N. D. Teshaboeva gruntlar mexanikasi

SiziSh jarayoni deb nomlanuvchi bu holat, koprinib turibdiki, grunt turiga boqpliq. SHuning uchun nihoyatda sust suv sizuvchanlik hususiyatiga ega boplgan loyli gruntlarda siziSh jarayoni davomiyligi uzoq vaqtga chopziladi. Qumli gruntlarda esa, bu davomiylik qisqa vaqt ichida, koppincha inshoot qurib bitkaziliShi bilan yakunlanadi.
SiziSh jarayoniga oid qonuniyatlarni tadqiqot etiSh iShlarini 1925 yildayoq Tertsagi K boShlagan edi. U tekis tarqalgan yuk tahsirida uzluksiz
qatlam qpovak suvlari va zarralar xarakatini chuqur oprgangan. Keyinchalik mazkur masala bopyicha Gersevanov N.M. (1937 yilda), Florin V.A. (1946 yilda), polgpShin V.A. (1948 yilda) va boShqa olimlar Shuqpullandilar.
Xozirgi davrda topla topyingan gruntlarning siljiSh davomiyligini oprganiShda siziSh jarayoni nazariyasidan keng foydalaniladi. Bunda quyidagi Shartlar nazarda tutiladi:
— topla topyingan gruntdagi suvlar erkin holatda boplib, buzilistashqi yuk tahsirida siqilmaydi;
— yuklaniSh bilan bir vaqtda harakatlanuvchi gruntzarrachalari chiziqli Shakl opzgaruvchandir;
— buzilistashqi yuk dastlab butunlay qpovak suvlari orqali qabul etiladi;
— grunt suvlarning harakati toplaligicha Darsi qonuniga mos keladi.
SiziSh jarayoni nazariyasi topla nomlangan gruntlarning teng tarqalgan uzluksiz yuk tahsiridagi chopkiSh davomiyligini ifodalaydi. Grunt qatlamini dastlab muvozanat holatida deb faraz qilsak, suvdagi bosim qiymati nolga teng bopladi. Suvdagi muvozanat holatidan ortiqcha bosimni r_w, zarralardagini esa r_z deb belgilaymiz, u holda
r_z + r_w = r
yahni siljiSh davomida grunt qatlamining istalgan sathidagi barcha nuqtalarida suv va zarralardagi bosimlar yiqpindisi buzilistashqi bosim qiymatiga (r_o) teng bopladi.
Grunt suvlari harakatining uzluksizlik Shartiga asoslanib (Tertsagi K.) z chuqurlikdagi kichik dz qatlamda ropy beruvchi muvozanat holati quyidagicha bopladi:
¶q/¶z = - ¶n/¶t
bunda: q - suv sarfining oShiShi; n - qpovaklikning qisqariShi.
Darsi qonuni bopyicha grunt zichlaniShi hususiyatlarini hisobga olsak, suv harakati uchun quyidagini yoziSh mumkin:

1. SiziSh holati (konsolidatsiya) koeffitsientini quyidagidan aniqlanadi
Cv = K_siz/(a_o g_s) , sm/yil
Bu yerda:
g_s - suvni zichligi; g_s = 1 gk/sm³ = 0,001 kgk/sm³ ;
a_o - nisbiy siqiliSh koeffitsienti; a_o = 0,010 sm³/ kgk.
Yuqoridagi ifoda ikkinchi darajali chiziqli va bir jinsli differentsial
tenglama deb ataladi, uning yechimi esa Furt qatoriga qopyiSh yordamida yechiladi.
2. Konsolidatsiya koprsatgichi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
N = (p² Cv / 4H_a² ) t
H_a - aktiv siqiluvchi qatlam qalinligi, m; H_a =2 h_s
t - chopkiSh xisoblanayotgan davir vaqti, kopn, oy, yil;
3. Topla barqarorlaShgan chopkiSh miqdori
S = 2h_s a_o Rk , sm.
4. Qurilayotgan H_a = 2h_s qatlam uchun vaqt birligi ichida xosil boplgan chopkiSh miqdori S₁ teng.
, sm;
( 6.3.7) ifodani soddalaShtiriSh uchun quyidagicha belgilaSh kiritamiz.

bunda: u_o - chopkiSh darajasi deb ataladi, undagi “o” belgisi qatlam sirtining chopkiShidan darak beradi. 4.4.1-jadval.
N-chopkiSh darajasi, K_siz- suv siziSh koeffitsienti,
- nisbiy siqiliSh koeffitsienti. u va N qiymatlar opzaro uzviy boqplanganligi 4.1 - jadvalda tasvirlangan. Bu jadval yordamida N ning qiymatini aniqlab, yuqoridagi ifoda orqali istalgan chopkiSh darajasiga mos keluvchi vaqtni aniqlaShimiz mumkin:

Agar yuqoridagi ifodadagi a_o h ^. r_o= s ekanligini nazarda tutsak, u holda