Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 4. Konstitusiya qanunvericiliyi və konstitusiya hüququnun mənbələri
burada ayrı-ayrı fərdlərin iradə müstəqilliyi minimuma endirilir və ümumi mənafe əsas olduğuna görə ayrı-ayrı fərdlərə öz iradələrindən və mənafelərindən ötrü nəyisə dəyişməyə imkan verilmir. Əlbəttə, bu o demək deyil ki, konstitusiya hüququ, ümumiyyətlə, dispozitiv nizamasalma metodundan istifadə etmir. Elə münasibətlər var ki, burada artıq fərdin müstəqilliyi, yəni öz iradəsinə görə hərəkət etməsi həm də dövlətin və cəmiyyətin mənafeyinə uyğundur. Ona görə də konstitusiya hüququnda imperativ metodla yanaşı qismən dispozitiv metoddan da istifadə edilir. Məsələn, seçkilərdə iştirak etmək hüququnu realizə etmək fərdin özündən asılıdır. Burada ona davranış variantını seçmək imkanı verilir, çünki dövlət özü seçkinin səmərəli olmasında maraqlıdır. Səmərəli seçkiyə isə ancaq tam iradə azadlığı hesabına nail olmaq olar. Bu zaman fərdin müstəqilliyi dövlətin mənafeyi ilə üst-üstə düşdüyündən, imperativ deyil, dispozitiv nizamasalma metodundan istifadə edilir. Hüquq
sosial hadisə
olduğuna görə
cəmiyyətdən-cəmiyyətə müəyyən qədər fərqlənir. Aydındır ki, ABŞ-nin konstitusiya hüququ ilə Fransanın konstitusiya hüququ bir sahə olaraq bir-birindən fərqləndiyi kimi, Azərbaycan Respublikasının konstitusiya hüququ da Türkiyə Respublikasının, eləcə də istənilən digər bir ölkənin konstitusiya hüququndan fərqlənir. Bununla belə, bütün ölkələrin konstitusiya hüququ dövlət, şəxsiyyət və cəmiyyət arasındakı əlaqələri tənzimləyir. Əlbəttə, Azərbaycan Respublikasında da konstitusiya hüquq münasibətləri bu prinsiplərlə tənzimlənir. Bu
baxımdan deyilənləri ümumiləşdirərək, konstitusiya hüququna belə bir tərif vermək olar. Konstitusiya hüququ dövlət və cəmiyyətin təşkilinin, şəx — 22 —
siyyətin hüquqi statusunun, yerli idarəetmənin və özünüidarəetmənin əsaslarını tənzimləyən hüquq sahəsidir. § 4. Konstitusiya qanunvericiliyi və konstitusiya hüququnun mənbələri Qeyd etdiyimiz kimi, sahə elmi olmaq etibarilə konsti- tusionalistika konstitusiya qanunvericiliyini öyrənir. Konstitusiya qanunvericiliyi konstitusiya hüququnun obyekti olan
münasibətləri, yəni
şəxsiyyət-cəmiyyət-dövlət münasibətlərini, onların əsaslarını tənzimləyir. Hər şeydən öncə, qeyd etmək lazımdır ki, qanunveri- cilk sahəsi ilə hüquq sahəsi bir-birindən fərqlənir. Burada qanunvericilik sahəsindən bəhs ediləcəkdir. Hüquq sahəsi müəyyən normalann məcmusundan ibarətdir. Qanunvericilik sahəsinə isə normativ hüquqi aktların məcmusu daxildir. Hüquq sahəsi yekcins oxşar normaları özündə birləşdirir, qanunvericilik sahəsinin konkret normativ hüquqi aktında isə eyni zamanda bir neçə hüquq sahəsinə xas olan normalar ola bilər. Hüquq sahələri predmetə və metoda görə qruplaşdırıldığı halda, qanunvericilik sahəsi yalnız predmetə görə qruplaşdırılır. Qanunvericilik sahələrinin sayı hüquq sahələrinin sayından çoxdur. Konstitusiya qanunvericiliyi daha çox
imperativ normalardan təşkil olunan və cəmiyyət, dövlət və şəxsiyyət arasında yaranan hüquq münasibətlərinin əsaslarını tənzimləyən bir qanunvericilik sahəsidir. Konstitusiya qanunvericiliyi realhqdakı münasibətlərə tətbiq olunan qaydaların əks olunduğu mənbə rolunda çıxış edir. Bu qanunvericiliyə çoxsaylı aktlar daxildir. Hüququn mənbəyi dedikdə, hüquq normalarının təsbiti üsulları, ifadə formaları başa düşülür. Konstitusiya qanunvericiliyinin, habelə bütün
Konstitusiya əsas münasibətləri tənzimləyən normaları özündə cəmləyir. Bütün digər münasibətlərin əsasları bu və ya digər dərəcədə konstitusiyada əks olunmuşdur. Konstitusiya ən yüksək hüquqi qüvvəyə malikdir. O yalnız hüquqi akt deyil, həm də hüquqi-siyasi aktdır. Bütün normativ hüquqi aktlar konstitusiyaya uyğun olmalı, onun konsepsiyası və
hüquqtənzimləmə prinsipləri ilə uzlaşmalıdır. Konstitusiya ilə normativ hüquqi aktlar arasında ziddiyyət olarsa, konstitusiyanın normaları tətbiq edilməlidir. Konstitusiya qanunvericiliyinə, həm də müəyyən qrup normativ hüquqi aktlar daxildir. Bu normativ hüquqi aktlar dövlətin və cəmiyyətin təşkili əsaslarım müəyyən edən, konstitusiyanın müddəalarını inkişaf etdirən və dəqiqləşdirən aktlardır. Konstitusiyadan fərqli olaraq. Konstitusiya hüququnun mənbəyini təşkil edən digər qanunlar özünün hüquqi qüvvəsinə görə başqa qanunlardan fərqlənmir. Qanun ən geniş və mühüm ictimai münasibətləri tənzimləyən normativ hüquqi aktdır. Bundan başqa, konstitusiya hüququnun mənbəyinə icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktları da daxildir. İcra hakimiyyəti orqanlarının aktları qanunqüwəlidir. Yəni bu aktlar qanunların əsasında verilir və qanunlarda- kı müddəaları dəqiqləşdirir, inkişaf etdirir. Eyni zamanda bu aktlar qanunvericilik iyerarxiyasında qanunlardan sonra durur. Bunların arasında ziddiyyət olduqda isə, qanunun göstərişi tətbiq edilir. Dövrümüzdə qanunqüwəli aktların və ya inzibati aktların konstitusiya hüququnun mənbəyi kimi çəkisi artmaqdadır. Bir sıra məsələlər, demək olar ki, yalnız inzibati akt səviyyəsində təsbit olunur və daha aşağı pillələrdə duran normativ aktlarda inkişaf etdirilir. Buna səbəb odur — 24 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|