N. D. Teshaboeva gruntlar mexanikasi
Yüklə 6,66 Mb.
|
| e = W /C (C - suvni zichligi – 1 gk/sm3) (13.9)
yoki e = /S (1+0,01W) - 1 (13.10) Q’ovaklik koeffitsienti: gilsimon gruntlarni uchun quyidagi miqdorlar orasida bo’ladi. supeslar uchun 0,4e< 0,75 suglinoklar uchun 0,45e< 1,05 gillar uchun 0,55 e< 1,05 Qumlar uchun esa: 13.1-jadval
Gruntni qayishqoqlik koprsatchigini (plastichnostgp) aniqlash. plastiklik ko’rsatgichini deb - gruntni yuqori chegara namlikdan quyi chegara namligi o’rtasidagi farqga aytiladi - Wp bilan belgilanadi. Gilli gruntlarni toifalash va nomlarini aniqlash uchun ularni tarkibidagi gill zarralarini miqdorini aniqlanishi zarur. Gruntlarni tarkibidagi gill zarralarini miqdori aniqlanadi va nomlarini aniqlash, zaminni tashkil qilib turgan qatlamlarni ustki, ostki satxlari va qalinligi shartli belgilarini oprnatish, qirqimlarini tuzish va boshqa loyixalash omillarini aniqlashga imkon beradi. 1. Gruntni yuqori chegara namligini WT dan quyi chegara namligini WR1 o’rtasidagi farqni quyidagi ifoda bilan aniqlanadi. Wp = WT - WR = 21 - 16 = 5 1.Wp ni miqdoriga ko’ra amaldagi KMK - qurilish mehyorlari va qoidalari talablariga asosan quyidagi jadvaldan gruntni nomini aniqlanadi. Wp ni miqdoriga ko’ra gilli gruntlarni toifalanishi qayishqoqlik Gruntni qovushqoqligini aniqlash (konsistentsiya) (plastiklik) ko’rsatgichlar. 13.2-jadval
Gruntni qovushqoqlik (konsistentsiya) ko’rsatgichi grunt yotqiziqlarini tabiiy holatda turishida qattiq-yumshoqligini baholaydi va quyidagi ifoda bilan hisoblanadi. B = (W - WR)/(WL - WR) = (W - WR)/Wp = (4,8 – 16)/5 < 0 bu yerda: W - gruntni tabiiy namligi, foizda; WR - gruntni yumalatish chegarasidagi namligi, foizda; Wp - gruntni oquvchalik chegarasidagi namligi, foizda. Gruntlar konsistentsiyasiga kopra holatini nomini aniqlash. 13.3-jadval
Xulosa: Sinovdan o’tkan gruntni qayishqoqligi (plastikligi) bo’yicha nomi _____supes;_qattiq_______________________________________________ qovushqoqligi konsistentsiyasi bopyicha holati _________________________________ 7. Gruntlarni suv shimuvchanligi - Wp – q’ovaklari suv bilan to’la turgan gruntdagi namlik holati. Wp = es/s , % (13.11) 8. Gruntlarni namlik darajalari - G G = W/Wp = Ws/es (13.12) Gruntlarni namlik darajasi 0 dan (agar W=0) 1 gacha o’zgarar ekan (agar W=Wp). Qpovaklarni suvga topliSh koprsatgigacha ko’ra, qumlar quyidagi toifalarga bo’linadi. G < 0,50 - namligi kam 0,50 G 0,80 - nam grunt G 0,80 - suvga to’yingan (q’ovaklari suv bilan to’la) 9. Grunt q’ovaklari suv bilan topyingan xoli uchun G=1 q’ovaklik koeffitsienti quyidagi ifodadan hisoblanadi. e =Ws /s (13.13) 10. Suvga to’yingan qum va supeslarda, zichlikni muallaq holati uchun miqdorlarini quyidagi ifoda bilan aniqlanadi. v= (s - 1)/(1+ e ), undagi 1/(1+e )= 1- n dan (13.14) v= ( - s )/(1- n), gk/sm3 (13.15) 14- Laboratoriya iShi. Qum gruntlarining tabiiy qiyalik burchagini aniqlash. Tabiiy qiyalik burchagi deb - gorizontal yuzaga erkin to’kilgan qumni, shu yuzaga nisbatan xosil qilgan burchagiga aytiladi - belgilanadi. Maqsadi: Qum gruntlarini yonbosh va gorizontal yuzalarda hosil bo’layotgan kuchlanishlarni aniqlash, gruntlarni turq’unligini baxolash, ularni yuk ko’tarishini hisoblash, chegaraviy holatdagi mustaxkamligini aniqlashlarni texnologik tizimlarini o’rgatishdir. Amaliy ahamiyati: Tangensial kuchlanishlarni hisoblashda, yonbaq’irliklardagi gruntlarni turqpunliklarini, qumsimon gruntlarni yuk ko’tarishi, mustaxkamligini aniqlashda va boshqa hisob loyihalash ishlarini olib borishga imkon beradi. Vazifasi: Talabalarga tajriba tizimida ishlatiladigan asbob-uskunalarni o’rgatish, grunt namunalarini tay’orlash, tajriba natijalarini taxlil qilishni o’rgatish. Zaruriy asbob-uskunalar va materiallar. 1. IIB (UVT)-2 asbobi 2. Qum 3. Kurakcha 4. Shpatel 5. Farforli tayokcha, rezina pestik 6. Quritish shkafi Ishni borishi: 1. 2mm ko’zli q’alvirda havoda qurigan qumni oldindan elab tay’orlanadi. 2. IIB(UVT)-2 asbobi, quyidagi elementlardan tuzilgan. rasm 16.1, organik moddalardan tay’orlangan oynakli idish 1, qirqpoqli gorizontal yuza 2, uni oprtasiga 5 oprnatilgan gradusli oplchov lineykasi 3 konussimon oboyma 4, voronka qumni solgani 3. Gorizontal yuzani, uchta puti bo’lib unga tayanib turadi 2, atrofida balandligi 5 mm boplgan kirq’oq’i bor, yuzaning markazida tik o’rnatilgan 3 sterjenda, o’lchash shkalalari bor shkalalarni gradatsiyasi 5 dan 45 gacha 1 aniqlikda bo’lingan. Konussimon oboymani 4 vazifasi topkilayotgan qumni ushlab qoliSh. 5 4 3 1 4 5 3 Rasm 16.1. Qum gruntlarini tabiiy qiyalik burchani aniqlash asbobi. a - ishchi holatda b – bo’laklarga ajratilgan holatda 1 - organik oynakda qilingan idiSh 2 - qirqpoqli gorizontal yuza, qirqpoqpi balandligi 5 mm. 3 - tik tsilindrik sterjen graduslarga bo’lingan. 4 - konussimon oboyma 5 - voronka qumni topkish uchun 4. Tay’or terilgan asbob rasm 16.1a IIB-2 ga qumni oxista voronka orqali quyiladi, xamma atrof joylariga bir xilda qilib. 5. Sekin-asta oboymani yuqoriga ko’tariladi, qum idishga to’kilishi boshlanadi. 6. Qum idishga erkin to’kilib bo’lgandan keyin qolgan qumni ustidan tik sterjendan xisob olib, jurnalga yoziladi. 7. Bu xolat 3-5 marta takror qilinib xar safar tik sterjendan hisobot olib jurnalga yoziladi (butun gradus xisobida). Ularni o’rtachasini hisoblanadi. Har bir takrorlangan holatda natijalar o’rtasidagi tafovut 1ga ruxsat etiladi. 1. 27 2. 28 3. 26 o’rtachisi 27 15 - Laboratoriya iShi. Odometrda gruntlarni deformatsiya koprsatgichlarini kompressiya usulida aniqlash. Maqsadi: Siqilishga gruntlarni, struktura fazoviy qarshiligi aniqlash, bunda gruntlarni odometrda siqilishi, ularda hosil bo’ladigan kuchlanishlarni nazariy xulosalarini tajriba natijalariga mos kelishi, tajriba sinovlarini o’tkazishda o’ziga xos standart talablarni o’rgatiladi/ Amaliy ahamiyati: Gruntlarni siqilishni aniqlashda, ularni toifalariga ko’ra buzilistashqi bosimlarni harakteriga mos (statik, dinamik) deformatsiyalarini aniqlash, bino va inshootlarni poydevorlarini chopkishlarini aniqla moduli kabi mustaxkamlik xarakteristikalarini aniqlanadi. Vazifasi: Gruntlarni buzilistashqi bosim tahsirida, yon tomonlariga kengaymasdan deformatsiyalarini aniqlash, siqilish koeffitsientini hisoblash, unga ishlatiladigan asboblarni ishlashini texnologik tizimi va ishlatishni o’rgatishdir. Zaruriy asbob uskunalar va materiallar: 1. Odometr, K-1M 2. Filtr qoq’ozi 3. Soat 4. Pichoq 5. Tarirovka qilish uchun metall silindrik idishi 6. Soatsimon indikatorlar 7. Grunt namunasi. Rasm 15.1. Kompressiya egri chiziq’i. Rasm 15.2 Odometrni qirqimdagi ko’rinishi 1 – soatsimon indikatorlar; 2 - yukni markazlashtiruvchi sharik, 3 – yuqorigi Shtamp; 4 – gilza; 5 – poplat kolgptso; 6 – grunt namunasi; 7 – ko’zli taglik; 8– filtr qoq’oz. Rasm 15.3 K-1M kompressiya asbobini umumiy ko’rinishi. 1 – asbobni 4ta tayanch oyoqlari; 2 – beriladigan yuklarni mustaxkam metall tutgichlari; 3 – ikkita segmentsimon yelkalar; 4 – ustki metall plitasi; 5 – xarakatlanuvchi metall tutgich; 6 – yuk uzatuvchi osma boq’ichni tuguni; 7 – yuklar (toshlar); 8 – toshlarni qo’ygani yuk osma suppachasi. Ishni borishi: 1. Gruntni hossalari 0 , s, W va ye0 larni oldindan aniqlanib olinadi (e0 – q’ovaklik koeffitsientini boshlanq’ich miqdori). 2. Odometrni K-1M tepaligidan (staninasi) yuk boq’ichini yuklanish yelkasidan chiqarilib, olib, uni detallarini ajratiladi. rasm 15.2, 15.3. 3. Odometrni kolsosini, grunt monoliti yuzasiga qo’yib, grunt namunasi qirqib olinadi, kolsoni ustki va ostki yuzalari tekislagich bilan qirqib tekislanib, kolsoni yon tomonlari filtr qog’ozi bilan artib tozalanadi. Ishga tay’orlanib filtr qoq’ozi bilan berkitib qo’yiladi. 4. Odometrni K-1M stolchasiga 4 rasm 15.2,5.3, qayta terilib taglik 7 yuzasiga filtr qoq’ozi solinadi (kolgptsoni ostki yuzasi bo’yicha), metall korpus – 4 qo’yiladi ichiga, grunt namunasi olingan kolso 5 ni, tepadan pastga tushiriladi. Kolsoni ustki yuzasini (grunt namunasi tepasini) filtr qoq’ozi bilan berkitiladi; suv o’tkazuvchi ko’zli shtamp 3 rasm 15.2 grunt ustiga qo’yiladi. Shtampni o’rtasiga yukni markazlashtiruvchi sharik 2 rasm 15.2 qo’yiladi. 5. Odometrni, saqlagich (shtopor) gaykalari tushirilib uni to’qri terilganligi, ishga tayyorligi tekshirilib ko’riladi. 6. Shtampni o’ng va chap tomonlariga soatsimon indikatorlar, maxsus joylarga o’rnatilib, ularni shkalalari 0 ga keltiriladi. 7. Grunt namunasiga bosimni markazlashtiruvchi sharik 2 rasm orqali, 0,05 0,1 Mpa poq’onasida beriladi. Bosimning har bir poq’onasida cho’kishni stabillashuvigacha (konsolidatsiyasigacha) kutilishi shart buni shartli holatda, soatsimon indikatorlarni strelkalari to’xtab (gill gruntlari uchun 12 soatda, qumli gruntlar uchun 30 min dala sharoitida, o’quv laboratoriya ishi uchun 12-18 min) ichida o’rnidan qo’zq’almasa, indikatorlardan tegishli cho’kishni (deformatsiyani) qiymatini mm xisobida olib jurnalga 15-jadvalga yoziladi. Agar indikatorlarda deformatsiya ko’rsatgichi ikki xil bo’lsa, unda ularni qo’shib, o’rtachasi olinadi. 8. Yuk yuzasidagi bosimni 0,3 – 0,4 Mpa gacha yoki osma yuzadagi toshlarni oqpirligini 1216 kgk gacha, 2 kgk dan koptarib boriladi. Hamma bosqichlarda, deformatsiya miqdorini 7-bandagi ko’rsatmasiga asosan bajarilib, xisobot jurnalga 18- jadvalga yoziladi.15.1-jadval Bu yerda R – yuk suppachasiga qo’yilgan toshlar oq’irligini N, Nt – kuch yelkasini nisbati; tik yo’nalgan kuchlar uchun NB=1:10 F - grunt namunasini yuzasi F = 40 sm2 Tajribadan olingan natijalarni tengliklarga qo’yib, ularni qiymatlarini xisoblab 18.1 va 18.2 jadvallarga kiritiladi. tashqi bosimni 0 ; 0,05 ; 0,1 ; 0,15 ; 0,2 ; 0,3 ; 0,4 Mpa qiymatlari uchun ye0 - ; hn - egri chiziqli boq’lanishlari quriladi rasm 15.4. 15 jadvallar natijalari bo’yicha to’ldiriladi. Tajriba jurnali 15-Jadval.
Shuningdek bosimni har bir bosqichi uchun deformatsiyani vaqt bo’yicha o’zarishi egri chiziq’ini rasm 15.1 quriladi. Xisoblash natijalari 15.2-jadval
Shuningdek bosimni har bir bosqichi uchun deformatsiyani vaqt bo’yicha o’zarishi egri chiziqpini rasm 15.1 quriladi.
hn Rasm 15.1 Kompressiya egri chiziq’i. Bosimni har bir bosqichi uchun deformatsiyani vaqt bo’yicha o’zgarish egri chiziq’i 0 t min
Smm Rasm 15.2 Vaqt bo’yicha deformatsiyani o’zgarishi. Gruntlarning siljishga chegaraviy qarshiligini mustaxkamlik sharti. Gruntlarni siljishga karshiligini aniqlaniSh, bino va inshootlar zaminidagi gruntlarni mustaxkamligini va turqpunligini baholaydi, chunki buzilish gruntlarni donalarini siljishi bilan boshlanadi. Mustaxkamlik qonuniyatlarida keltirgan isbotlarida namuna qaysi materialdan bo’lmasan, uni buzilishi, normal va tangensial kuchlanganlikni larni mahlum nisbatidan boshlanadi, chunki namunani kirqilish tekisligini ayrim joylarida siljish yuzachalari paydo bo’ladi. Tangensial kuchlanish , siljish yuzasiga taosir etayotgan normal kuchlanish ni funktsiyasidir, shuning uchun qiymatini oshishi bilan, qiymati oshadi. Bu boq’lanishni 1773 yilda Kulon taxlil qilib qumsimon (sochiluvchan) gruntlarni siljishga qarshiligi, grung donalarini ishqalanish qarshiligi bo’lib, u normal bosimga to’qri proportsionaldir deb izoxlangan. Qumsimon (sochiluvchan) gruntlarni donalarini yopishqoqlik kuchi (s 0) juda kichik bo’lganligi uchun, uni xisobga olinmaydi, unda chegara i = I tgMpa ; ularni boqplanishi topqpri chiziqli boplib, 15.3 grafiklarda keltirilgan. Rasm.15.1. Gorizontal yuza bo’yicha gruntni siljishini aniqlash asbobi: a – yuqori qismi ko’zq’aluvchan oboymali; b – ostki qismi ko’zg’aluvchan oboymali; 1 – kolgptso; 2 – grunt namunasi; 3 – shtamp; 4 – asbob korpusi; 5 – teshikli plastina; 6 – gorizontal bosim ulanuvchi ilgaklar; 7 – indikatorlar. 4 3 1 2 6
5 Rasm 15.2. Ko’ndalang o’q bo’yicha gruntlarni siljishini (qirqilishini) aniqlash M.N.Troitskoy asbobi: 1 – tik bosim berish mexanizmi; 2 – stol; 3 gruntni namunada siljishni yuzaga keltiruvchi qismi; 4 – tormoz; 5 – gorizontal bosim berish mexanizm; 6 – toshlar. Gill gruntlarni siljituvchi tahsirlarga qarshilini, normal bosimni siljish yuzasidagi to’q’ri proportsionalligi va normal bosimga boq’lanmagan, grunt donachalarni (zarralarni) yopishqoqlik kuchlari yiq’indisidir deb olish mumkin, yoki gilli gruntlarni konsolidatsiyasi tugagandan keyingi siljishga chegaraviy (oxirgi) qarshiligi, normal bosimni birinchi darajali funktsiyasi ifodadan aniqlanadi. chegara i = Itg + s , Mpa ; bu yerda - gruntlarni ichki ishkalaniSh burchagi; s – gruntlarni (tutiniSh) yopiShqoqlik kuchi. Gilli gruntlarni siljishga qarshiligi, ularni namligiga, q’ovakligiga, elastikligiga va konsistentsiyasiga boq’liqdir. Gruntlarni mustaxkamlik ko’rsatgichlari s va , zaminni yuk ko’tarishini, grunt massivlarini turqpunligini, topsiqlarga bosimlarni aniqlashlarda va boshka loyihalashlarda iShlatilib, ularni laboratoriyalarda opta aniqlikda bajarilishi zarur. Gilli gruntlarni siljishiga qarshiligini aniqlashdagi, kuchlanishlar o’rtasidagi chiziqli boq’lanish 19.4 grafiklarda keltirilgan. Rasm 15.3. Qumli gruntlarni siljishga qarshiligi diagrammasi. a – gruntni siljishidagi ko’chishlar diagrammasi (1-2-3-bosimning har xil qiymatlarida; b – gruntni siljishidagi chegaraviy (oxirgi) qarshiliga diagrammasi. Rasm 15.4. Gilli gruntlarni (donalari yo’ishgan) siljishiga chegaraviy (oxirgi) qarshiligi diagrammasi (suv sizigan – berilgan bosimlarda konsolidatsiyasi tugagan): a – zichlanish va bo’shatish (ko’pchisi) egri chiziqlari; b – siljish diagrammasi. Gruntlarga bosimlar tahsirida, yuqoridagi qonuniyatlarni bajarilishini va s – yopishqoqlik kuchini xisoblash ishlarini laboratoriya usulida, ko’rsatilgan o’qni gorizontal yuzasi bo’yicha, bir qirqimli gruntlarni siljishga qarshiligini VSV-1, GGp-30 asbobida aniqlashni kuyida tajribida bajariladi. rasm 15.4 . 16 - Laboratoriya iShi. Gilsimon gruntlarni siljishga qarshiligini namunani to’qpri kesilish usulida aniqlash. Gruntlarni siljishga karshiligini laboratoriya sharoitida ishlashga qulay, amaliy jixatidan sinovlardan o’tkan, ustki yoki ostki oboymasi (metall qismi) qo’zq’alib belgilangan o’q bo’yicha gruntni siljishini taminlaydigan asbob VSV-1, GGp-30 da bajariladi. Maqsadi: Zamin gruntlarini tabiiy holatdagi mustaxkamligini, zarralarini yopishqoqlik (tutinish) kuchlarini, ichki ishqalanish qarshiligini qirqilish yuzlaridagi normal va tangentsial kuchlanishlarni aniqlash, ularni boq’liqligi siljishga chegaraviy qarshiligilarini aniqlashda nazariy bilimlarni tajriba ishlarida tadbiq qilib bilim sifatini ko’tarishdir. Amaliy ahamiyati: Bino, zaminlarini, yer qurilishi, suv inshootlarini dambalari, qirq’oqlarni, grunt massivlarini surilishi va boshqa ko’p hollarda gruntlarni mustaxkamligi hamda, turq’unligini aniqlashga imkon yaratiladi. Vazifasi: Ishni maqsadida keltirilgan ishlarga ishlatiladigan asbob-uskunalarni ishga tay’orlashi, ishlatishni, natijalarni taxlil qilishni talabaga o’rgatishdir. Zaruriy asbob uskunalar va materiallar: 1. Bir qirqimli siljishga qarshilikni aniqlash va GGp-30m asbobi. rasm 19.2 2. Filtr qoq’oz 3. Soat 4. pichoq 5. Soatsimon indikatorlar 6. Grunt namunasi Ishni borishi: 1. GGp-30m asbobni, rasm 16.2, yuk yelkalarini osma boq’iqlari bo’shatilib, tik bosim beruvchi ramalar joyidan olinadi, asbobni yuqorigi qo’zq’aluvchan qismi chiqarilib olinib porsheni, ko’zli plitasi, kolsosi va boshqa qismlarga ajratiladi. 2.Asbobni kolsosini tekshiriluvchi gruntga botiriladi, grunt namunasi kolsoga joylashgandan keyin, kolsoni usti va ostidagi chiqib turgan grunt, tekislagich bilan qirqib tozalanadi. Unda gruntni tabiiy strukturasini buzilmasligi shart. Kolsodagi grunt namunasini ostki va ustki qismini filtr qoq’ozi bilan berkitilib, yon tomonlari tozalanadi. 3.Kolsoni, asbobga joylashtiriladi, uni ustki qismidagi qolgan detallari o’rnatiladi, ustki qismini joyidan qo’zq’almasligini taominlovchi, ikki yon tomondagi boltlar joylariga tushiriladi, ko’zqpaluvchi kolso porshini bosib oldingi gruntli kolsoni o’zini qirqilish o’qdan pastga tushiradi. Yuqoridan bosilgan porshen kolso qirqilish yuzasiga kelib to’xtaydi. 4. Asbobni ikki qismga ajratib turgan o’qda, grunt namunasi o’zi qoladi. 5.Bosim richaglari joyiga keltirilib, buzilis tashqi yuki qo’yishga hozirlanadi soatsimon indikatorlar o’rnatiladi, ularni shkalari 0 ga keltiriladi. Gruntni tik o’qi bopyicha, tik o’q pasangisiga bosimni birinchi poq’onasini 40 N sekin-asta qo’yiladi. 6.Bosim berilishi zaxotidan, vaqtni sanoq’i boshlanadi jurnalda ko’rsatilgan, har bir vaqt bosqichida, indikatorlardan cho’kish miqdori yozib boriladi. 7. Agar berilgan bosim bosqichida, indikatorlarni shkalasi to’xtab 12 min ichida joyidan qo’zq’almasa, shartli ravishda deformatsiya konsolidatsiyalandi deb, cho’kishni jurnalga yoziladi. Gruntlarni siljishga (qirqilishga) sinash tajriba natijalari. 16.1-jadval
8. Tik opq bo’yicha deformatsiyalarni indikatorlarni ko’tarib qo’yilib, birinchi bosqich o’lchayotgan bosim 0,1 Mpa 40 N tahsirida zichlashib turgan gruntni, siljishga qarshiligini aniqlanadi. 9. Asbobni ustki qismini gorizontal o’q bo’yicha siljishini deformatsiyasini o’lchaydigan maxsus joyiga indikatorni o’rnatiladi (rasm 16.1) uni shkalalari 0 ga keltiriladi. Ustki qismini qo’zqpalishdan saqlaydigan (kontrol) bo’tlari ko’tariladi, asbobni ishga shayligis. 10. Gorizontal bosim beruvchi yelkani yuk boq’ichlarini o’rniga qo’yib, pasangisiga jurnalda ko’rsatilgan ilova 5, yukni birinchi miqdorni 4 N, asta- sekin qo’yiladi, shu daqiqadan boshlab, sekundomer yoki soat yordamida gruntdagi siljishni kuzatiladi, indikatorni shkalasi to’xtab 12 min ichida joyidan, 16.1 jadval jurnalga xosil bo’lgan siljishni miqdorini yoziladi. pasangidan yukni olmay uni ustiga qo’shimcha yuk qo’yilib ilova 3 gorizontal yelkadagi ikkinchi bosqich yukni 8 Nga 40 N tik bosim tahsirida turgan gruntni gorizontal yuza bo’yicha siljishni davomi indikator yordamida vaqt bo’yicha kuzatiladi, indikatorni shkalasi to’xtab 12 min ichida, joyidan qo’zqpalmagan xolatdagi siljish ko’rsatgichi jurnalga yoziladi 16.1 jadval. 11.40N bosim tahsirida zichlashib turgan gruntni siljishga qarshiligini, gorizontal qirqilih yuzasidagi bosimni, 12, 16, 20, 24, 28 N yuklar qo'yilib, siljishni 10-badda aytilgandek kuzatiladi, yukni har bir bosqichi uchun oxirgi siljish deformatsiyasini qiymati jurnalga yozilaveradi. 12. Gorizontal yelka pasanchisiga qo’yilayotgan yuklarni 4 dan 28 N gacha yoki undan ko’p oraligida, yukni i bosqichida indikatorni strelkasi bir-uch marta to’la aylanib ketadi, bu holat gruntni gorizontal yuza bo’yicha qirqilganidan dalolat beradi, bu holatni yuzaga keltirgan yukni 19.1 jadvalidagi grafikasiga «qirqilish» yuz berdi deb yoziladi. 13. Asbobni ichidagi grunt olib tashlanadi, keyingi etap tajribasini o’tkazish uchun, zaminni ilgarigi namuna olingan joydan yangi namuna olinib 14 bandlaridagi tajriba ishlar yangidan bajariladi. 14. Xuddi shunday tik bosimni 0,2 Mpa bo’schliqlariga yoki tik o’q pasangidagi yukni 80 N miqdorlarida gruntni deformatsiyasi kuzatilib, 5,6,7 bandlardagiday ishlar bajariladi, stabillashgandan keyin, indikatorlardani cho’kishlarni olib jurnalga yoziladi. Va 8 bandda ko’rsatilgan ish bajariladi. 15. Tajriba ishlarini 912 bandlaridagi koprsatmalarni tik bosimni 0,2 Mpa ikkinchi pog’onasi uchun ham bajarilgandan keyin 13 banddagi ko’rsatma qilinadi. 16. Yuqoridagi ikkinchi bosqich tik o’q bo’yicha bosimni 0,2 Mpa qiymatida bajarilgan ishlar, endi tik o’q bo’yicha bosimni 0,3 Mpa to’la taqrorlanadi. Olingan natijalarni tajriba jurnaliga kiritiladi. 17. Tajriba natijalarini taxlil qilib, 16.1 yoki 16.2 rasmlardagi chiziqli tangensial kuchlanganlikni, normal kuchlanganligacha boqplaniSh grafiga tuziladi, grunt haqida xulosalar yoziladi. Sinovni donalari yopishgan gilli gruntlar uchun o’tkazilishi rejalashtirilganda, tajribani birinchi etapidagi 5, 6, 7 va 8 bandlardagi ko’rsatmalar qilinmaydi. Chunki gruntni tutinish kuchi S (stseplenie) aniqlanishi zarur (yoki gruntga tik bosim berilmaydi, = 0 bo’ladi). Tajribani birinchi etapidagi qolgan barcha ko’rsatmalar bajariladi, natijalari jurnalga kiritilib, tutinish kuchi S quyidagidan aniqlanadi. S = S/F Mpa; bu yerda S – gruntni gorizontal yuzasida qirqilishi, sodir qilgan yuk; F – grunt namunasini gorizontal yuzasi, sm2. Donalari yopishgan opsha gruntni yangi namunalarida, tik bosimni 0,1 ; 0,2 va 0,3 Mpa qiymatlarida, tajribani 112 bandlaridagi ko’rsatmalarini sifatli bajarilib, 16.1 jurnaliga kiritilib natijalari taxlil qilib, ilova 6. 16.2 rasmdagiga o’xshash, chiziqli boqplanishi tuziladi. Chopkuvchan lyosssimon gruntlar.O’rta Osiyo va boshqa chet davlatlarni yer maydonlarini ko’pchilik joylarini lyoss jinsli, kontinental to’rtinchi qatlam gruntlari egallab yotadi. Qatlamlarni 1 m dan 100 m va undan ortiq qalinlikga egadirlar, lyosslar cho’kindi jinslar turkimiga har xil mineral va grunt zarralarini havoda uchib kelib, paydo qilgan, namligi kam, changsimon fraktsiyalarni, zarralari o’lchamlari 0,05 dan 0,002 mm 50 foizdan ko’p bo’lgan gruntlar yotkiziklaridir. Lyosslarni tabiiy namligi 8 dan 17 foiz oraligida, q’ovakligi 40 foizdan ko’p va zichligi 0,11-0,17 Mpa bo’ladi. Ular q’ovak, zichlanmagan va noustivor strukturali gruntlardir. Lyosslarni harakterli ko’rsatgichlaridan biri, ularni namligi oshishi bilan oq’irligi oshishi natijasida qo’shimcha (prosadka) cho’kuvchanlik deformatsiyasi yuz beradi. Cho’kuvchanlik – grunt xususiy oq’irligi ta’siridan uning tuzilishi tarkibini butunlay o’zgartirib yuborishga olib keladigan deformatsiyaga aytiladi. Poydevor ostidagi lyoss gruntlarni xo’llanishiga namligi ortishiga suv va oqava suvlari quvurlari yorilib, teshilib, suvlarni chiqib ketishi, atmosfera yoq’inlari suvlari va tashqi ariqlarda oqib kelayotgan suvlar bino oldi yerlarini zamin gruntlarini bosib qolishi sabab bo’ladi. Lyoss gruntlari xo’llanish (namlanish) holatiga ko’ra quyidagilarga bo’linadi – ko’pchiydigan, cho’kuvchan va cho’kuvchan emas. KMK 2.01.09-97 ko’rsatmasiga asosan cho’kuvchan lyoss va lyossimon gruntlar turkumiga, namlik darajasi G< 0,8 va parametr p ni qiymati quyidagilardan kichik bo’lgan gruntlar kiradi. Uni qiymatini hisoblash ifodasi p = (eL – e0) / (1+e0) (16.1) bu yerda e0 – gruntni tabiiy holatdagi q’ovaklik koeffitsienti yeL – o’sha gruntni namligini oquvchanlik darajasidagi, q’ovaklik koeffitsienti, quyidagi iboradan topiladi. yeL = WLS / (100 B) (16.2) S – gruntni donachalarini quruq holdagi zichligi gk/sm3 B- suvni xajmiy oqpirligi B= 1 gk/sm3 Chopkuvchanlikni nisbiy qiymati quyidagi ifodadan hisoblanadi. pr = (h1 – h2) / h0 (16.3) h1 – tabiiy namlikdagi grunt namunasini, odometrda R bosim ta’sirida zichlashgan balandligi (yon tomonlariga kengayishini cheklangan holati uchun),mm; h2 – R bosim tahsirida turgan o’sha grunt namunasiga q’ovaklari suv bilan to’la bo’lgandagi balandligi, mm; h0 – tabiiy bosim ostida turgan grunt namunasini tabiiy holdagi balandligi, mm; R – quriladigan bino yoki inshootdan poydevoridan gruntga beriladigan bosim, kN. To’la suv shimigan gruntni cho’kuvchanligini boshlanishni yuzaga keltiruvchi eng kichik bosimni, boshlanqpich cho’kuvchanlik bosimi deyiladi. Gruntlarni odometrda kompressiyasini laboratoriya sinovida aniqlanayotgan holi uchun, cho’kuvchanlikni yuzaga keltiruvchi boshlanqpich bosim miqdorini, nisbiy chopkish pr = 0,01 ga teng bo’lgan qiymatini sodir qilgan bosim olinadi. Chopkuvchanlikni boshlanqpich bosimi miqdori cho’kuvchanlikni 0,05dan 0,2 Mpa gacha oraliqda bo’ladi. Boshlanqpich qiymatiga ko’ra, gruntlar quyidagiga ajraladilar: O’ta cho’kuvchan – Rchk< 0,05 Mpa; O’rta cho’kuvchan – Rchk 0,05 0,1 Mpa; Cho’kuvchan emas – Rchk = 0,2 Mpa. Rchk – cho’kuvchanlikni boshlanq’ich bosimi. A D A B I YOT L A R. 1.Rasulov X.Z. Gruntlar mexanikasi, zamin va poydevorlar.“O’qituvchi”n-ti. Toshkent,1993. 2.Odilov A. “Gruntlar mexanikasi” O’qituvchi, T., 1999y. 3.Dolmatov B.I. Mexanika gruntov, osnovaniya i fundamenti. M., Stroyizdat, 1988 4. Berlinov M.V. Osnovaniya i fundamenti. M., izd-vo “Vishaya Shkola”, 1999. 5.Rjanitsin B.A.Ximicheskoe zakreplenie gruntov v stroitelstve. M.,Stroyizdat,1986g. 6.Xalikulov A.I., Ibragimov M.I. Ximiya v stroitelstve. T.Uzbekistan,1983. 7.Bezruk V.M., Guryachkov N.L., Lukanina T.M. i dr.Ukreplenie grunt.M.Transport, 1982. 8.KMK 2.01.03-98 Stroitelnie normi i pravila “Stroitelstvo v seysmicheskix rayonax”. UzLITTI, Buzilis Tashkent, 1998. 9.KMK 2.01.09-97 Stroitelnie normi i pravila “Zdaniya i soorujeniya na prosadochnnix gruntax na razrabativaemix teritoriyax”. UzLITTI, Tashkent, 1997. 10.KMK 3.02.01-98 Stroitelnie normi i pravila. Osnovaniya i fundament”. UzLITTI, Tashkent, 1998. 11.KMK 2.02.01-98 Stroitelnie normi i pravila “Osnovaniya zdaniye i soorujeniy”. UzLITTI, Tashkent, 1998. 12.KMK 3.04.02-97 Stroitelnie normi i pravila “Stroitelnix konstruktsiy i soorujeniy ot korrozii”. UzLITTI, Tashkent, 1997. 13.KMK 2.01.07.97 “Yuklar va ta’sirlar” UzLITTI, Tashkent, 1997. 14.Stroitelnie normi i pravila: Normi proektirovaniya i svaynie fundamenti. 1998 15.KMK 2.03.02-96 “Betonnie i jelezobetonnie konstruktsii” UzLITTI, Tashkent, 1998. 16.Veselov V. Proektirovanie osnovaniya i fundamentov. M., Vishaya Shkola, 1991. 17.Mavlyanov G.A. Geneticheskie tip lessov i lessovidnix pord tsentradgpnoy i Yujnoy chasti Sredney Azii i ix injenerno- geologicheskie svoystva.O’zFA nashriyoti, T.1958. 18.Rasulov X.Z.Seysmostoykost lessov osnovaniy zdaniy i soorujeniy, «Uzbekistan», T.1984. 19.TeShaboeva N.D.”Zamin va poydevorlar” fanidan kurs loyihasini bajarish uchun uslubiy qo’llanma.2015y.FarPI. 20.TeShaboeva N.D. .”Gruntlar mexanikasi”fanidan laboratoriya iShlarini bajarish uchun uslubiy qo’llanma. 2017y.FarPI. 21.Malqshev M.V.,Boldqrev G.G.”Mexanika gruntov, osnovaniya i fundamenti”.M.,Izdatelgpstvo asostsiatsii stroitelnix vuzov.2000g. 22.Maslov N.N. ”Osnovi injenernoy geologii i mexanika gruntov”.M.,izd-vo ViShaya Shkola.1982. 23.Denisov O.G. ”Osnovaniya i fundamenti”.M.izd-vo Vishaya Shkola.1968. 24.Berlinov M.V.,Yagupov B.A.”Raschet osnovaniy i fundamentov.”Uchebno posobie.M.,Stroyizdat.2004. 25.Uxov S.B.Mexanika gruntov, osnovaniya i fundamenti. 2-izd.Obrazovan.pricelookp.ru. sdprodukt-1043589.html (25KB)15.10.2005. 26.Bt. K.p. Arera.Coil Mechanies and foundation enginelring. 27.Guantum Mechanics Gottfiet. Vohume. pundaments.Advaneed book classics. 28.John D.Walecka. Fundament of Statistical Mechanics. 29.Surjya Kumar Maiti. Fracture Mechahcs. Fundamentals and Applications. 30.Fluid Mechanics. Fundamentals and A pplications. 31.Dr.Aran.K.Jain. Soil Mechanics and Founda tions. 32.FUNRAMENTALS of Design. Topic 4. Linkoges. MUNDARIJA So’z boshi................................................................................................................... Kirish........................................................................................................................ Asosiy tushunchalar................................................................................................... I bob. Gruntlar mexanikasi.Gruntlar mexanikasi tarixiga oid mahlumotlar…......... 1.1.Gruntlar mexanikasi tarixiga oid mahlumotlar.................................................... 1.2.Zamin va poydevorlarni loyihalashda va barpo qilishdagi nuqsonlar................................................................................................................... II bob. Gruntlarni fizik xossalari............................................................................... 2.1.Asosiy fizik xossalarini aniqlash.......................................................................... III bob.Gruntlarni zichlaniShga nisbatan sinaSh, zichlanish koeffitsienti va deformatsiya modulini aniqlash.............................................................................. 3.1.Grunt qatlami bopylab zopriqishlar tarqaliShi va ularning miqdorini aniqlash...................................................................................................................... 3.2.Gruntlarni opz oqpirligidan hosil boplgan zo’riqishni aniqlash........................... IV bob.Inshoot chopkiShini qatlamlab jamlash usulida aniqlash.............................. 4.1.Inshoot chopkishini monand qatlam usulidan foydalanib xisoblaSh............ 4.2.Inshoot chopkishini “chopkish moduli” usuli yordamida xisoblaSh.................................................................................................................... 4.3.Inshoot chopkishini K.Egorov usuli orqali xisoblash......................................... 4.4.Chopkishni vaqt bopyicha davomiyligi................................................................ V bob.Gruntlarda suv sizishi……………………………………………………….. 5.1.Turli gruntlarga xos sizish koeffitsientining miqdorini aniqlaSh…...................... VI BOB. Zilzilabardosh zaminlar va poydevorlar....................................................... poydevorlarni tahmirlash............................................................................................. 6.1.Zamin va poydevorlarni tahmirlash sabablari...................................................... 6.2.Zamin va poydevorlarni tahmirlash usullari........................................................ Laboratoriya iShlarini bajariSh uchun iShlanmalar................................................... Adabiyotlar................................................................................................................. Mundarija................................................................................................................... Oglavlenie predislovie................................................................................................................... Vvedenie................................................. ................................................................... Osnovnqe ponyatiya ................................................ ................................................. Glava I. Mexanika gruntov. Svedeniya istoriya mexanika gruntov............................ 1.1. Svedeniya istoriya mexanika gruntov………………………………………....... 1.2.Osnovnqe defektq proektirovanie zdanii i soorujenie......................................... Glava II. Fizicheskie svoystva grunta.......................................................................... 2.1.Opredelenie osnovnqe fizicheskie svoystva gruntov............................................. Glava III. Ispqtaniya grunta na uplatneniya, koeffitsient uplotneniya,i opredeleniya modul deformatsii………………………………........................................................ 3.1.Raspredelenie napryajeniya v gruntax i opredelenie ix znacheniya……….......... 3.2.Opredelenie napryajeniya ot sobstvennogo vesa……………………................... Glava IV. Opredelenie osadki soorujeniya po sloynogo rascheta……..……………. 4.1.Opredelenie osadki grunta po ekvivalentnogo sloya…………………................. 4.2.Opredelenie osadki grunta po sposobom «modul osadki»………….................... 4.3.Opredelenie osadki grunta po sposobom K.Egorova………………………........ 4.4.Opredelenie osadki vo vremeni…………………………………………………. Glava V. Svoystva grunta vodopronitsaemosti........................................................... 5.1.Opredelenie znacheniya svoystva koeffitsienta vodopronitsaemosti v raznix gruntax……………………………………………………………………................. Glava VI.Seysmoustoychivqe osnovanie i fundamentqi………………………......... 6.1.Ot remontirovanie fundamenta………………………………………………….. 6.2.Prichini remonta osnovanie i fundamenti……………………………….............. 6.3.Sposobi remonta osnovanie i fundamenti……………………………………….. Metodicheskie ukazaniya viponeniya laboratornix rabot............................................ Spisok literaturi............................................................................................................ Oglavlenie…………………………………………………………………………… THE CONTENTS THE FOREWORD………………………………………………………………… Introduction................................................................................................................. I.Section. Soil mechanics.Information, history of soil mechanics………………….. 1.1.Information, history soil mechanics……………………………………………. 1.2. The main defects in the design of buildings and structures …............................. II.Section. physical properties of soil…………………………………….................. 2.1.Determination of the basic physical properties of the soil……………………… III.Section. Soil tests for sealing, compaction coefficient, and definitions of the deformation modulu................................................................. 3.1. Stress distribution in soils and determination of their value................................ 3.2. Determination of stress from dead weight........................................................... IV. Section. Determination of the settlement of the structure by layer calculation.... 4.1. Determination of construction draft by equivalent layer...................................... 4.2. Determination of soil precipitation by the method of "precipitation module"..... 4.3. Determination of precipitation in time................................................................. 4.4. Definition of precipitation in time........................................................................ V. Section. Soil permeability properties 5.1.1. Determining the value of the property of the coefficient of permeability in different soils .............................................................................................................. VI. Section. Earthquake resistant foundation and foundations................................... 6.1. From foundation repair........................................................................................ 6.2. The foundations for the structural unstable soils................................................. Methodical instructions of laboratory works execution.............................................. The literature ……………………………………………………………………….. The contents………………………………………………………………………… Yüklə 6,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||