N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u
Yüklə 7,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
TÜRK DÜNYASINDA ORTAK İLETİŞİM DİLİ VE TOFİK HACIYEV 131 «Türkcǝ otuza qǝdǝr xalqın ana dilidir. Bu gün qloballaşma dövründǝ siyasi-iqtisadi- mǝdǝni ǝlaqǝlǝri sıxlaşdırmaq üçün dǝ xalqla- rın bir ortaq ünsiyyǝt (ilǝtişim) dilinǝ ehtiyacı var. Bu tǝcrübǝ tarihǝn olub. Zamanında Al- taydan Dunaya qǝdǝr coğrafiyada yaşayan türklǝrin yerli tǝzahürlǝri ilə yanaşı, bu gün Orxon kitabǝlǝrinin dili kimi götürdüyümüz vahid ǝdǝbi dil ümumi ünsiyyǝt dili olub. Bu anlaşmanın bu gün dǝ olması imkan verir ki, türkcǝlǝrdən birini ortaq ünsiyyǝt (ilətişim) dili kimi işlǝdǝk. Türkcǝlǝrdən hǝr biri öz vǝ- tǝnindǝ ǝdǝbiyyat, elm, mǝtbuat, ailǝ dili kimi bütün imkanlarını saxlamaqla uluslararası tǝd- birlǝrdǝ, siyasi-mǝdǝni toplantılarda ümumi anlaşma üçün türkcǝlǝrdǝn birini işlǝtmǝk mümkündür və faydalıdır. Kitab bu mǝsǝlǝyǝ hǝsr olunub». Tofik Hacıyev, Türk lehçeleri terimini kullanmak yerine doğrudan doğruya Türkçeler sözünü kullanmayı tercih etmektedir. Hacı- yev’in bu tercihi, Türk soylu halkların dillerini ifade etmek üzere Türklük biliminde kullanı- lan Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Kazak Türkçesi, Kırgız Türkçesi vb. adlandır- malarla da uygun düşmektedir. Kitabın ilk bölümleri Türk dünyasında ortak iletişim dilinin tarihine ayrılmıştır. İdeyanın Tarihçesi’nde ortak dil düşüncesinin çıkış nedeni, kaynağı, Gaspıralı İsmail Bey’in çalışmaları ele alınmaktadır. Bu bölümde Türk yazı dillerinin oluşum ve gelişim aşamalarına değinilmekte, Gaspıralı’nın yanı sıra Sabir, Mehemmed Hadi, Hüseyinzade Ali Bey, Ah- met Ağaoğlu gibi aydınların dil konusundaki düşünceleri de işlenmektedir. İkinci bölüm, «İşdǝ, Fikirdǝ, Dildǝ Bir» İdeyasının «Ali Bey Hüseyinzade Mertebesi» başlığını taşımaktadır. Bu bölümde Hacıyev, Hüseyinzade Ali Bey’in dil anlayışı ve ortak dil konusundaki yaklaşımları üzerinde dur- maktadır. Gaspıralı İsmail Bey’in dilde, fikir- de, işte birlik düşüncesinin Azerbaycan’da uy- gulayıcısıdır. Hüseyinzade Ali Bey… Azer- baycan’da önce «Hayat» gazetesini yayımla- yan Hüseyinzade Ali Bey, daha sonra «Füyu- zat» dergisini çıkarır ve ilk çıkan nüshayı Kı- rım’a, Gaspıralı İsmail Bey’e gönderir. Dergi- yi alır almaz Hüseyinzade Ali Bey’e bir telgraf gönderen Gaspıralı, dergiyi beğendiğini belir- tir, ancak dilinin biraz daha sadeleştirilmesi gerektiğini, böylece halk arasında daha çok yayılacağı kanaatinde olduğunu yazar. Ha- cıyev, «Füyuzat»ın halk arasında fazlasıyla ya- yılamadığını ancak Türklük için dâhiler yetiş- tirdiğini yazar. Yusuf Akçura, Ziya Gökalp, Ahmet Ağaoğlu, Üzeyir Hacıbeyli gibi Türk dünyasının önde gelen şahsiyetleri «Füyu- zat»taki yazılarıyla yetişmişlerdir. Tofik Hacı- yev, Yusuf Akçura’nın Hüseyinzade Ali Bey hakkında şöyle dediğini kaydeder: Hüseynzadǝ Əli bǝy müsǝlman türklǝr arasında ilk Turanidir! Daha sonra Türkiye’ye yerleşecek ve çalışmalarını, mücadelesini Türkiye’de sürdü- recek olan Hüseyinzade Ali Bey, Soyadı Ka- nunu çıktığında Turan soyadını alacaktır. «Ziya Gökalp – Xalq Türkcesi’ne Doğ- ru» başlıklı üçüncü bölümde Ziya Gökalp’ın Türkçülüğ’ü ve Türkçeciliğ’i üzerinde durur Hacıyev… Gökalp’ın yazılarında, şiirlerinde dil konusunu ele alır. Edebî alanda ve düşünce dünyasında or- tak edebî dil ülküsü, 1926 yılında Bakü’deki Birinci Türkoloji Kurultayı’nda ciddi bir biçimde gündeme gelecek ve tartışılacaktır. Bu görüşmeler ve tartışmalar, kitabın dördüncü bölümünü oluşturan Bakü Türkoloji Kurultayı bölümünde ele alınmıştır. Bakü Birinci Tür- koloji Kurultayı’nda üzerinde durulan ortak edebî dil konusunu geniş bir biçimde de- ğerlendiren Hacıyev, «bütün tartışmalardan sonra Kurultay’ın vardığı nokta Türkler için umumi edebî dil oluşturmak mümkündür» sözünü yazar. Ancak Tofik Hacıyev, umumi ortak Türk edebî dili oluşturmanın asla mümkün olamayacağı düşüncesindedir. Bugün var olan Türk edebî dillerini ortadan kaldırarak 9 * ŞÜKRÜ HALUK AKALIN 132 yeni bir edebî dil meydana getirmek olacak şey değildir. Üstelik her biri ayrı bağımsız devlet olan Türk cumhuriyetlerinin edebî dil- leri aynı zamanda resmî dilleridir de… Hacı- yev, böyle bir şey için önce bütün Türkler için tek bir devlet kurulması, bu devletin kendi edebî dilini hazırlaması gerektiğini, bunun da yıllar alacağını yazar. Hacıyev’e göre bu ayrı bir meseledir ve böyle umumi bir devletin oluşturulması da asla mümkün değildir. Bütün bunlara karşılık yapılması gereken tek şey vardır: «Türklǝr üçün ümumi ünsiyyǝt tǝşkil etmǝk…». Bütün Türkler arasında umu- mi iletişim için Hacıyev’in önerisi, hiçbir Türkçe’nin varlığına dokunmadan, dünya dev- letlerinin yaşamış olduğu tecrübelerden yarar- lanarak mevcut Türk dillerinden birini alıp onu bütün Türkler arasında ortak iletişim için kul- lanmaktır. Tofik Hacıyev bu noktada vaktiyle Sovyetler Birliği döneminde Rusça’nın ortak iletişim dili olarak kullanılmasını örnek göstermektedir: «Mǝsǝlǝn, vaxtilǝ SSRİ ǝrazi- sindǝ bütün xalqlar rus dilinin vasitǝsilǝ ünsiy- yǝt saxlayırdılar. Bu gün dünyanın çox dövlǝt- lǝrindǝ bu mövqǝdǝ ingilis dili işlənir». Hiç kuşkusuz konunun en can alıcı so- rusu bütün Türkler arasında ortak iletişim dili hangi Türkçe olacaktır? Bu soruya cevabı şöy- le veriyor Tofik Hacıyev: «Böyle umumi iletişim dili vazifesini bugünkü müstakil Türk devletlerinden her biri edebî dili yerine getir- meye kabildir. Ancak o dili seçmelidir ki, o dilin sahibi devlet hepsinden çok iktisadi güce, medeni imkânlara, uluslararası siyasi nüfuza sahip olmalıdır. Bugün bu imkânlara sahip Türkiye Türkçesi’dir. Aslında Türkiye Türk- çesi bizimle iletişime başlamıştır ve bu iletişim yirmi yıldır sınavdan başarıyla geçiyor, çocuk- larımız Türkiye’nin çizgi filmlerini, yaşlıla- rımız dizilerini hevesle seyrediyorlar. Bu işin süratlenmesinde ve genişlemesinde devletleri- mizin ve devlet başkanlarımızın faal münase- betlerine ihtiyaç var. Helva helva demekle ağız tatlanmaz…» Türkiye Türkçesi’nin bütün Türk dün- yasının ortak iletişim dili olması konusundaki düşüncesini bu kadar açık bir biçimde yazan Prof. Dr. Tofik Hacıyev, kitabının diğer bö- lümlerine «Yüzümü Türkiye’ye ve Türkiye Türkçesi’ne» Tutuyorum, «Türkiye Türkçesi Yalnız Türkiyelileri’in Değil», «Türk Dilinin Gücü Yahut Türkçe İlim Dilidir» gibi başlıklar vermiş ve bu bölümlerde Türkiye Türkçesi’nin anlatım gücünü, söz varlığının zenginliğini ele almıştır. Kitabın son bölümünde iletişim dilinin alfabe ve imla konusunu da ele alan Hacıyev, sonuç bölümünde Türkiye Türkçesi’nin ortak iletişim dili olarak yaygınlaştırılabilmesi için yapılması gereken işleri on iki maddede top- lamış ve ayrıntılı bir biçimde açıklamıştır. Bu maddeleri kısaca şöyle sıralayabiliriz: Ortak bir alfabeye sahip olmalıyız. Aynı sesin aynı harfle gösterilmesi en önemli şarttır. Bütün Türkler’in imlası uygun ilkeler esasında kurulmalıdır. Yabancı sözler Türkçe nasıl telaffuz edilirse, öyle yazılmalıdır. Bütün Türkçeler’de ortak terimler ha- zırlanmalıdır. Bunun için muhtelif Türkçeler’i temsilen dil bilginlerinden oluşan genel ve ortak komisyon kurulmalıdır. Yeni türetilen Türkçe veya yabancı dillerden alınan terimleri bu komisyon inceleyip onayladıktan sonra her Türkçe bu terimleri kendi ses bilgisi özellik- lerine göre kullanmalıdır. Bütün Türk Cumhuriyetleri’nde orta- okullarda Türkiye Türkçesi az sayıda da olsa öğretilmelidir. Türkiye’nin televizyon yayınlarında su- nucu konusuna dikkat edilmeli, açık ve an- laşılır bir biçimde konuşan kişiler seçilmelidir. Türkiye Türkçesi de diğer Türkçeler’e doğru bir adım atmalıdır. Bugün Azerbaycan Türkçesi’nde kullanılan bilgisayar, önder, des- teklemek, bakım gibi sözler Türkiye Türk- çesi’nden alınmıştır. Türkiye Türkçesi de diğer Türkçeler’den gerekli sözleri alıp kullanmalıdır. Uydurma söz yapımı durdurulmalıdır. Yüklə 7,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|