Mustafa Kamal Atatürk 135 Türkiyə Cümhuriyyəti
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəridə ƏKBƏRLİ
M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 162 Hətta dövlət başçısı olduqdan sonra Çankayada 10 min cilddən çox kitaba malik kitabxana yaratmışdır. Ulu Öndərin türk tarixində mühüm yer tutmasının başlıca səbəbi vətəni xilas edən milli qəhrəman olmasıdır. XX əsr türk dünyası tarixində ən mühüm hadisələrdən biri Osmanlı imperiyasının yerində Türkiyə Cümhuriyyətinin yaradıl- ması idi. 1914-1918-ci illərdə I Dünya müharibəsində Osmanlı imperiyası məğlub oldu. 1918-ci il oktyabrın 30-da Mondros lima- nında “Ağamennon” adlı ingilis kreyserində barışıq bağlandı, fak- tiki olaraq Osmanlı imperiyasının varlığına son qoyuldu. Barışıq- dan sonra İngiltərə, Fransa, Yunanıstan və İtaliya Türkiyə ərazilə- rinə qoşun çıxardılar. Ölkənin bölüşdürülməsi təhlükəsi milli-azadlıq hərəkatının yüksəlişinə səbəb oldu. Hərəkata Mustafa Kamal paşa rəhbərlik edirdi. O, “dağınıq hüquqları müdafiə cəmiyyətlərinin” hərəkətlə- rini əlaqələndirməyə çalışırdı. 1918-cu ildə cəmiyyətlərin rəhbər mərkəzi olan Nümayəndələr komitəsi təşkil edildi. Mustafa Kamal komitənin sədri seçildi, Türkiyədə yeni inqilabi hökumətin rüşey- mi yarandı. İngilis işğal hakimiyyət orqanları türk deputatlarının fəaliy- yətini məqbul saymadılar və 1920-ci ildə İstanbul rəsmən işğal edib, parlamenti qovdular. Mustafa Kamal Paşa parlament işçiləri- ni Ankarada toplaşan Türkiyə Böyük Millət Məclisinin işində işti- rak etməyə çağırdı və 1920-ci il aprelin 23-də Məclis toplandı. Müttəfiqlərə qarşı mübarizə davam edirdi və 1920-ci illərin əvvəllərində döyüşlərdə türk qoşunları Mustafa Kamalın rəhbərli- yi ilə qələbə qazandılar. Bu münasibətlə TBMM Mustafa Kamala Marşal-müşir rütbəsi və Qazi adını verdi. 1923-cü il 24 iyul Lozanna müqaviləsinə görə Türkiyə döv- lətinin istiqlaliyyəti bütün dünya tərəfindən təsdiq edildi və sər- hədlər müəyyənləşdirildi. 1923-cü il oktyabrın 29-da respublika elan olundu. Sonra ilk Respublika prezidenti M.K.Atatürk seçildi. “Milli mübarizənin I mərhələsi qurtardı. İndi II mərhələsi başlayır” deyən Atatürk yeni yaranmış Cümhuriyyətin möhkəm- lənməsi yönümündə islahatlara başlayır. Atatürk deyirdi: “Bu ge- M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 163 niş ölkəni çiçəklənən hala gətirmək lazımdır. Bu xalq zəngin ol- mağa məcburdur. Ölkə çiçəklənməzsə, sizə yaşamaq imkanları haqqında kim danışsa, inanmayın”. 1927-ci ildə “sənayenin təşviqi” qanunu qəbul edildi. Bu qa- nunla sənaye hərəkatı böyük miqyasda təşviq edildi. Hər cür səna- ye sahəsi inkişaf etdirildi. Atatürkün islahatları nəticəsində “Avro- panın xəstə adamı” adlandırılan Türkiyə öncül mövqeyə keçdi 1934-cü ildə “soyad qanunu” qəbul edildi. Bu qanunun qə- bulundan sonra türk inqilabının banisi Mustafa Kamala Atatürk soyadı verildi. Atatürkün milli mübarizədə əldə etdiyi qeyri-adi uğurlar di- gər əsarət altında inləyən xalqları da ayağa qaldırmış, milli istiqlal hərəkatlarına stimul vermişdi. Atatürk hələ 1922-ci ilin iyulunda Milli Mücadilənin məzlum millətlər üçün daşıdığı mənanı belə ifa- də edirdi: “Türkiyənin bugünki mücadiləsi yalnız öz adından və öz hesabına olsaydı, bəlkə də daha qısa olar, daha az qan tökülər və daha tez başa çatardı. Türkiyə böyük bir mübarizə aparır. Çünki müdafiə etdiyi bütün məzlum millətlərin haqqı, Şərqin davasıdır”. Təsadüfi deyil ki, 1927-ci ildə Misirdə nəşr olunan jurnallar- dan birinin dünyada ən böyük vətənpərvərin kim olduğunu müəy- yənləşdirmək üçün keçirdiyi sorğuda Mustafa Kamal birinci ol- muşdu. Hətta V.İ.Lenin Atatürkün başçılığı ilə aparılan azadlıq hə- rəkatını yüksək qiymətləndirmiş və sovet dövlətinin Türkiyədə ilk səfiri Aralov ilə söhbətində demişdi: “Əlbəttə, Mustafa Kamal paşa sosialist deyildir, ancaq görünür ki, yaxşı təşkilatçı, istedadlı sərkər- də, ağıllı dövlət xadimidir. O, qəsbkarlar ilə azadlıq mübarizəsi apa- rır və mən əminəm ki, o, imperialistlərin qürurunu sındıracaq, sulta- nı bütün quldur dəstəsi ilə birlikdə darmadağın edəcəkdir”. ƏDƏBIYYAT 1. Abdurrahman ÇAYCI. Gazi Mustafa Kemal Atatürk. Ankara, 2002. 2. Feridun ERGIN. K.Atatürk. İstanbul, 1984. 3. Hamza EROĞLU. Atatürk ve Cumhuriyet. Ankara, 1989. 4. HACIYEVA A. 20-ci illərin siyasi tarixinin bəzi məsələləri. Bakı, 1997. M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 164 5. Natiq MƏMMƏDLI. Atatürk bizimlə. Bakı, 2006. 6. Utkan QOCATÜRK. Atatürk. Bakı, 1993. 7. Utkan QOCATÜRK. Atatürkün fikir ve düşünceleri. Ankara, 1984. ______________________ Fəridə ƏKBƏRLİ Milli Aviasiya Akademiyası, İqtisadiyyat və hüquq fakultəsi,I kurs tələbəsi E-mail:farida-022@mail.ru M.K.ATATÜRK DÖNƏMİ TÜRKİYƏ CUMHURİYYƏTİ (1923-1938) Elmi rəhbər: Ellada KƏRIMOVA tarix elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, Milli Aviasiya Akademiyasının baş müəllimi Açar sözlər: Osmanlının süqutu, azadlıq inqilabı, Atatürk, Türkiyə Cumhuriyyəti, sənaye, dövlət, siyasət Birinci Dünya müharibəsinin nəticələri Osmanlı imperiyası üçün fəlakətli olmuşdu. O, müharibə nəticəsində dağılmış imperi- yalardan biri oldu. Onun torpaqları digər dövlətlər arasında bölüş- dürüldü. Müharibədə qalib çıxan Antanta dövlətləri, xüsusən İn- giltərə, Fransa, İtaliya və Yunanıstan Türkiyəni bir dövlət kimi ləğv etmək niyyətində idilər. İzmir və onun ətraf rayonları "bəx- şiş" olaraq Yunanıstana verildi. 1919-cu ilin aprelinə kimi ingilis qoşunları Kilikiyanı, fransızlarla birlikdə isə Şərqi Frakiya və Qa- ra dəniz boğazları bölgəsini işğal etdilər. Türkiyə qarşısında "ölüm" ya "olum" məsələsi durmuşdu. Belə bir şəraitdə türk xalqı öz dövlətçiliyini qoruyub saxlamaq uğ- runda milli-azadlıq hərəkatına başladı. Ona gənc zabit Mustafa Kamal Paşa rəhbərlik edirdi. Atatürk Qazi Mustafa Kamal (1881-1938) görkəmli dövlət, siyasi və hərbi xadim, Türkiyə Respublikasının banisi və ilk prezi- dentidir (1923-1938). Atatürk təxəllüsü ona 1934-cü ildə Türkiyə Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|