Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
(məsələn, faşizm, ilhaqçı, qəsbkar və s.) isə bu tərəqqini ləngidən, insanlara bədbəxtlik gətirən normalar, qaydalar məcmusudur. Real həyatda hüquq dövlət tərəfindən formalaşdırılan, yəni zəruri şəkildə müəyyən sənədlərdə təsbit olunan, dövlətin gücü ilə yerinə yetirilməsi təmin edilən qaydalar şəklində təzahür edir. Bu qaydalar insanın davranış azadlığını və onun sosial fərd kimi mövcud olmasını şərtləndirən bir sıra amilləri müəj^ən
edir. Hüquq
dövlət tərəfindən pozitivləşdirildikdə bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəyə malik, bütöv qaydalar sistemi kimi çıxış edir. Bu qaydalar cəmiyyət və dövlət həyatının hər bir sahəsinə təsir edir. Ai- lədaxili münasibətlərdən tutmuş, dövlət orqanlannm qarşılıqlı münasibətlərinə qədər ən müxtəlif məsələlərə toxunan hüquq, təbii ki, mürəkkəbləşir və bir növ ixtisaslaşır. Hüquq sisteminin vahidi hüquq normasıdır. Hüquq normaları hüququn təsbiti forması olan normativ aktlarda cəmlənir və bunun da nəticəsində qanunvericilik sistemi əmələ gəlir. Aid olduğu məsələnin xüsusiyyətləri hüquq normasına və normativ aktlara da keçir. Hüquq normaları özünün quruluşuna, reallıqda hərəkətinə (hüquqi qüvvəsinə), məzmununa görə bir-birindən kəskin fərqlənir. Nəticədə hüququn ayn-ayrı münasibətlər üzrə «ixtisaslaşması» ortaya çıxır, son nəticədə isə qanunvericilik sisteminin üfüqi münasibətləri yaranır. Yəni normalar bir-birindən əlaqələrinə görə nisbətən təcrid olunur, qruplaşır. Məsələn, ixtisaslaşma nəticəsində konstitusiya hüquq norması mülki hüquq normasından daha çox, inzibati hüquq normasına yaxın olur, baxmayaraq ki, bir sistemə daxil olduqlarından onların arasında ümumi əlaqələr də mövcuddur. Hüquq normalarının bu cür müxtəlif münasibətlər üzrə qruplaşması hüquq sahəsini yaradır. Məlum olduğu ki
mi, hüquq sahəsi özünün predmetinə, yəni nizamladığı münasibətlərə görə digər sahələrdən fərqlənir. Eyni zamanda hər bir sahənin özünün tənzimləmə metodu olur. Hüquqi nizamasalma metodu aşağıdakıları ehtiva edir: 1)
2)
hüquq və azadlıqların təsbiti qaydası; 3)
pozulmuş hüquqların müdafiə üsullurı; 4)
hüquqi instrumentariya, yəni
normaların və
münasibətlərin qurulmasında istifadə olunan hüquqi konstruksiyalar. Bütün bunlar hüquq sahəsinin müstəqilliyini şərtləndirir. Konstitusiya hüququ da müəyyən predmetə və metoda malikdir. Bir hüquq sahəsi kimi konstitusiya hüququ şəxsiyyətin, dövlətin və cəmiyyətin qarşılıqlı əlaqələrini tənzimləyir. Lakin bu ümumi göstərişdir. Bir qədər də dəqiqləşdirsək, konstitusiya hüququ müxtəlif qrup münasibətləri tənzimləyir. Bunlara: -
-
dövlətin iqtisadi əsasları; -
dövlət və cəmiyyətdə baş verən əsas siyasi-hüquqi proseslər; -
bəzi mənəvi ideoloji münasibətlər (din, təhsil və s.) aiddir.
Bu münasibətlərin özləri də daha kiçik və dəqiq ya- nmqruplara bölünür. Bütün bu münasibətlərdə dövlət və dövlət orqanları, şəxsiyyət və onun sosial birlikləri (siyasi partiyalar, qeyri-hökumət təşkilatları və s.), cəmiyyət iştirak edir. Konstitusiya hüququnda bu münasibətlər aşağıdakı aspektdən nizamlanır: 1) dövlətin təşkili əsasları - əsas dövlət orqanları və onlann təşkili, hakimiyyətin təşkili prinsipləri; — 20 —
2) şəxsiyyətin hüquqi stausunun əsasları - insanın ən əsas və mühüm hüquqları və vəzifələri;
yerli özünüidarəetmə - eəmiyyətin özünütəşkilatlan- dırmasmm əsasları;
xalq hakimiyyəti - cəmiyyət və dövlət arasında münasibətlər. Qeyd etmək lazımdır ki, konstitusiya hüququ bu münasibətləri bütünlüklə, tam təfsilatı ilə, xırdalıqlarına qədər nizamlamır. O, cəmiyyət, dövlət və şəxsiyyət üçün xüsusilə vacib olan münasibətlərin ən əsas tərəfini, özəyini tənzimləyir, yerdə qalan digər bütün münasibətlərin tənzimlənməsini isə başqa hüquq sahələrinin öhdəsinə buraxır. Bu da yalnız konstitusiya hüququna xas olan əsas xüsusiyyətdir. Konstitusiya hüququ ən vacib münasibətlərin əsasını tənzimləyir. Odur ki, konstitusiya hüquq münasibətləri digər münasibətlərdən özünün bilavasitə hər hansı həyat sferasına aidiyyəti ilə deyil, çəkisi, əhəmiyyəti ilə fərqlənir. Belə ki, mülkiyyət iqtisadi sferaya, seçki hüququ və prosesi isə siyasi-hakimiyyət sferasına aiddir. Bunları konstitusiya hüququnda birləşdirən onlann baza (təməl) institut, əsas kateqoriya olmasıdır. Mülkiyyət iqtisadi sferanın və mülki hüququn özəyini təşkil edir. Seçki hüququ isə bilavasitə konstitusiya hüququnun və hakimiyyətin formalaşdınimasmm rişəsini, özəyini təşkil edir. Konstitusiya hüquq münasibətləri təsisatlandırıcı-təşkilati xarakterlidir. Bütün digər hüquqi kateqoriya və anlayışlar məhz konstitusiyadakı konstruksiyaya uyğun
gəlməlidir. Münasibətlərin bu cür vacibliyi konstitusiya hüququ sahəsinin metodunun da məhz əsas etibarilə imperativ metod olmasına səbəb olmuşdur. Bu münasibətlər bütün cəmiyyətin və dövlətin mənafeyinə aiddir. Bu münasibətlər şəxsiyyətin dövlətə münasibətdə yerini müəyyən etdiyindən, — 21 —
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|