Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
4} Konstitusiya hüquq normaları bir çox hallarda özünəməxsus realizə mexanizminə malikdir. Konstitusion normaların bir hissəsi digər hüquq sahəsi normalarında olduğu kimi bilavasitə konkret hüquq normalarında realizə edilmir. Bu cür normaların realizə edilməsi üçün çoxmər- hələli geniş fəaliyyət tələb olunur. Belə normaların bəziləri birbaşa dövlət quruluşu, ölkədə demokratiyanın səviyyəsi ilə bağlıdır. Məsələn, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 4-cü maddəsində müəyyənləşdirilir ki, xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrdən başqa, heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur. Bu normanın realizə edilməsi üçün xalqı təmsil edən orqan yaradılmalı, onun səlahiyyətləri müəyyənləşdirilməli, hansı hallann bu normaya zidd olması cinayət qanunvericiliyi ilə müəyyən edilməli, təmsilçilik nəzəriyyəsi işlənib hazırlanmalı və praktikaya çevrilməlidir. Bütün bunlar isə çoxsaylı tədbirlərin görülməsini tələb edir və konkret bir hüquq münasibəti ilə bu normanın göstərişlərini realizə etmək qeyri-mümkündür.
normaları Azərbaycan Respublikasının ali hüquqi qüvvəyə malik aktında - Konstitusiyasında öz əksini tapır. Bu normalar digər konstitusiya hüquq normalarından daha əhəmiyyətlidir, ona görə ki, burada ən əsas məsələlər tənzim olunur və bu normalar xalqın birbaşa iradəsinə söykənir. Konstitusiya hüquq normaları özünün məzmununa görə də bir-birindən fərqlənir. Bu normalar konstitusiya hüququnun predmetinə daxil olan ən müxtəlif münasibətləri nizamlayır. Normaları bu əsasla institutlar üzrə qruplaş- — 34 — dırmaq olar. Məsələn, vətəndaşlıqla bağlı normalar, özünüidarəetmə ilə bağlı normalar və s. 6) Hüquq normaları, o cümlədən konstitusiya hüquq normaları özünün hüquqi qüvvəsinə görə də fərqlənir. Ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik normalar konstitusiyada əks olunur. Daha sonra qanunlarda nəzərdə tutulan normalar gəlir. Qanunqüwəli aktlarda nəzərdə tutulan normalar qanunlara zidd ola bilməz.
Göstərişin xarakterinə görə konstitusiya hüquq normaları səlahiyyətverici, məcburedici və qadağanedici normalara bölünür. Səlahiyyətverici normalar subyektə müəyyən hərəkəti etmək imkanı verən normalardır. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu, 94-cü və 95-ci maddələri belə normaya misal ola bilər. Məcburedici normalar aktiv şəkildə müəyyən davranış aktını həyata keçirməyi subyekt üçün öhdəlik kimi müəyyən edir. Subyekt normada müəyyənləşdirilən qaydanı məcburən həyata keçirməlidir. Vətəndaşlann konstitusion vəzifələrinin təsbit olunduğu normalar məcburedici normalardır. Qadağanedici normalar subyektə hər hansı hərəkəti etməyə imkan vermir və onu müvafiq hərəkəti etməyə deyil, etməməyə təhrik edir. Bu cür normalara qadağa qoyulan konkret hərəkəti etməməklə riayət edilir. Qadağa qoyulan hərəkəti etməklə subyekt normanın göstərişini pozmuş olur. Məsələn, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 6-cı maddəsi hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətinin mənimsənilməsini qadağan edir. Hakimiyyəti yalnız sivil, konstitusion yolla - seçkilər yolu ilə əldə etmək olar. Hər hansı başqa şəkildə hakimiyyəti əldə etmək onu mənimsəmək hesab olunur. Belə əməllər isə 6-cı maddə ilə qadağan olunduğuna görə subyektin qanunvericilikdə — 35 — nəzərdə tutulan məsuliyyətə cəlb edilməsi üçün hüquqi əsas olacaqdır. 8) Konstitusiya hüquq normaları həm də göstərişlərinin subyektə davranış sərbəstliyi verib-verməməsinə görə fərqlənirlər. Bu əsasla normalar dispozitiv və imperativ normalara bölünür. İmperativ normalar subyektə normada nəzərdə tutulan davranışla bağlı hər hansı bir müstəqillik vermir və subyektin əlavə davranış variantını seçmək imkanı yoxdur. Məsələn, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 145-ei maddəsinin III hissəsində birbaşa müəyyən edilir ki, «yerli vergilər və ödənişlərlə bağlı qərarlar bələdiyyə üzvlərinin üçdə iki səs çoxluğu ilə qəbul edilir». Bu norma birmənalı olaraq bələdiyyələr üçün yerli ödənişlər və vergilərlə bağlı qərarların qəbulu qaydasını müəyyən edir. Həmin normadan kənara çıxmağa və öz iradəsinə müvafiq olaraq bələdiyyənin hər hansı əsasla yerli vergi və ödənişlərlə bağlı qərar qəbul etməsi artıq qeyri-hüquqi sayılır. Dispozitiv normalar isə əksinə, subyektə normada nəzərdə tutulan göstərişi yerinə yetirən zaman davranış sərbəstliyi verən normalardır. Adətən, belə normalarda ya davranışın bir neçə variantı təsbit edilir və subyekt də onlardan birini seçməyə haqlıdır, ya da ümumiyyətlə, normanın müəyyən etdiyi davranışı həyata keçirib-keçirməmək məsələsi subyektin öz ixtiyarına buraxılır. Məsələn, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 62-ci maddəsi müəyyən edir ki, «hər kəsin onun işinə qanunla müə 5 ^ən edilmiş məhkəmədə baxılması hüququ vardır. Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhkəmədə baxılmasına yol verilmir». Burada şəxsin razılığı məsələsi onu göstərir ki, bu normanın tətbiqi dispozitiv xarakterlidir. Yəni norma subyektə müəyyən davra — 36 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|