Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
143
razil rd ölü zonalar yaranmı ıdr. B zi yerl rd çirkl ndiricil rin qiym ti normanı 10-20 d f artır. X z rin çirkl nm m nb l ri olduqca müxt lifdir. Bununla birlikd onları a a ıdakı kimi qrupla dırmaq olar: 1)X z r axan çaylar vasit si il g l n çirkl ndiricil r; 2)Sahil zonasında yerl n h rl rd n v s naye obyektl rind n çirkl nm ; 3)D nizd neft hasilatı v n qli il laq dar çirkl nm ; 4)X z r d nizi s viyy sinin qalxması n tic sind sahil zonasında su altında qalmı m nb l rd n çirkl nm . X z r d nizini çirkl ndir n sas m nb l r a a ıdakılardır: t mizl nm mi s naye m hsulları v k nd t s rrüfatı tullantıları, çay v d niz g miçiliyi, quru v su sahill rind qaz v neft buruqlarının istismarı, d niz dibinin d rinl dirilm si i l ri zamanı ikinci çirkl nm , atmosfer v su vasit sil uzaq zonalardan çirkli madd l rin g lm si. Yeri g lmi k n, qeyd etm k lazımdır ki, çaylar vasit sil h r il X z r 40-45 km 3 çirkab daxil olur ki, onun da 60 faizi Volqa çayının payına dü ür. g r bu çirkli sular d nizin üst qatında b rab r paylansaydı, onda il rzind h min qatın qalınlı ı 10-11 sm- çatardı. X z r sularının çirkl nm sind Kür v Ural çayları da az rol oynamır. Tbilisi, Rustavi h rl rinin v s naye 144
mü ssis l rinin çirkab suları, h mçinin k nd t s rrüfatında i l dil n müxt lif toksiki madd l r Kür çayı vasit sil X z r daxil olur. X z r d nizi sahill rind yerl
n h rl rd n Bakı, Sumqayıt, Mahaçqala, H t rxan, Türkm nba ı, R t, nz li
h rl rind n d niz axıdılan çirkab suları onun sas çirkl ndiricil rind n hesab edilir. Bununla yana ı d niz neft yataqlarının istismarı v neft m hsullarının da ınması, d niz n qliyyatı da X z r sularını xeyli çirkl ndirir. D niz dibi qruntlarından götürül n nümun l rin t rkibind neft m hsulları, fenollar, b zi rayonlarda is civ olması mü yy n edilmi dir. n çox
çirkl nmi Bakı buxtası olmaqla burada dib qruntlarının çirkl nm si orqanizml rin v bentosun azalmasına, b zi yerl rd is dib faunasının yox olmasına g tirib çıxarır. D niz sularının çirkl nm si X z rin ekoloji raitind böyük g rginliy s b b olmu , onun bir sıra sahil bölg l rind is ekoloji böhran yaratmı dır. D nizin ekoloji
raitin Volqa, Kür hövz l rind bir sıra sututarların yaradılması da m nfi t sir göst rmi dir. Bunlarla yana ı d niz sularının xüsusil neft m hsulları il çox çirkl nm si aerasiya prosesini ciddi pozur, d niz fauna v florasının m hv olmasına g tirib
145
çıxarır. D nizin n çox çirkl nmi sah l ri eyni zamanda ekoloji böhran sah l ridir. Bel sah l r Bakı, Sumqa- yıt, Mahaçqala, Türkm nba ı h rl rinin akvatoriyaları, istismarda olan d niz neft yataqları rayonları aid edilir. X z r gölünün çirkl nm sind n danı ark n a a ıdakı xüsusiyy tl r n z r alınmalıdır: birincisi, çirkabın qeyri- b rab r paylanması d nizin ayrı-ayrı sah l rinin ciddi kild çirkl nm sin g tirib çıxarır. kincisi, sahilboyu yaranan çirkl nm ni bir zonadan ba qasına aparır v oranı da çirkl ndirir. N z r alsaq ki, tullantılar sas n suyun üzünd - üst qatında topla araq "su-atmosfer" zonası yaradır, onda m hz burada yı ılmı çirkablar hesabına daha çox d nizin bioloji h miyy tli sah l rinin çirkl ndiyini qeyd etm k lazım g lir. X z r d nizi üçün n t hlük li çirkl nm t rkibind z r rli kimy vi madd l r olan tullantılarla çirkl nm dir. Bunlardan neft karbohidro- genl rini, karbohidrogenl ri, karbonukleidl ri, xlor üzvi birl
m l rini v a ır metalları göst rm k olar. D nizin çirkl nm sind neft karbohidrogenl ri böyük rol oynayır. Söhb t Ab eron yarımadası v Manqı la ın yarısını hat ed n d niz neft s nayesi v sualtı neft borularından gedir. Vaxtil d nizd neft buruqlarının görünm si elm v texnikanın nailiyy ti sayılsa da, b zi 146
aliml r bunun yaxın g l c kd z r rli f sadlar tör d c yi bar d h yacan dolu m lumatlar veribl r. Üstünd n yarım srd n çox ötm sin baxmayaraq, h min fikirl r özünü do ruldur v biz artıq X z rin dünya miqyaslı problem çevrildiyinin ahidl riyik. Onun ekoloji v ziyy ti indi bütün dünyanı narahat edir. Bakı is X z rin n çirkli hiss sidir. T sadüfi deyil ki, o, bioloji c h td n "ölü buxta" statusunu qazanıb. X z ryanı ölk l rd ba ver n ictimai-siyasi prosesl r, ziddiyy tli münaqi l r d d nizin ekomühitin öz t sirini göst rib. Xüsusil h rbi münaqi l r. M s l n, 1991-ci ild n ba lanan Rus-Çeçen müharib si d nizin ekosistemind mü yy n probleml r yaradıb. Hövz d il rzind 20-30 h rbi tullantı qeyd alınır. Bundan lav , texnogen q zaların sayı da xeyli artıb. Bel ki, X z rin Rusiya sahill rind karbohidrogenl rin miqdarı Çeçen müharib si il laq dar xeyli artmı dır. M lumdur ki, Az rbaycanın yataqlarının birg istismarı il laq dar
" srin müqavil si" (1994) adlı sazi imzalanmı dır. Dünyanın m hur neft korporasiyalarının qo ulduqları sazi , Az rbaycanın xam neftini dünya bazarına çıxarmaq m qs di güdür. Regiondakı dig r neft istehsalçıları da eyni maraqdan çıxı edirl r. Qazaxıstan Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|