N. Bekmirzayev \'jj& notiqlik san’ati asoslari

ts
tovushining talaffuzi ham ko‘p hollarda normani 
buzishga sabab bo'ladi. Agar 
ts
tovushi 
s
bilan almashtirib talaffuz 
etilsa, shu fonemaga aloqador nimadir yo‘qoladi. Adabiy tilda lab- 
tish 
f v
fonemalari amal qiladi. Ular o ‘zbek adabiy tilining tarixiy- 
ag’anaviy qatlamiga mansub: faqat, fan, vatan, vazir, vazifa kabi. 
Bu tovushlar (Buxoro — Samarqand guruh shevalaridan tashqari) 
o ‘zbek shevalarida uchramaydi. Misollardagi / o ‘z sifati bilan 
paqilloq, pat, paxta
so‘zlaridagi 
p
tovushiga, v o‘z sifati bilan 
suv,
q o ‘rquv, ovqat
so‘zlaridagi v tovushiga o ‘xshamaydi. Keyingi 
so‘zlardagi v tovushi 
и
ga teng aytiladi: 
suu, qo ‘rquu, auqat
kabi. 
Adabiy tilda x va A fonem alari Toshkent va b a’zi boshqa 
shevalardagidek x yoki 
h
ekanligi noaniq tarzda emas, balki aniq 
eshitiladigan b o ‘lak-bo‘lak tovushlar sifatida talaffuz etiladi. 
Masalan: 
ham—
yuklama, 
xam — bukilgan, egilgan; hol-ahvol, xol—
yuzdagi kichik qora nuqta kabi. Adabiy normaning bu nozik talabini 
nazarda tutmagan nutqda 
gavhar
“gavxar” bo‘lib, 
har “хат”
bo'lib 
eshitiladi.
Talaffuz normalari tushunchasiga yuqoridagilardan tashqari, 
ayrim so‘zlar va so‘z guruhlarining tarixiy taraqqiyoti bilan bog'liq 
bo'lgan, ammo tilning tovushlar tizimiga mos talaffuzlari ham 
kiradi. Masalan, “ijtimoiy” so‘zida 
j
tovushi o‘rnida 
sh
talaffuz 
etiladi. Holbuki, o'zbek tilida 
j
tovushi bor. Yoki quyidagi bir xil 
fonetik sharoitda boshqa-boshqa tovushlar talaffuz etiladi.