniki t mizl m d n 

keçdiyi halda, 373 mln m

3 

tullantı suları is

t mizl nm d n d niz   v  daxili su hövz l rin  axıdılır. 

Tullantılarla yana ı su hövz l rin  neft m hsulları, asılı 

madd l r, sulfat birl

m l ri, xlorid duzları, s thi aktiv 

madd l r, fenol v  müxt lif a ır metallar atılır. Ab eron 

yarımadasının  n ciddi ekoloji probleml rind n biri m i

t 

tullantılarının idar  olunması il  ba lıdır. Yarımadada 

olan 5 m i

t tullantıları poliqonunun ümumi sah si- 

232,5 ha-dır. Qeyri-qanuni zibillikl rin sah si is  448,6 

ha-dır ki, bunların da sayı 128-dir. Bakı 

h rind   r smi 

f aliyy t göst r n poliqonlar ekoloji norma v

standartlara cavab vermir. Civ  üsulu il  kaustik soda v

xlor istehsalı zamanı 

m l   g l n t hlük li tullantılar 

Sumqayıt 

h rind  

v  ümumilikd  Ab eron 

yarımadasında böyük ekoloji probleml r yaradan 

amill rd n biridir. Atmosfer havasının çirkl nm si d

Bakının  sas ekoloji probleml rind ndir. Son ill r  sas n 

köhn  avtomobill rin hesabına n qliyyat vasit l rinin 

sayının artması, poliqonlarda tullantıların yandırılması 

s b bind n atmosfer havasına atılan z r rli madd l rin 

miqdarının artması atmosfer havasının çirkl ndirm kl

traf mühit v  insanların sa lamlı ı üçün ciddi t hlük

---

                                                                                  

 140

yaradır. Ab eron yarımadasında ümumi sah si 3325 ha 

q d r olan 200-d n artıq göl mövcuddur. Bu göll rin  traf 

mühit   t siri torpaqların deqradasiyaya u raması  v

oranla masından, s viyy nin qalxması  n tic sind

lav  torpaq sah l rinin su altında qalmasından, 

buxarlanma n tic sind  karbohidrogenl r v  dig r z r rli 

madd l rin atmosfer  atılmasından, ya ayı

m nt q l rin , mü ssis l rin , yollar v  dig r 

kommunikasiya x tl rin   x l l yetirilm sind n ibar tdir. 

Daha çox çirkl nm y   m ruz qalmı  göll r - Böyük  or, 

Bülbül , Qırmızıgöl, Hacı H s n v  Çuxurd r  göll ridir. 

Böyük 

or Ab eron yarımadasının 

n böyük gölü 

olmaqla Bin q di, Sabunçu v   N rimanov rayonları 

razisind  yerl

ir.  vv ll r adıç kil n göl  sas n yeraltı 

sularla qidalanırdı. Su s thi 1300 ha, uzunlu u 10 km, eni 

- 1,5-2,0 km, d rinliyi 4-8 m olan bu göl  hal-hazırda 

axıdılan çirkab suların günd lik h cmi- 15,2 min kub metr 

t

kil edir. Suların t rkibind  neft m hsullarının, 

fenolların, s thi-aktiv madd l rin, a ır metalların v  dig r 

z h rli madd l rin qatılı ı yol veril n normadan d f l rl

çoxalıb, dib çöküntül rind  radionuklidl rin artması 

mü ahid  olunur. Ya ayı  massivl rind  kanalizasiya 

sisteml ri tikilm diyind n t s rrüfat-m i

t tullantı 

---

                                                                                  

 141

sularının göl  v

traf  razil r  axıdılması göl  razisind

ekoloji v ziyy ti daha da k skinl

dirir. Ab eronun neft 

v  neft m hsulları il

n çox çirkl nmi  torpaq sah l ri 

Qarada , Bin q di, Sabunçu, Suraxanı, 

zizb yov v

S bail rayonlarının  razil rind dir. 

G rgin ekoloji sah si olan dig r  razi Bakı buxtasıdır. 

Ümumi sah si 50 kvadrat metr, sahil x ttinini uzunlu u 

20 km, ora axıdılan çirkab suların günd lik miqdarı-937,0 

min kub metr t

kil edir ki, bunun da 750 min kub metr 

m i

t çirkab sularının payına dü ür. Sumqayıt S thi 

Aktiv Madd l r Zavodunda hazırda istismarda olan civ

üsulu il  xlor istehsalı texnologiyası fiziki v   m n vi 

c h td n köhn ldiyind n  razinin civ   v  xlor kimi çox 

z r rli madd l rl  çirkl nm sin  g tirib çıxarıb. Suraxanı 

rayonu 

razisind ki yod-brom istehsalı zamanı 

m l

g lmi   t rkibind  radioaktiv madd l r olan tullantılar (45 

min ton kömür), h l   d  bu  razid  qalmaqdadır. Bakı 

Yod Zavodunun  razisind  

yı ılaraq qalaqlanmı

radioaktiv tullantıları da  hasar vasit sil

traf mühitd n 

t crid olunub. Bu tullantıların z r rsizl

dirilm si üçün 

xüsusi mü ssis   f aliyy t göst rmir, buna gör   d

mövcud v ziyy t radiasiyanın mü yy n olunmu

normativ h dd n artıq olmasına g tirib çıxarıb.  

---

                                                                                  

 142

Ab eron yarımadasında v  ümumilikd  Respublikada 

ekoloji v ziyy tin yax ıla dırılması  m qs dil  Az rbay-

can Respublikasının Prezidenti t r find n 28 sentyabr 

2006-cı il tarixli “Az rbaycan Respublikasında ekoloji 

v ziyy tin yax ıla dırılmasına dair 2006-2010-cu ill r 

üçün Kompleks T dbirl r Planı” t sdiq olunub. 

Ab eronun ekoloji v ziyy tinin yax ıla dırılması üçün bu 

t dbirl r planının xüsusi  h miyy ti vardır.  

Bakı Buxtasının, Bibiheyb t zonasının, Heyd r  liyev 

adına Beyn lxalq Hava Limanının 

trafının, Ab eron 

yarımadasının göll rinin, neftl  çirkl nmi  torpaqların, lay 

suları altında qalmı  sah l rin v  dig r istehsal tullantıları 

il  çirkl nmi

razil rin ekoloji v ziyy tinin yax ıla -

dırılması, m i

t tullantılarının idar  olunması sxemin

uy un Ab eron yarımadasında formala an tullantıların 

idar  olunmasının t kmill

dirilm si v  s. m s l l r 

t dbirl r planında  ks olunub v  bütün bunlara müvafiq 

olaraq lazımi t dbirl r h yata keçirilir.  

5.3. X z r d nizinin ekoloji  probleml ri 

Hazırda X z rin ekoloji v ziyy ti olduqca g rgindir. 

D nizin  elf zonasında problem daha k skindir, artıq bu 

---