Mundarija kirish. I bob. Zamburug’larning umumiy tavsifi

Ko’p foydalaniladigan zamburug’lar. Bugungi kunga kelib, bozorlarda va supermarketlarning sabzavotlar sotiladigan qismida asosan ikki xil qo’ziqorinni yil bo’yi topish mumkin. Qolaversa, ular kalsiy, kaliy va temir kabi vitaminlarga to’yingani bilan ham foydali.
Meditsinada zamburug’lardan antibiotiklar olinadi. Zamburug’lardan olingan fermentlar yengil va oziq-ovqat sanoatining ko’plab tarmoqlarida foydalaniladi.
Zamburug’lar xilma-xil vitaminlarga boy. Achituvchi zamburug’lardan polivitaminlar tayyorlanadi. Biroq zamburug’larning salbiy tomonlari ham bor. Masalan, ayrim zamburug’lar oziq-ovqat maxsulotlarini tez buzadi, yog’ochlarni chiritadi, odam, hayvon va o’simliklarda har xil kasalliklar keltirib chiqaradi.
Oq zamburug’ (Agaricus). Mevatanasi tuproq ostida dastlab sharsimon bo’lib o’savergan sari oyoqcha bilan qalpoqchani o’rab turgan parda yorilib, keyinchalik mevatana oyoqchada xalqasimon qoldiq ko’rinishidagina saqlanib qoladi. Voyaga yetgan qalpoqchaning diametri 3-5 dan 20-25 sm gacha yetadi. Qalpoqchasi seret, ba’zan qattiq yuzasi silliq, tukchali, tangachali ko’rinishda, ko’pincha oqish, qisman qo’ng’ir rangda bo’ladi. Oyoqchaning yuqori qismidan qalpoqchaning chetiga qarab ketgan plastinkalar radial joylashgan. Ularning har ikkala tomonida bazidiya va bazidiyasporalar yetishib, tik tushgandan so’ng shamol yordamida tarqaladi. Bu davrda plastinkalar to’q jigarrangda, qalpoqcha ham shu rangda bo’ladi. Bu zamburug’ organik chirindiga boy, tuproqlarda, chorva mollari boqiladigan dasht yaylovlarda ko’pincha bahor faslida uchraydi.
Zamburug’larning qishloq xo’jaligidagi ahamiyati. Zamburug’larning ba’zi birlari masalan: qo’ziqorinlar oqsil va azotli moddalarga boy bo’ladi. Shuning uchun odamlar tomonidan ular iste’mol qilinadi. Shampinon, Smorchok, Djodevik, Oq qo’ziqorin va boshqalar. Zamburug’lar qishloq xo’jaligida ham katta ahamiyatga ega. O’simliklar ildizida mikorizalar bo’ladi. Grekcha: miks - ,,ildiz”, ridza - ,,zamburug’ “ degani. Zamburug’lar ildizning tashqi tomonida joylashgan bo’lsa, ektotrof, ildizning ichki organlarida joylashgan bo’lsa, endotrof mikoriza deyiladi. Mikorizalarning ahamiyatini 1881-yilda rus olimi Kamenskiy aniqlagan. Mikorizalar o’simliklar ildizini vitaminlar bilan, masalan, V₁ bilan ta’minlab turadi. V₁ vitamin o’simlik ildizining o’sishiga yordam beradi. Mikorizalar erimaydigan moddalarni eriydigan holga keltiradi. Ularning ba’zi birlari havodagi erkin azotni yutish xususiyatiga ega hisoblanadi. Shu bilan o’simlikni azot bilan ta’minlab, yerni azot bilan boyitadi.