N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u
Yüklə 7,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ünvan
- Məqalənin redaksiyaya daxil olma tarixi 7.III.2014 Təkrar işlənməyə göndərilmə tarixi
İZLER KALIYOR 127 var. Bu durumun Doğu Rodoplar'da başka renk aldığı da başka bir konu. Hocamız dilbilimsel açıklamalarıyla Türkçe'nin çok eski dönemlerde ne gibi değişikliklere uğradıgını açıklamak zorunda kalıyordu. Oğuz Türkçesi mi anılmadı, Yunus Emre'nin dili mi anılmadı, bilmem ama, bütün bunlar değerli konuk profesörümüz için çok derinliklere gidilmesini gerektiriyordu. Dilcilik konuları, giderek yeni yeni ko- nuların akarını açıyordu. Buradaki Türk toplu- mu sürekli bir oğrenim görmemiştir. Bu arada Türkiye ile ilişki kurmak yine dananın kuyru- ğunu koparıyordu. Okullarda doğru dürüst bir öğrenim olmadığı gibi, derslikler de yoktu. İşte hocamızın aralıksız çalışmalarına neden bu engellerdi. En nihayet bura Türkleri΄nin Türkiye Türkçesi havasında konuştukları da bir gerçekti. Birgün bir arkadaşımız birşeyler söyle- mek istedi. Konuşmasında binaenaleyh ifade- sini kullandı. Hocamız bu ifadenin neler bildirdiğini sorsa da, arkadaşımız oralı değildi. Ne bina, ne aleyh bizlere birşeyler fısıldıyor- du. O zaman sayın hocamız bize açık bir ders verdi. Öyle ya Osmanlı döneminden kalma bir ifadenin günümüz Türkçesi΄nde yeri olmadı- ğını belirtti. O, örnek olarak Azerbaycanca ΄ da demeli ki ifadesinin çok yaygın olduğunu be- lirtti. O dönemde Çağdaş Türkçe'de bu gibi düşünceler henüz olgunlaşmıştı. Bu alanda bazı kıpırdamalar da olmuş olsa, uygulamada sadeleşme diye bir esinti yoktu. Günümüz Türkçesi΄ni bize öğreten Şiraliyev΄in ne kadar öngörülü olduğunu görecegiz. Genelde hocamız verdiği örnekle, abart- mak istemiyorum, ama sadeleşmenin kapıla- rını çalıyorlardı. O dönemde başka bir sorun da sözlük kıtlığı, olmaması. Türkiye ΄ den kitap getirtmek, hani bir laf var: «Deveye hendek at- latmak». İtiraf etmeliyiz ki, profesörümüz bize yaptığı açıklamalarla Türkçe'yi yakınlaştırdı. Onun söyledikleri bizde dilin gelişmesi soru- nunu ortaya koydu. Öyle ki, Osmanlı Türkçe'si artık yaşını yaşamış olduğu sınırlarınıdaydı. Biz hocamızın söylediklerini, elimizdeki kitap- lardan daha kolay anlıyorduk. Bizim konuştuğumuz dilin bir tarih ön- cesi olduğunu hocamızdan öğrendik. Dürüst ve saydam bir dil, uslup anlayışını bize yine ho- camız aşılamıştır. Hocamızın konferansları bizi Türk dün- yasına götürdü. Bazı örnekler Türk dillerinin damar damar yayılıp gelişmelerinde çok dikkat çekicidir. Yine profesörümüzün örneklerini belirtmek istiyorum. Örneğin, Türk dilinde ot/od sözcüklerinin anılması değişik Türk dil- lerinde başka başkadır. Azerbaycan Türkçe- si'nde od ‘ateş’ anlamında, Türkçe΄de ot söz- cügü hem bir ‘bitki’, hem de bir nevi ‘ze- hir’dir. Sıçan (fare) otu, sıçan zehiri, otlamak ‘havanların bir bitkiyi yemeleri’. Bize hocamız bu ayrılıkları, başkalıkları tanımayı öğretti. Yine bir örnek daha vermek istiyorum. Cüce adam ‘kısaboy bir insan’, ama cücelere su serpmişem deyince Türk dillerinın ayrılmış yılları oluyorlar. Niye mi bu örnekleri veri- yorum? Çünkü diller hem gelişir, hem sadele- şir, hem zenginleşir. Örnek vermek istemiyo- rum, ama bize bu tur duşunceyi yine sayın pro- fesörumuz aşıladı. Her dilin kendi kaftanı vardır. Türk dil- leri de öyle. Bu açıdan Azerbaycan dili ile Türkiye Türkçesi΄ni örnek olarak gösterebi- liriz. Azerbaycan edebiyatının bir Samet Vur- gun'u o kadar sadedir ki, anlamamak olanak- sızdır. Örnek olarak bu şairi zikrettim. Buraya Bulgaristan’a hocamız döneminde kucak ku- cak Azerbaycan edebiyatı ünlülerinin eserleri gönderildi. Başka bir konunun da yakalarını açmak istiyorum. Prof. Şiraliyev: – Belirgin ağız özellikleri burada neden ibaret? – diye sordu. Biz de bu soruya yanıt verdik: – Kuzey-doğu Bulgaristan Türkleri'nin dilinde r ünsüzü eritilir, yani konuşmalarda hiç de sezilmez: – Nereye vadın? (vardın yerine) MİHAİL YANÇEV 128 – Çaiya. (çarşıya yerine) – Ne sattın? – Apa. (arpa yerine) – Kaça sattın? – Kıka. (kırk yerine) – Ne aldın? – Hıka. (hırka yerine) Doğu Rodoplar΄dan bir arkadaşımızın bu soruya cevabı: – Bu yörede k sesi yerine g sesi getirilir. Gara goyunun gara guzusunu, gaynakta gut yedi. (Kara koyunun kara kuzusunu kaynakta kurt yedi). Prof. Şiraliyev΄in universitede çalışmala- rı çok vaktini alıyordu. Bilmem ne zaman vakit bulmuş kuzey-doğu Bulgaristan'ın Tırgo- vişte iline bağlı Opaka köyünü ziyaret etmiş. Ora lehçesini incelemiş ve bizlere: – Bulgaristan΄ın bu köyünde şimdiki zaman takısı çok farklı, yani gelörüm gidörüm gibi, yor takısı hiç sezilmiyor. Rodoplar bölge- sinin iyelik durumu takılarında annevin, anne- min Kırcaliyen, Kırcalinin gibi. Profesörümüzün öğrencilerinden Fuat Saliyev Sofya radyosu'nda çalıştı. İshak Raşi- dov sözcü olarak çalıştı ve bir roman yazdı. Niyazi Hüseyinov şiir yazdı, kitabı çıktı, Meh- met Çavuşev şiir yazdı, kitabı çıktı, Mehmet Davudov şiir yazdı, kitabı çıktı. Bunlardan kalanı ya ögretmen, ya eğitmen oldu. Ben uzun yıllar Bulgaristan Türkleri΄ne ders kitapları hazırladım, yazar oldum, editörlük yaptım. Bulgaristan Türkleri'nin folklor zenginliğini adım adım izledim (Doğu Rodoplar'da). «Zaman zaman içinde» kitabının masallarını işleyip, neşrettim. Öğrencilerin dillerini zen- ginleştirmek nedeniyle «Türkçe için Ögretim Kılavuzu» adında bir inceleme kitabım ya- yınlandı. Bundan başka Bulgarca-Türkçe ve Türkçe-Bulgarca üç sözlük hazırladım. Türki- ye΄de Kültür Bakanlığı΄nca «Mani ve Bilme- celer» kitabım yayınlandı. Şiraliyev'in öğrencilerinden Emil Boyev profesör oldu. Hayriye Memova-Yenisoy Tür- kiye΄ye göçetmek zorunda kaldı, orada profesör oldu. İşte sayın prof. Şiraliyev'in izleri varolup duruyor. Burada çok aydının gelişmesine, ye- tişmesine yardımcı oldu. Bir yıllık hocalık, bin yıllık izler bıraktı. Ünvan: Bulgaristan, K.Ohridski adına Sofya Üniversite, Mladost y.m. 2, bina 222 Çapa təqdim edən Solmaz Süleymanova – «Türkologiya» jurnalının baş redaktorun müavini Məqalənin redaksiyaya daxil olma tarixi 7.III.2014 Təkrar işlənməyə göndərilmə tarixi 17.VII.2015 Çapa göndərilmə tarixi 19.X.2015 ________ Yüklə 7,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|