Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 304

oksigen i tirakı il  ammonyakla reduksiyasına  saslanır. 

Selektiv katalitik reduksiya prosesi  180° -d n 360° -y

q d r temperaturda böyük miqdarda istiliyin ayrılması il

aparılır. Ayrılan istilik istid yi diricil rd  utiliz  olunur. Bu 

üsulla t l b olunan t mizl nm   d r c si 

NO2

 = 99,2% 

olur. 

8.5.2. Azot oksidl rinin (NO

x

) hidrogenl  reduksiyası. 

Azot oksidl rinin 

2

 il  reduksiyası 150-200

°

temperaturda ba  verir. Katalizator kimi ad t n daha çox 

Cu, Ni,  r v  onların qarı ı ından v  ya  Pt, Pd, Ru –dan 

istifad  olunur. Lakin hidrogen bahalı oldu u üçün azot 

oksidl rinin reduksiyaedicisi kimi geni   t tbiq sah si 

tapmamı dır. Azot oksidl rinin NO

x

 (m s l n, NO) 

reduksiyasıyası: 

 molekulyar azota q d r (8.26):  

 2NO + 2H

2

⎯→

⎯

 N

2

 + 2H

2

O  ................(8.29),  

 ya da ammonyaka q d r (

2

 artıqlı ında) gedir(8.30):  

 NO + 5/2

2

⎯→

⎯

 N

3

 + 

2

  ...............(8.30) 

Ümumi formulu Au/MO

x

/SiO

2

  v  Au/MOx/Al

2

O

3

(burada 

= o, La, Ce) olan Au – t rkibli katalizatorların 

aktivliyin  da ıyıcılar t sir göst rir. Ge v  La oksidl ri NO 

-nun N

2

 –y  çevrilm si selektivliyini artırır. (8.29) t nliyi 

---

                                                                                  

 305

üzr  NO-nun maksimal konversiyası katalizator v

temperaturdan asılıdır. Bel  ki, Pt/Al

2

O

3

 katalizatoru 

i tirakı il

=140

°

-d  konversiya 50%, Pt/SiO

2

  

katalizatoru üçün  =90

°

-d   konversiya 75% olur. 

Suyun i tirakı NO-nun N

2

–y  çevrilm si konver-

siyasını azaldır.  Pt/Al

2

O

3 

katalizatoruna Na

+ 

ionunun 

daxil edilm si NO-nun N

2 

–y  çevrilm  konversiyasını 

30%-d n  75%-   q d r artırır. Katalizatorun Na

+ 

il

promotorla dırılması (8.29) t nliyi üzr  ged n reaksiyanın 

sür tini 30 d f  artırır.  Promotorun  lav  olunması y qin 

ki, NO – nun hemosorbsiyasının artmasına v  sonra da 

Pt katalizatoru üz rind  dissosasiyasına s b b olur.  

Azot oksidl rinin (NO

x

) karbon 2-oksidl   reduk-

siyası. Azot oksidl rinin karbon monooksidi vasit sil

reduksiyası (8.31) t nliyi üzr  ba  verir: 

    2NO + 2CO 

⎯→

⎯

 N

2

 + 2CO

2

  ............(8.31)  

Bu reaksiya 150-350

°

 temperaturda  Fe, Cu, Ni, Cr, 

Co oksidl ri v  ya n cib metalların  sasında hazırlanan 

katalizatorların i tirakı il  aparılır. Bu istiqam t ekoloji 

katalizd  olduqca perspektivdir, çünki tullantı qazlarının 

eyni zamanda h m  

  v   h m d  azot oksidl rind n 

(NO ) t mizl nm sin  imkan yaradır. M qs dli reaksiya 

---

                                                                                  

 306

il  yana ı yan reaksiya – NO –nun  N

2

O ya reduksiya 

prosesi d  gedir. (8.32):  

   2NO + 

⎯→

⎯

 N

2

 + 

2

 .................(8.32)  

2

  v  ya havanın i tirakı il  (8.33) reaksiyasının 

getm si d  mümkündür:  

O + 

2

⎯→

⎯

2

 .................................(78.33)  

Katalizatorun hazırlanma üsulunun da onun aktivliyin

t siri çoxdur.   

8.5.3. Azot oksidl rinin (NO

x

) ammonyak il

reduksiyası. 

Azot oksidl rinin ammonyak vasit sil  reduksiyası 

270-390

°

 temperaturda (8.34–8.36) t nlikl ri üzr  ba

verir: 

3N

2

O + 2NH

3

⎯→

⎯

 4N

2

 + 3H

2

O ..................(8.34)  

6NO + 4NH

3

⎯→

⎯

 5N

2

 + 6H

2

O  ..................(8.35)  

6NO

2  

+  8NH

3

⎯→

⎯

 7N

2

 + 12H

2

O .................(8.36)  

Reduksiyaedici kimi ammonyak v  ya onun 

tör m l rind n istifad   s naye qazlarının v  elektrik 

stansiyalarda  m l   g l n qazların azot oksidl rind n 

t mizl nm si zamanı  t crüb d n keçirilir.  Prosesin 

effektivliyini artırmaq üçün amonyakın miqdarı 

stexiometrik qiym td n mü yy n q d r artıq götürülür. 

---

                                                                                  

 307

Bu halda amonyakın bir hiss si 

lav  oksidl

m

reaksiyalarına s rf olunur:  

2N

3

 + 5/2

2

⎯→

⎯

 N

2 

+ 3

2

 ...................(8.37)  

2N

3

 + 3/2

2

⎯→

⎯

 N

2

 + 3

2

 .....................(8.38)  

Ammonyakın buraxıla bil n qatılıq h ddi: BBQH 

(N

3

)=20 mq/m

3

, azot oksidl rinin buraxıla bil n qatılıq 

h ddi BBQH (NOx)=5 mq/m

3

.  Odur ki, azot oksidl rinin 

ammonyakla reduksiyası zamanı reduksiyaedicinin 

düzgün dozalara bölünm si vacibdir. Bundan ba qa 

amonyak artıqlı ında ammonium-sulfat  m l   g lir ki, o 

da t mizl yici qur uların m hsuldarlı ına m nfi t sir 

göst rir. Bu prosesi aparmaq üçün Fe, Cr, Cu, V oksidl ri 

v  Pt  sasında hazırlanan katalizatorlardan istifad

olunur. V

2

O

5

/TiO

2

  katalizatoru daha çox öyr nilmi   v

effektiv hesab olunur. NO-nun ammonyakla reduksiyası 

zamanı  N

2

O–nun 

m l   g lm si mü ahid  olunur. 

Yüks k temperaturlarda suyun  lav  olunması aktivliyi v

selektivliyi artırır, bel  ki, ammonyakın oksigenl

oksidl

m sini l ngidir.  

8.5.4. Azot oksidl rinin karbohidrogenl rl

reduksiyası. 

Ad t n çox zaman reduksiyaedici kimi metandan 

istifad  olunur (8.39 – 8.31):  

---