N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

MÜXBİR ÜZV CƏFƏROV NİZAMİ QULU OĞLU 
 
71 
 
Çapa təqdim edən 
 Solmaz Süleymanova – 
«Türkologiya» jurnalının  
baş redaktorun müavini 
 
 
Məqalənin redaksiyaya  
daxil olma tarixi  
7.IX.2015 
 
Təkrar işlənməyə  
göndərilmə tarixi  
 
16.X.2015 
Çapa göndərilmə tarixi 
19.X.2015 
 
 
 
________ 
 
 
 
 

---

T Ü R K O L O G İ Y A  
 
№ 3 
2015 
 
 
 
 
 
 
 
 
FƏRMAN XƏLİLOV 
 
MÜXBİR ÜZV QULİYEV ƏBÜLFƏZ AMAN OĞLU  
 
 
Tanınmış elm xadimi və pedaqoq Ə.A.Qu-
liyevin anadan olmasının altmış beş, elmi-peda-
qoji fəaliyyətinin 45 ili tamam olur. Əbülfəz Qu-
liyev  1971-ci  ildə  Azərbaycan  Dövlət  Univer-
sitetinin Filologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu 
ilə bitirib bütün ömrünü Naxçıvan Dövlət Univer-
sitetində pedaqoji işə həsr etmişdir. O artıq 45 ilə 
yaxındır ki, Naxçıvan Dövlət Universitetinin Ta-
rix-filologiya fakültəsində dilimizin ilkin qaynaq-
larını  təşkil  edən  qədim  türk  dilini,  ədəbiyyatını 
və mədəniyyətini tədris edir. Gənclərə türk dillə-
rinin  formalaşması,  tarixi  inkişaf  yolları,  türk 
xalqlarının istifadə etdiyi yazı sistemləri, əlifbalar 
haqqında mühazirələr oxuyur. 
Ə.A.Quliyev  həm də,  bu  fənnin tədrisini 
təkmilləşdirmək  məqsədilə  «Qədim  türk  abi-
dələrindən  seminar  məşğələləri»  (1988)  adlı 
metodik vəsait və «Qədim türk yazılı abidələri 
müntəxəbatı»  (1993)  kitabını  hazırlayıb  nəşr 
etdirmişdir.  Ömrünün  böyük  bir  hissəsini  qə-
dim  türk  yazılarının  öyrənilməsinə,  tədris  və 
təbliğinə  həsr  edən  Əbülfəz  Quliyevin  nami-
zədlik və doktorluq dissertasiyalarının da möv-
zusu qədim türk abidələrinin dilinin tədqiqi ilə 
bağlıdır. Onun «Qədim türk yazılı abidələrinin 
sintaksisi»,  «Qədim  türk  onomastikası»,  «Or-
xon-Yenisey abidələrində feilin təsriflənməyən 
formaları»,  «Orxon-Yenisey  abidələrində  to-
ponim  və etnonimlər»,  «Qədim türk abidələri-
nə  aid  materiallar»,  «Qədim  türk  onomastika-
sının  leksik-semantik  sistemi  (2  cild)»,  «Qədim 
uyğur  türklərinin  onomastikası»  kimi  monoqra-
fik tədqiqat əsərləri bu istiqamətdə apardığı gər-
gin araşdırmaların dəyərli  nəticəsidir. Ə.A.Quli-
yevin filoloq tələbə, magistrant və elmi işçilərin 
ehtiyacını  ödəmək  üçün  «Qədim  türk  abidə-
lərinin sözlüyü» və «Əski türk onomastik sözlü-
yü»  kitablarını  çap  etdirməsi  isə  elmi  fəaliy-
yətinin  digər  bir  istiqamətini  təşkil  edir.  Yeri 
gəlmişkən qeyd edək ki, 2006-cı ildən professor 
elmi  adını  alan  bu  zəhmətkeş-alim  30  kitabın, 
300-ə yaxın elmi məqalənin müəllifidir. 
Əbülfəz  Quliyev  bir  neçə  il  dövlət  sə-
viyyəsində  Türkiyə  Cümhuriyyətinin  ali  mək-
təblərində  mühazirə  oxumağa  dəvət  olunmuş, 
o burada türkologiya,  qədim türkcə, orta türk-
cə  fənlərini  tədris  etmiş,  gənclərə  türk  dilinin 
və  ədəbiyyatının  tarixini  öyrətmiş,  sevdirmiş-
dir.  Bu  illərdə  o,  qardaş  ölkədə  zəngin  Azər-
baycan folklorunun təbliği və tərcüməçilik fəa-
liyyəti ilə də məşğul olmuşdur. Nəticədə onun 
Türkiyədə  «Azərbaycan  xalq  ədəbiyyatında 
Naxçıvan  maniləri»  və  «Azərbaycan  düyün 
türküləri» kitabları nəşr olunmuş və bu əsərlər 
oxucuların  dərin  marağına  səbəb  olmuşdur. 
Türkiyədə işləyərkən o eyni zamanda rus şərq-
şünası  A.Borovkovun  «Orta  Asiyada  tapılmış 
türkcə  “Quran”  təfsirinin  leksikası  (XII–XIII 
əsr)» adlı  irihəcmli  monoqrafiyasını (2002) türk 
dilinə  tərcümə  edərək  Türk  Dil  Qurumunun 

---

MÜXBİR ÜZV QULİYEV ƏBÜLFƏZ AMAN OĞLU 
 
 
73 
nəşriyyatında nəşr etdirmişdir. Bu kitabın nəşri 
Türkiyədə  həmin  sahənin  tədqiqatçıları  tərə-
findən  yüksək  qiymətləndirilmişdir.  Ə.İ.Quli-
yev eyni zamanda 1920–1921-ci illərdə Naxçı-
vanın  erməni  işğalından  xilas  edilməsində 
böyük  fədakarlıq  göstərən  türk  sərkərdəsi  ge-
neral  Veysel  Ünüvarın  Türkiyədə  nəşr  olun-
muş xatirələrini Azərbaycan dilinə uyğunlaşdı-
raraq  «Əcəmi»  nəşriyyatında  (Naxçıvan)  «Sək-
kiz ay bolşeviklərlə üz-üzə» adı ilə 2014-cü ildə 
çap etdirmişdir. 
Əbülfəz Quliyev 15 ilə yaxındır ki, ümum-
milli  liderimiz  Heydər  Əliyevin  sərəncamı  ilə 
təşkil  edilmiş  AMEA-nın  Naxçıvan  Bölməsinin 
İncəsənət,  Dil  və  Ədəbiyyat  İnstitutunun  direk-
toru vəzifəsində çalışır,  bu  elmi  tədqiqat  quru-
munun təşkili, komplektləşməsi və inkişafında 
böyük  əmək  sərf  edir.  İnstitutun  Dialektologi-
ya  şöbəsi  onun  rəhbərliyi  altında  Naxçıvanın 
dialekt  və  şivələrinin  öyrənilməsi  istiqamətin-
də  səmərəli  elmi  tədqiqat  işləri  ilə  məşğuldur. 
Bu istiqamətdə Əbülfəz Quliyev, eləcə də şöbə 
əməkdaşları  mühüm  elmi  nəticələr əldə etmiş-
lər. Şöbə AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitu-
tu  ilə  səmərəli  əməkdaşlıq  edir,  həmin  bu 
əməkdaşlığın bəhrəsi olaraq akad. Tofiq Hacı-
yevin  məsul  redaktorluğu  ilə  bu  yaxınlarda 
«Elm  və  Təhsil»  nəşriyyatında  nəfis  şəkildə 
«Azərbaycan  dilinin  Naxçıvan  dialektoloji  at-
lası»  işıq  üzü  görmüşdür.  Əbülfəz  Quliyevin 
də  müəllif  kollektivində  yer  aldığı  bu  atlas 
1990-cı ildə nəşr olunmuş «Azərbaycan dilinin 
dialektoloji  atlası»  kitabının  uğurlu  davamı 
kimi diqqəti cəlb edir. Əbülfəz Quliyevin bu at-
lasın tərtibində əsas müəlliflərdən biri olması tə-
sadüfi deyil, çünki o, hələ 2010-cu və 2011-ci il-
lərdə Türk Dil Qurumu nəşriyyatında ilk dəfə iri-
həcmli  «Naxçıvan  dialekti»  və  «Naxçıvan  ağız-
larının  söz  varlığı»  monoqrafiyalarını  çapa  ha-
zırlayarkən bu sahədə zəngin təcrübə toplamışdı.  
Əbülfəz  Quliyev  dilçilik  elminin gələcə-
yi olan gənc kadrların hazırlığında öz  məhsul-
dar fəaliyyəti ilə də diqqəti cəlb edir. Onun el-
mi rəhbərliyi altında 10 nəfər dissertasiya mü-
dafiə  edərək  elmi  dərəcə  almışdır.  O,  Naxçı-
van  Dövlət  Universitetinin  nəzdində  fəaliyyət 
göstərən Dissertasiya Şurasının sədri kimi filo-
logiya  üzrə  kadr  hazırlığında  öz  əməyini  əsir-
gəmir, eyni zamanda Azərbaycan Respublikası 
Nazirlər  Kabineti  yanında  fəaliyyət  göstərən 
Terminologiya Komitəsinin və Filologiya üzrə 
Respublika  Problem  Şurasının  üzvü  kimi  sə-
mərəli  çalışmaqdadır.  Beynəlxalq  «Türkolo-
giya» jurnalının, «AMEA-nın Xəbərlər (huma-
nitar  elmlər  seriyası)»,  Türkiyədə  nəşr  olunan 
«Bilimsəl eksen», «Kültür evreni», Qazaxıstan 
Beynəlxalq Türk  Akademiyasında  nəşr olunan 
«Turki  jiğnak»  jurnalının  redaksiya  heyətinin 
üzvü kimi Azərbaycan və türk dünyasında fəa-
liyyətini, elmi əlaqələrini davam etdirir.  
Əbülfəz  Quliyev  həmişə  öz  elmi  bilik  və 
təcrübəsini həmkarları, məsləkdaşları ilə bölüşür, 
beynəlxalq  aləmdə  türkologiya  sahəsində  əldə 
olunmuş  nailiyyətləri  praktikaya  tətbiq  etməyə 
çalışır. Bu məqsədlə o, indiyədək dünyanın bir çox 
ölkəsinə  elmi  ezamiyyətə  getmiş,  Azərbaycan  el-
mini şərəflə təmsil etmişdir. O, Ankara, İstambul, 
Moskva,  Zaqreb,  Tiflis,  Tehran,  Aşqabad,  Daş-
kənd və s. şəhərlərdə türkologiyaya aid keçirilmiş 
qurultay və konfranslarda yüksək səviyyədə iştirak 
və  məruzə  etmişdir.  Bu  beynəlxalq  elmi  məclis-
lərdə aldığı təşəkkürnamə və diplomlar alimin ar-
xivində qiymətli sənəd kimi qorunur.  
Azərbaycan Yazıçılar Birliyi və Türk Dün-
yası Yazarlar Birliyinin Türkiyə üzvü olan Əbül-
fəz  müəllim  bədii  yaradıcılıqla  da  davamlı  şə-
kildə məşğul olur. Azərbaycanın Türkiyədəki ilk 
səfiri  həmyerlimiz  İbrahim  Əbilovun  Türkiyə 
Cümhuriyyətinin qurucusu Mustafa Kamal  Ata-
türklə dostluğundan, birgə əməkdaşlığından poe-
tik bir üslubda bəhs edən «Qazi Mustafa Kama-
lın  dostu»  sənədli  povesti  Azərbaycan-Türkiyə 
dostluğunun şanlı tarixinin öyrənilməsi baxımın-
dan  qiymətli  bir  mənbədir.  Bu  kitab  Bakıdakı 
Azərbaycan  Atatürk  Mərkəzi  tərəfindən  nəşr 
olunmuşdur. 2013-cü ildə bu əsər Yusuf Gədikli 
tərəfindən  Türkiyə  türkcəsinə  tərcümə  edilərək 
Türkiyə  Cümhuriyyəti  Mədəniyyət  və  Turizm 

---