MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
edir. Ona görə də şagirdlərdə idrak prosesinin düzgün tənzimlənməsi onların təlimə olan maraqlarmı artırır. Onlar təlim prosesində aldıqlan bilikləri təfəkkür süzgəcindən keçirərək nitq vasitəsilə ay- dm şərh edə bilirlər. Bu zaman şagirdlərdə mühakimə yürütmək qabiliyyəti formalaşmağa başlayır. Göstərilən dövrdə çap olunan pedaqogikalarda müəlliflər bu məsələnin şərhində Uşinskinin fikirlərinə də istinad edirlər. Çünki bu məsələ ilə bağlı Uşinski bir çox əsərlərində müxtəlif ideyalar irəli sürmüşdür. K.D.Uşinski təfəkkürün və nitqin müşahidəçiliyi vəhdəti prinsipindən çıxış edərək göstərirdi ki, şagirddə dil və təfəkkür qabliy- yəti birgə inkişaf etməlidir. K.D.Uşinski idrak prosesinə həm də qnesioloji sferadan yana- şu*dı, O göstərirdi ki, elmi-tarixi faktları uşaqlara öyrətmək üçün hər şeydən, əvvəl qarşıya konkret məqsəd qoymaq lazımdır. Buna təlim məqsədi deyilir. Bu məqsəd olmasa şagirdlər bəşəriyyətin tarixi təcrübəsində toplanmış bilikləri mənimsəyə bilməz. Ona görə də belə faktları təlimin konkret məqsədləri ilə uyğunlaşdırdıqdan sonra şagirdlərə öyrətmək olar. Bunun üçün həmin faktları pedaqoji prosesin məqsədlərinə uyğun olaraq işləmək, pedaqoji cəhətdən əsaslandırmaq və sonra şagirdlərə vermək lazımdır. Uşinski iddia edirdi ki, müəllim qnesioloji məzmun kəsb edən faktların və biliklərin zirvəsində dayanırsa, şagird onun bünövrəsində, təməlində dayanır. Ona görə də bünövrə elə qoyulmalıdır ki, şagirdlər həmin bünövrə, təməl üzərində möhkəm dayanaraq zirvəyə gedən yolu asanlıqla dəf edə bilsinlər. K.D.Uşinski ibtidai təlimin məzmunu və metodikası məsələlərini işləyib hazırlamışdır. O, təlimmin bu pilləsinə xüsusilə böyük əhəmiyyət verirdi, belə hesab edirdi ki, bilik və ideyaların təməli nə qədər möhkəm olarsa, sonra onun üzərində bir o qədər möhkəm bina ucaltmaq mümkündür. Ana dili və doğma təbiətin, tarixin öyrənilməsi ibtidai, məktəbdə həyata keçirilən təlim işinin əsasını təşkil edir. K.D. Uşinski təhsil sistemində ana dilini öyrənməyin əhəmij^ətini yüksəklərə qalduraraq, eyni zamanda, qeyd etmişdir ki, dil birbaşa müşahidə və təcrübələrdən irəli gələn bilikləri özlüyündə əvəz edə bilməz. Dil bu cür biliklərin qazanılmasmı sürətləndirir və asanlaşdırır, lakin
əgər uşağın diqqətini görülən işin məzmununa yönəltsək, bu zaman biz onun hərtərəfli inkişafını təmin etmiş olarıq. Təlim material min normal mənimsənilməsində təlim prinsiplərinin müəyyənləşdirilməsinin və ona istinad edilməsinin çox mühüm əhəmiyyəti vardır. Təlim prosesi üçün stimul rolımu oynayan bu obyektiv həqiqət haqqında da pedaqoqların, xüsusilə dərslik müəlliflərinin fikirlərində də müəyyən ziddiyyətlər vardır. Araşdırdığımız yüzlərlə dərslik və dərs vəsaitlərinin bir qismində didaktik prinsiplərin müəyyənləşdirilməsi haqqmda heç bir söz deyilmədiyi halda, bir qismində bu prinsiplərin əsasında müvafiq pedaqoji qa- nunlarm və qanunauyğunluqlarm dayandığı iddia edilir. Prof. N.M.Kazımov didaktik prinsiplərin əsasında müvafiq qanunauyğunluqların dayandığını iddia edir. İ.F.Xarlamov da əsaslandırmağa çalışır ki, didaktik prinsiplər təlimin qanunauyğunluqları əsasmda işlənməlidir. T.A.İlyina 1984- cü ildə çap etdirdiyi «Pedaqogika» kitabında isə qeyd edü ki, didaktik prinsiplər təlimin məqsədi və şagirdlərin dərketmə fəaliyyəti ilə sıx bağlıdır. Y.K.Babanski « Pedaqogika» kitabmda yazır ki, «Didaktika» tədris prosesinin əsas komponentlərini müəyyənləşdirmək üçün əsas səbəbdirsə, vəzifə, məzmun, məqsəd təlim fəaliyyətinin təşkili, nəzarət, vasitə, forma isə təlimin nəticəsidir. Təlimin prinsiplərini onun qanunları əsasında müəyənləşdir- mək fikrini irəli sürən M. Danilov isə bu pinsiplərin sistemini yaratmağa cəhd köstərmişdir. O, təlimin 7 prinsipini qeyd edir. Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, təlimin prinsiplərinin müəyyənləşdirilməsində və təsnif edilməsində də alimlərin fikirlərində müxtəliflik vardır. Məsələn, B. Bəşirov «Ali məktəb didakti- kasın»da təlim prinsiplərini aşağıdakı sistem üzrə təqdim edir; 1.
2.
Varislik prinsipi. 3.
Sistemlilik prinsipi. 4.
Nəzəriyyənin praktikası və əlaqəsi prinsipi. 5.
Şüurluluq prinsipi. 6.
Nümayiş prinsipi (əyanilik). 7.
Təlimlə möhkəmlətmə prinspi. K.A.Biktogirov, S.İ.Arxangelski, V.t. Zaqvyazinski ali məktəbdə təlim prinsiplərinin 8 adda adlandırmasını irəli sürürlər. 87 Təlimin prinsiplərindən danışarkən M.Mehdizadə, N.Kazı- mov, Ə.Ağayev, B.Əhmədov, Z.Qaralov və başqalarının xidmətlərini də qeyd etmək lazımdır. Prof. N. Kazımov təlimin 13 prinsipini müəyyənləşdirir. 1.
2.
Təlim üçün münasib şəraitin yaradılması prinsipi. 3.
Təlimdə fərdi xüsusiyyətlərin nəzərə alınması və müvafıq- lik prinsipi. 4.
Təlimdə əməkdaşlıq prinsipi. 5.
Təlimdə düzünə və əksinə əlaqənin birliyi prinsipi. 6.
Təlimdə şüurluluq və fəallıq prinsipi. 7.
Təlimdə elmlik prinsipi. 8.
Təlimin təhsilverici prinsipi. 9.
Təlimin tərbiyələndirici prinsipi. 10.
Təlimin inkişafetdirici prinsipi. 11.
12.
Müxtəlif üsullardan istifadə prinsipi. 13.
Təlimdə bilik və bacarıqlarm möhkəmləndirilməsi prinsipi. Professor B.A.Əhmədov təlimin prinsiplərinə aşağıdakıları daxil edir:
1.
Təlimin cəmiyyət quruculuğu işlərinə xidmət etməsi; 2.
Təlim materialmm onun məqsəd zəminində seçilməsi; 3.
Təlim vasitələrinin onun məzmunu zəmmində seçilməsi; 4.
Təlimdə şagirdin imkanmm nəzərə ainması; 5.
Təlim metodlarının onun vasitələri zəminində seçilməsi; 6.
Elmlik; 7.
Şüurluluq, fəallıq və müstəqillik; 8.
Sistemlilik; 9.
Fənnin daxili məntiqinin gözlənilməsi; 10.
Biliklərin möhkəm mənimsənilməsi; 11.
Əyaniliklə ümumiləşdirmənm vəhdəti; 12.
Reproduktiv və produktiv təfəkürün vəhdəti; 13.
Biliklə fəaliyyətin birliyi və s. Ali pedaqoji məktəblər üçün 1993-cü ildə nəşr olunan «Pedaqogika» dərsliyində isə (müəlliflər Y.Talıbov, Ə.Ağayev, İ.lsayev, A.Eminov) bütün təsnifat variantlarmı ümumiləşdirilərək aşağıdakı prinsiplər müəyyənləşdirilir. 88 Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|