Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- — 14 — 3) Deduksiya.
- İnduksiya.
- Analogiya.
tusion mübahisələri və onların həlli qaydalarını öyrənir. Konstitusionalistika həm də
reallığın konstitusiya qanunvericiliyində təsbit edilməsi məsələləri ilə məşğul olur.
haqqında əsaslandırılmış, bir-biri ilə əlaqələndirilmiş elmi nəzəriyyə və fikirlərin məcmusudur. Bir elm olmaq etibarilə konstitusiya hüququ elmi də yeni nəzəriyyə və fikirlərin yaranma əsaslarını, onların praktikada tətbiq olunma imkanlarını və verə biləcəyi praktiki nəticələri analiz edir, müxtəlif hüquqi konstruksiyalar hazırlayıb reallığa tətbiq edir. Bu elm eyni zamanda artıq praktikada tətbiq olunmuş nəzəriyyə və fikirləri tənqidi qiymətləndirərək, onların başqa ölkələrdəki müvafiq norma və institutlarla müqayisəli təhlilini aparmaqla hüququn tətbiqi
praktikasını təkmilləşdirməyə xidmət edir. Elmin bir sahəsi kimi konstitusionalistika da müəyyən metodlardan istifadə edir. Belə metodlar əsasən məntiqi- təfəkkür metodlarıdır. Konstitusionalistikanm obyekti geniş və müəyyən özünəməxsusluğa malik olduğuna görə burada, demək olar ki, eksperiment tətbiq edilmir. Keçirilən eksperimentlər isə əsasən hüququn sosiologiyası aspektində müəyyən məsələnin həlli üçün məhdud çərçivədə aparılır. Konstitusiya hüququ elmində istifadə edilən əsas metodlar aşağıdakılardır: 1)
Analiz. Bu metod empirik materialın analizinə əsaslanır. Bu zaman öyrənilən obyekt şərti olaraq bir-birindən təcrid edilmiş hissələrə ayrılır və onların hər biri ayrılıqda tədqiq edilir. Bu obyektlər arasında münasibətlər araş- — 13 — dirilir və onların səbəbləri öyrənilir. Analiz həm də qanunvericilik materiallarının təhlilinə əsaslanır. Məsələn, prezidentlik özü vahid hüquqi status şəklində təzahür edən bir institutdur. Analiz zamanı bu vahidlik şərti olaraq iki tərkib hissəyə bölünür və onların hər biri ayrı-ayrılıqda öyrənilir: a)
prezidentlik və prezidentliyə seçkilərin keçirilməsi əsasları; b)
orqanlarları ilə qarşılıqlı münasibətləri. 2)
Sintez. Sintez analizin əksidir və adi həyatdan götürülmüş ayrı-ayrı faktların ümumiləşdirilməsinə əsaslanır. Sintez mücərrədləşdirməyə əsaslanan şüur əməliyyatıdır. Sintez zamanı öyrənilən predmetin, materialın, faktlar məcmusunun oxşar əlamətləri ümumiləşdirilir, onlann qarşılıqlı əlaqələri öyrənilir və bunun da nəticəsində müəyyən elmi konstruksiyalar işlənib hazırlanır. Məsələn, dövlət orqanı anlayışı əslində hər bir dövlət orqanına ay- n-ayrıhqda xas olan
əlamətlərin ümumiləşdirilməsi əsasında yaranmışdır. Bütün dövlət orqanlarının zəruri əlamətləri onlann dövlət hakimiyyətini həyata keçirməsi, normativ hüquqi aktlara əsasən dövlət tərəfindən yaradılması, dövlətin müəyyən sferadakı funksiyasını həyata keçirməsi, vahid dövlət orqanları sistemində struktur vahidi kimi müəyyən yer tutmasıdır. Bunlar dövlət orqanlarının statusunu müəyyən edən əsas əlamətlərdir. Bu əlamətlərdən başqa, bütün dövlət orqanlanna xas olmayan və onların statusunu müəyyən etmək üçün əhəmiyyət kəsb etməyən digər əlamətlər (məsələn, dövlət orqanının harada yerləşməsi, fəaliyyət müddəti, daxili təşkilati strukturu və s.) istisna edilməklə əsas əlamətlərin ümumiləşdirilməsi nəticəsində dövlət orqanı anlayışı yaranır.
3)
növüdür və ümumidən xüsusiyə getməyi, ümumi anlayış və ya reallığın əsasında məlum olmayan xüsusini tədqiq etməyi nəzərdə tutur. Məsələn, bütün hüquq pozuntuları (cins anlayışı) müəyyən ümumi əlamətlərə malikdir (subyekt, obyekt, obyektiv cəhət, subyektiv cəhət). Biz ümumidən (cins anlayışı olan hüquq pozuntusundan) xüsusiyə (növ anlayışı olan konstitusiya hüquq pozuntusu) doğru fikir yürütməklə ilkin olaraq belə nəticəyə gəlirik ki, konstitusiya hüquq pozuntusu da hüquq pozuntusunun bir növü olduğundan ümumi hüquq pozuntusunun strukturu onda da əks olunmalıdır. 4)
İnduksiya. İnduksiya deduksiyanm əksidir. Burada fikir artıq xüsusidən ümumiyə doğru hərəkət edir. İnduksiya zamanı ayrı-ayn növ xüsusi faktların əsasında gəldiyimiz nəticəni həmin növdən olan bütün hadisələrə və ya predmetlərə şamil edirik. Məsələn, bir neçə konstitusion hüquq və azadlığın tədqiqindən (yaşamaq hüququ, təhsil almaq hüququ) belə nəticəyə gəlirik ki, bu hüquq və azadlıqlar həm əsas (təməl) hüquq və azadlıqlardır, həm də ümumidir. Bu müddəa əsasında belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, konsitusiyada əks olunan bütün hüquq və azadlıqlar əsasdır və ümumidir. Burada konkret olaraq iki hüququn cari qanunvericilikdə yerinin araşdırılmasından əldə etdiyimiz nəticəni o növdən olan bütün hüquq və azadlıqlara (iki konstitusion hüququn xüsusiyyətini bütün konstitusion hüquqlara) aid edirik. 5)
Analogiya. Bu məntiqi əməliyyat oxşarlığa əsaslanır. Burada bir neçə anlayış və ya kateqoriya arasındakı münasibət başqa bir obyekt və ya anlayışlar arasındakı münasibətlərə köçürülür. Analogiya zamanı biz məlum olanın əsasında məlum olmayanlar haqqında müəyyən nə
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|