Mundarija kirish I. Hayot turkumiga oid oilaviy marosim aytimlari

I.Hayot turkumiga oid oilaviy marosim aytimlari
O`zbek xalqining musiqa madanyati ko`p asarlik tarixga ega, ko`pgina sozanda va xonandalar avlodining faoliyatida qaror topgan xalq xamda o`g`zaki an`anadagi professional musiqa san`ati bu xalqda rivojlik beradi. Moddiy madanyat yodgorliklarining tasdiqlashicha. Bugungi o`zbekiston xududida markaziy osiyo xalqlarining ajdodlari yaratgan qadimgi sivilizatsiya mavjud bo`lgan. Arxeologiya malumotlari XX asr boshlarida ashxobot yaqinida popeshni ekspedetsyasi tomonidan olib borilgan qozilmalar M.I.Masson S.P.Tolstof va boshqalar raxbarligida sobiq sovet davrida janubiy Turkmaniston, Xorazm, quyi Zarafshonda olib borilgan arxeologik ishlari shuni ko`rsatadiki, oramizdan bir necha ming yillar ilgari xam O`rta Osiyo territoriyasida yuqori darajada rivojlangan madanyat mavjud bo`lgan¹.
O`zbek xalqi ajdodlarining musiqa sarchashmalari markaziy Osiyo xududida
yashagan qarindosh xalqlar, birinchi navbatda tojik xalqi ijodi bilan mustaxkam bog`langan. Bu musiqa asarlari X- Xl asrgacha / ya`ni bu xalqlar chegaralangunlarigacha o`zida bir butunlikni ifoda etdi, keyinchalik u o`zbek va tojik musiqa madanyatlarining shakillanishi uchun umumiy asos bo`lib xizmat qildi.
Markaziy Osiyo xalqlari hayotida tarixiy chegaralanish bosqichi taxminan bizning eramizgacha bo`lgan birinchi ming yillikdan boshlanadi. Bolar o`troq dehqonlar sug`diylar, baqteriyaliklar, xorazmiylar kabilar edi. Ular haqidagi ma`lumotlar avestoda ham uchraydi. Xalq poetik va musiqa san`atining boshlanishi uning davrlariga borib taqaladi. Xalq poetik va musiqa san`ati dastlab sinkretik halatda bo`lganligini Avesto kitobi va boshqa qadimgi oydgorliklar, shuningdek, Markaziy Osiyo xalqlarining bizgacha bo`lgan turmushi, ularning urfodatlari, to`y-tomoshalarning elementlari guvohlik beradi. Buni arxeologiya, etnografiya va boshqa fanlar ham tasdiqlaydi.
Urug`chilik jamiyatining emirilishi va sinfiy jamiyatga o`tishi, Baqteriya, Sug`diyona va Xorazmda davlatlarning paydo bo`lishi, ahmoniylarning harbiy ma`muriy jihatdan birlashuvlari, Aleksandr Makedonskiy davlati, Grek-Baqteriya davlatining paydi bo`lishi eramizdan oldingi VII asrdan eramizning IV asrigacha bo`lgan jyda katta tarixiy davrni o`z ichiga oladi. Budavr epik xarakterli mifologik qahramonlik ustun bo`lgan qadimgi musiqali poetik ijodning yuzaga kelishi bilan mashhurdir. Bu davrlarda xudolarga si8g`inish bilan bog`liq bo`lgan turli xil marosimlarda qo`shiq aytilgan. (Bu haqda Avestoda bayon etilgan) Masalan, muqaddas olov atrofida qo`shiq aytilgan, raqs tushilgan<sup>2</sup>.
Xalq og`zaki musiqa ijodi folk`lor xalq badiiy faoliyatining tarkibiy qismi, xalq musiqa san`atining boshqa tutlaridan tarkibiy qismlari va o’ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi. Mehnatkash omma tomonidan yaratilib, xalqning talantli vakllari ijrisoda sayqal topib, avloddan – avlodga o`tib kelayotgan badiiy musiqiy asarlar o`zbek xalq musiqa ijodini tashkil etadi.
“Folklor terminini birinchi marta XIX asr tadqiqotchisi Vil`yam Toms tomonidan 1846 yilda qullanilgan bo`lib xalq bilimi, xalq donoligi, xalq donishmandligi demakdir.
Folklor asarlarida musiqa, raqs, teatr san`ati elementlari qo`shilib ketadi, shu sababli folklor sinkretik san`at deyiladi. Ayni vaqtda folklor asarlari san`atning boshqa turlaridan o`ziga xos xususiyatlari bilan farq qiladi. Folklorda so`z, kyu va ijro birligi doimo saqlanadi. Xalq og`zaki ijodi uzoq davrlardan beri tarixning yuldoshi, uning chinahkam aks sadosi bo`lib kelgan. U tarixiy voqealarni xalq tushunchasi nuqtai nazaridan, mehnatkash xalq pozitsiyasidan kelib chiqib, badiiy shakllarda baholaydi. Xalq ijodini o`rganuvchi fan folklorshunoslik deb yuritiladi. Bundan tashqari, folklor asarlari bilan bir qancha fanlar shug`ullanadi: tarixchilar - tarixiy voqealarni xalq og`zaki ijodida qanday aks etganligini o`rganadi: etnograflar – urug`chilik jamiyatining emirilishi va sinfiy jamiyatfa o`tish, Baqtriya, Sug`diyona va Xorazmda davlatlarning paydo bo`lishi, axmoniylarning harbiy ma`muriy jihatdan birlashuvi, Aleksandr Makedonskiy davlati, Grek Baqteriua podsholigining vujudga kelishi ermizdan oldingi VII asrdan to eramizning IV asrigacha bo`lgan juda katta tarixiy davrni o`z ichiga oladi. Bu davrda epik xarakterni mifologik qaxramonlik ustun bo`lgan qadimgi musiqali poetik ijodining yuzaga kelishi bilan mashxurdir.