MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
tün Avropa ölkələrində tətbiq olunmağa başlamışdır. «Böyük didaktika»Hollandiyada latın dilində çap edildiyi üçün latın qrafikalı bütün Avropa ölkələri Komenskinin didaktika sistemindən asanlıqla istifadə etmişlər. Almaniya, Balkan ölkələri, Hollandiya, İspaniya (Əndəlüs), Fransa, İtaliya, İngiltərə maarifçiləri bu sistemə üstünlük vermiş
onun öz
ölkələri üçün
tətbiqi imkanlarını müəyyənləşdirmişlər. Fransız maarifçisi J.J. Russo (1712 - 1778) Komenski sisteminə üstünlük verən demokrat pedaqoq kimi dünya pedaqoji fikir tarixində özünə xüsusi yer tutmuşdur. Russonun altımış altı illik ömrünün şanlı səhifələri maarifçiliklə bağlıdır. XVIII əsrdə bütün Avropada olduğu kimi, Fransada da bir-birinə bənzəyən müharibələrlə yanaşı, dövlət və bələdiyyə məktəbləri də var idi. Həmin məktəblərin əksəriyyətində fərdi təhsilə üstünlük verildiyi üçün təhsilin kütləviləşdirilməsi işinə böyük əngəl yaranırdı. Russonun təlim nəzəriyyəsi də bu əngəllərin aradan qaldırılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Russonun təlim nəzəriyyəsi barədə pedaqoji fikir tarixində kifayət qədər məlumatların olduğunu nəzərə alaraq biz Azərbaycan pedaqogikasmda bu günə qədər adı çəkilməyən digər fransız maarifçilərinm bu sahədəki xidmətləri haqqında söhbət açmağı məqsədəuyğun hesab edirik. Onlardan biri Fransada J.J. Russonun davamçılarından biri olan, Fransa pedaqoji fikir tarixində özünəməxsus yeri olan, lakin beynəlxalq miqyasda bir o qədər də tanınmayan Culien Paricskidir. Markt An- tuan Julien Paricski (1775- 1848) təkcə Fransada deyil, Avropa və dünya miqyasında mövcud olan didaktik sistemlərin müqayisəli şərhini verməyə müyəssər olmuşdur. O, 1817 - ci ildə Parisdə dərc etdirdiyi «Müqayisəli pedaqogikaya dair araşdırma haqqında oçerk və ilkin qeydlər» adlı elmi əsərində ilk dəfə olaraq müqayisə pri- yomu haqqında məlumat verir. Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, müqayisə priyomunu (müqayisə üsulunu - F.S.) elmi - didaktikaya Juliyen Parijski gətirmişsə, böyük rus pedaqoqu Uşinski və rusiya maarifçiliyi tarixində xüsusi xidmətləri olan görkəmli yazıçı L. N. Tolstoy tərəfindən həmin üsulun tətbiqi imkanları barədə müəyyən fikirlər söylənilsə də, həmin üsul Azərbaycan pedaqoqu Nürəddin Kazımov tərəfindən fundamental şəkildə tədqiq olunmuşdur. J. Parijskinin müqayisəli didaktika sahəsində apardığı tədqiqatlarda ən önəmli yer tutan məsələlərdən biri də fransız uşaqları
nın hansı yaş dövrlərindən təhsilə başlamasını düzgün müəyyənləşdirilməsi ilə bagiı irəli sürdügü pedaqoji ideyalardır. O, ilk dəfə olaraq Fransada «ibtidai icbari təhsil hüququ» konsepsiyasmı irəli sürənlərdən hesab olunur. Bımun üçün J. Paricski bir sıra qabaqcıl ölkələrin ibtidai - icbari təhsilində mövcud olan yaş dövrlərini müqayisə etdikdən sonra fransızların təhsili üçün səciyyəvi olan ibtidai - icbari təhsil hüququ konsepsiyasmı irəli sürmüşdür. J. Paricski müəyyənləşdirmişdir ki uşaqlarm ibtidai - icbari təhsil müddəti Prusiyada (Almaniyada) 7-14; Avstraliyada 6-14, Çexiyada 6 - 1 2 ; İsveçdə 7 - 1 2 ; İngiltərədə 5-11; İtaliyada 6-10; Yaponiyada 6 - 1 4 ; İspaniyada 8 - 1 4 ; Hollandiyada 8 - 1 2 ; Avstriyada 8 - 14; yaş dövrlərini əhatə edir. Ona görə də C. Paricski Fransada uşaqları ibtidai - icbari təhsil üçün 6 - 1 2 yaşlarını məqbul hesab etmişdir. Maraqlıdır ki, J, Paricskinin təklifi sonralar Fransada ibtidai - icbari təhsil hüququ haqqında qərar qəbul edilərkən nəzərə aimmışdır. Hətta 1882- ci ildə Fransada dövlət səviyyəsində ibtidai - icbari təhsil haqqmda qərar qəbud ediləndə J. Paricskinin ideya- sma üstünlük verilmişdir və ibtidai - icbari təhsil dövrü 6 - 12 yaş dövrləri kimi nəzərdə tutulmuşdur. Komenski ideyalarına sadiq qalaraq didaktika sahəsində çox dəyərli fikirlər söyləyən Pestalotsi, Herbart, Uşinski, Disterverq kimi pedaqoq-didaktları xüsusi qeyd etmək lazımdu". ömrünün 50 illini uşaqlarm təlim-tərbiyəsinə sərf edən, təlimi əməklə birləşdirməyə üstünlük verərək xüsusi tipli orta ümumtəhsil məktəbi və institut yaradan İ. Pestalotsi (1746 - 1827) ən nümunəvi ibtidai məktəblər üçün elementar təhsil nəzəriyyəsini işləyib hazırlamışdır. Pestalotsinin didaktkasmdakı ən faydalı elmi-pedaqoji ideya- lan belə səciyyələndirmək olar: -
fəaliyyətinin əsası kimi, onun əqli fəaliyyətini inkişaf etdirib möhkəmləndirmək; -
-
hər cür təhsil formalarını əbədi qanunlara (mütərəqqi qayda və qanunlara) tabe etmək; -
ağIm köməyi ilə predmetin dərk edilməsinə nail olmaq; -
öyrətmə prosesində müşahidəyə (adi müşahidə, ilkin müşahidə, mütəşəkkil müşahidə, sabit müşahidə) üstünlük verilmək; 81 -
Bilik, hərəkət etmək bacarığı ilə müşahidə olunmaq; -
Təlimin sxolastik metodikalarından vaz keçmək; -
Təlim prosesində əyaniliyə üstünlük vermək. Həm filosof, həm psixoloq, həm də pedaqoq kimi tanman, didaktika sahəsində böyük əmək sərf edən İ. Herbart (1776 - 1841) «Pedaqogikadan birinci mühazirələr», «Tərbiyənin məqsədindən doğan ümumi pedaqogika» adlı əsərlərində didaktikanın ümumi hissələrinə və təlimin tərbiyəedici xarakterinə dair çox dəyərli fikirlər söyləmişdir. Herbartın didaktikasmın əsas müddəalarından danışarkən aşağıdakıları xüsusi qeyd etmək lazımdır: -
-
Biliklərin verilməsi, mənimsədilməsi və möhkəmləndirilməsində psixoloci yanaşmalara üstünlüyün verilməsi; -
Biliklərin dərinləşdirilməsi üçün
vahidlərin müəyyənləşdirilməsi; -
-
Ardıcılığın, sistemliliyin, aydmiığın, assosiyasiyanm metod kimi qəbul edilməsi. Herbart öyrətmənin pillələrində təhsilləndirici, tərbiyələndi- rici və inkişafedici amillərə böyük üstünlük vermişdir. O, hər pillənin özünəməxsus dəyəri olduğunu da öz pedaqoji ideyaları ilə nəzərə çatdırmışdır. Herbart aydmiığı, assosiyasiyanı, sistem və metodu gah öyrətmənin pillələri, gah da öyrətmənin müxtəlif üsulları adlandırmış- dır,lakin o, son halda birindən digərinə ardıcıl keçidi nəzərdə tutmuşdur. Herbartın öyrətmə prosesi konsepsiyasmda anlayışlar barədə təsəvvürlərin yaradılmasında müqayisəetmədən istifadənin üstünlükləri barədə də dəyərli fikirlər vardır. Elmi
didaktikanm inkişafında, formalaşmasmda və
zənginləşməsində mühüm rolu olan, xüsusilə təhsil və təlimin tərbiyəedici xarakteri ilə bağlı dəyərli faktlar söyləyən böyük rus pedaqoqu, müəllimi, ictimai xadimi K.D. Uşinski (1824 - 1871) pedaqogika elminə çox böyük tövsiyələr vermiş və dəyərli konsepsiyalar gətirmişdir. Uşinskinin 11 cildlik seçilmiş əsərlərini nəzərdən keçirərək orada elmi didaktikanm böyük bir sistemini görərik.
Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|