Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 3. Demokratiklik
hər bir norma dövlətin əsaslarını ifadə edir. Bütün digər normalar 7-ci maddəyə münasibətdə dəqiqləşdirilir və on- lann əsasları 7-ci maddədə ümumi, yığcam şəkildə əks olunur. Dövlətin əsasları cəmiyyət həyatının ən əsas sahələrinə dövlət münasibətini və onun siyasətini nəzərdə tutur. Cəmiyyət bir vahiddir və onun bir çox ünsürləri bir- birilə sıx bağlıdır. Buna görə Konstitusiyada təsbit olunan nonnalar da bir-biri ilə sıx bağlıdır və onların aid olduğu konkret sferanın digər həlqələri ilə əlaqəli olduğu nəzərə alınmalıdır. Bəzən də eyni bir sahə ilə bağlı bir çox normalar nəzərdə tutulur. Bu da ondan irəli gəlir ki, sahə daxilində bir-birindən kəskin fərqlənən və dövlət üçün əhəmiyyətə malik müəyyən
ünsürlər mövcuddur. Bunların konstitusiyalarda ayrıca təsbit olunması bu ünsürlərin xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması zərurətindən doğur. Məsələn, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dövlətin iqtisadi əsaslan ilə bağlı 13-cü, 14-cü, 15-ci, 19-cu və
20-
ci maddələri, dövlətin sosial əsasları ilə bağlı isə Konstitusiyanın 16-cı, 17-ci, 18-ci maddələrini göstərmək olar. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu əsaslar bir-biri ilə sıx bağlıdır və onlar eyni zamanda həyatın bir çox başqa sahələrinin də əsaslarını müəyyən edir. Məsələn, dövlətin sosial əsaslan həm də din vasitəsilə cəmiyyətdəki mənəvi sahəyə
müdaxilə edir
(Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 18-ci maddəsi). Burada təhsillə bağlı norma da vardır, çünki təhsil mənəvi biliklərin formalaşması ilə sıx bağlıdır. Konstitusiyanın bu fəslində dövlətin atributiv əlamətlərindən biri olan ərazinin də rejimi müəyyənləşdirilir, dövlətin siyasi-hüquqi əsasları (7-ci, 8-ci, 9-cu, 10-cu, 12-ci, 21-
kilati-hüquqi və siyasi məsələlər müəyyənləşdirilir. — 76 — Nəzərə almaq lazımdır ki, dövlətin istənilən hər hansı normativ hüquqi aktda təsbit olunan əsasları, onların məzmunu və konstruksiyası inkişafın təsiri altında dəyişir və dövrün tələblərini əks etdirir. Məsələn, sosializm quruluşunun intensiv inkişaf etdiyi və «kulminasiya nöqtəsi»nə çatdığı zaman qəbul olunan sosialist konstitusiyalarında dövlətin sosial əsası
marksizm nəzəriyyəsinə müvafiq şəkildə, lakin sinfi aspektdən nəzərdən keçirilirdi. Qeyd edək ki, dövlət, cəmiyyət və şəxsiyyət arasındakı əlaqələrin ən
əsas faktorlarının yığcam şəkildə
konstitusiyalarda nizamlanması meyli yalnız son illərdə müşahidə olunur. Buna qədər müxtəlif dövrlərdə qəbul olunmuş konstitusiyalarda dövlətin, cəmiyyətin və şəxsiyyətin qarşılıqlı münasibətlərinin əsas faktorları, parametrləri vahid kompleks kimi nəzərdən keçirilmirdi və buna görə də bir- biri ilə əlaqələndirilməmiş halda konstitusiyaların müxtəlif hissələrində təsbit edilirdi. Dövlətin konstitusion əsasları bütün digər normalara münasibətdə ilkindir, çünki üç əsas subyektin - şəxsiyyətin, cəmiyyətin, dövlətin qarşılıqlı münasibətlərinin ən əsas, vacib parametrlərini müəyyən edir. Dövlətin əsaslarını şərti olaraq aid olduğu sahələrə görə qruplaşdırmaq olar. Belə ki, dövlətin əsaslarına hüquqi-siyasi, iqtisadi və sosial əsaslar aiddir. Əlbəttə, bu bölgü şərtidir, çünki bütün bu əsaslar bir-birindən təcrid olunmamış şəkildə, ayrılmaz əlaqədə mövcuddur. Dövlətin hüquqi-siyasi əsaslarına dövlətin ərazisi və quruluşunu, dövlətin başçısı kimi prezidenti, dövlət hakimiyyətinin təşkili əsaslarını, əsas dövlət təsisatlarından biri kimi silahlı qüvvələri, o cümlədən beynəlxalq münasibətlərin prinsiplərini, dövlətin ali məqsədini, demokratiyanı, dünyəviliyi, dövlət dilini, paytaxt və rəmzləri aid
— 77 — etmək olar. Dövlətin iqtisadi əsaslanna mülkiyyəti, pul vahidini, təbii ehtiyatları, borclara qoyulan məhdudiyyətləri göstərmək olar. Dövlətin sosial əsaslan kimi ailəni, dini, sosial inkişafı göstərmək olar. Bu əsaslan nəzərdə tutan normalar içərisində bəziləri əsas, digərləri isə ona münasibətdə konkretləşdirici xarakter daşıyır. Məsələn, Konstitusiyanın 16-cı maddəsində dövlətin sosial inkişafı ümumi şəkildə nəzərdə tutulur, digər normalar isə (17-ci və 18-ci maddələr) ona münasibətdə dəqiqləşdiricidir. Eləcə də 15-ci maddə dövlətin iqtisadi inkişafının əsaslarını ümumi şəklidə başlıca müddəalarla müəyyən edir, digər normalar isə (məsələn, 19-cu və 20-ci maddələr) konkretləşdiricidir. Konstitusiyanın 7-ci maddəsi isə bütün digər normalara münasibətdə əsasdır. § 3. Demokratiklik Demokratiya müasir dövrdə siyasi-hüquqi fikir tarixinin ən əsas ideyalarından biridir. Kökü eramızdan əvvələ gedib çıxan demokratiya anlayışı yalnız müasir dövrdə geniş intişar tapmış, konstitusionalizmin əsas meyarlanndan birinə çevrilmişdir. Bu anlayışın tarixən məzmunu da inkişaf etmiş və dəyişmişdir. İlk dəfə Fukidid tərəfindən işlədilən demokratiya aniyışı xalq hakimiyyətini ifadə edirdi (demos - xalq, kratos-hakimiyyət). Qədim yunan polislərində (şəhərlərində) bütün ictimai işlər xalq yığıncaqlarında və ya onların təşkil etdikləri xüsusi orqanlarda bilavasitə əhalinin özünün iştirakı ilə həll edildiyindən, həmin dövrdə demokratiya aniyışı bilavasitə xalq yığıncaqları vasitəsilə həyata keçirilən hakimiyyəti - ictimai işlərin azad yaşlı kişi əhali tərəfindən birgə həll edilməsini nəzərdə tuturdu. Qeyd etmək lazımdır ki, «demokratiya» anlayışı məhz qədim yunan müəlliflərinin əsərlərində ət
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|