N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

TÜRK DÜNYASINDA ORTAK İLETİŞİM DİLİ VE TOFİK HACIYEV 
 
 
133 
Ahmet Bican Ercilasun’un başkanlığında 
hazırlanan «Türk Lehçeler’inin Karşılaştırmalı 
Sözlüğü»nde  yer  alan  başka  Türkçeler’deki 
Türkiye  Türkçesi’nden  farklı  sözler  üzerinde 
durulmalı,  hem  muallim  hem  öğretmen,  hem 
muhit,  hem  ortam,  hem  tesir,  hem  etki  vb. 
sözlerin bir arada kullanılması sağlanmalıdır.  
Yabancı  dil  bilgisi  özelliklerinin  girişi-
nin önü alınmalıdır. 
Gazete  >  qǝzet,  banka  >  bank  gibi  söz 
sonundaki ünlüye dikkat edilmelidir. 
Türkiye’nin  iş  adamları  Türk  ülkelerinde 
iş yerleri açma konusunda gayret göstermelidir. 
Prof.  Dr.  Tofik  Hacıyev’in  sıraladığı  bu 
maddelere  yürekten  katılıyoruz.  Yirmi  yılı  aş-
kın  bir  süredir  Türk  dünyasında  ortak  iletişim 
dili  konusunun  gündemde  olduğu,  tartışıldığı, 
ancak  sonuç  alıcı  adımların  atılamadığı  göz 
önüne alınacak olursa, Hacıyev’in bu kitabının 
konunun  tarihsel  arka  planını  ortaya  koyan, 
çerçevesini  çizen  ve  yapılması gerekenleri  be-
lirleyen  kaynak  bir  eser  olduğu  görülecektir. 
Değerli  çalışması  dolayısıyla  Prof.  Dr.  Tofik 
Hacıyev’i kutlarız.  
Bu  konuda  çalışan,  düşünce  üreten  Türk 
dünyasının  bilim  adamları,  düşünürleri,  sanat-
çıları  ile  devlet  adamlarını  bir  araya  getirecek 
toplantılar, oluşumlar,  etkinlikler  Türkiye  Türk-
çesi’nin  Türk  dünyasında  ortak  iletişim  dili 
olarak gelişmesine büyük katkılar sağlayacaktır.  
Bunun  yakın  zamandaki  en  güzel örneği 
de  Türk  Ocakları  Genel  Merkezi  tarafından     
3  Ekim  2015  günü  düzenlenecek  Türk  Dün-
yasında Ortak İletişim Dili toplantısı olacaktır. 
 
 
Şu makale «Türk Yurdu» dergisinin  
Haziran 2015 – yıl 104, 334 sayısından  
alınarak yeniden basılmıştır 
 
 
 
Çapa təqdim edən 
Sayalı Sadıqova –
«Türkologiya» jurnalının 
sahə redaktoru 
 
 
Məqalənin redaksiyaya  
daxil olma tarixi  
 
 
10.VI.2015 
 
Təkrar işlənməyə  
göndərilmə tarixi  
 
 
17.VI.2015 
Çapa göndərilmə tarixi 
19.X.2015 
 
 
________ 
 
 

---

T Ü R K O L O G İ Y A  
 
№ 3 
2015 
 
 
 
 
 
R E S E N Z İ Y A L A R 
 
 
 
AZƏRBAYCAN DİLİNİN NAXÇIVAN DİALEKTOLOJİ ATLASI  
Bakı: Elm və Təhsil, 2015. 308 s. 
 
Azərbaycan  dili  dialektlərinin  dilçilik 
coğrafiyası üsulu ilə öyrənilməsinə keçən əsrin 
ikinci  yarısında  başlanmışdır.  1958-ci  ildə 
«Azərbaycan  dilinin  dialektoloji  atlasının  tər-
tibi üçün toplanan materialların proqramı» çap 
edilir  və  həmin  proqrama  uyğun  olaraq  Azər-
baycan Respublikasının şərq rayonlarının 50 xə-
ritədən  ibarət  olan  təcrübi  atlasının  tərtibi 
1965-ci  ildə  tamamlanır.  Əldə  edilmiş  təcrübə 
əsasında  1966-cı  ildən  başlayaraq  dilimizin 
Azərbaycan  Respublikası  ərazisindəki  bütün 
şivələrini  əhatə  edən  atlasın  hazırlanması  üçün 
material toplanması işi davam etdirilmiş və nəti-
cə olaraq 1975-ci  ildə 128 xəritədən  ibarət olan 
Azərbaycan  dilinin  dialektoloji  atlasının  tərtibi 
işi başa çatmışdır. Azərbaycan Elmlər Akademi-
yası  Nəsimi  adına  Dilçilik  İnstitutu  Azərbaycan 
dialektologiyası  şöbəsinin  elmi  əməkdaşlarının 
17  illik  gərgin  əməyinin  məhsulu  olan  bu  atlas 
1990-cı  ildə  Bakıda  «Elm»  nəşriyyatında  akad. 
M.Şirəliyev  və  fil.e.d.  M.İ.İslamovun  redaktor-
luğu  ilə  nəşr  olunmuşdur.  Azərbaycan  dilçiliyi-
nin parlaq bir səhifəsini təşkil edən  bu əsər tür-
kologiyada dialektoloji atlasın ilk nəşri idi.  
«Azərbaycan  dilinin  dialektoloji  atlası» 
Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  İ.Əli-
yevin  «Azərbaycan  dilində  latın  qrafikası  ilə 
kütləvi  nəşrlərin  həyata  keçirilməsi  haqqında» 
12  yanvar  2004-cü  il  tarixli  sərəncamı  ilə 
2008-ci  ildə  «Şərq-Qərb»  nəşriyyatında  təkrar 
nəşr  olunmuşdur.  Azərbaycan  dilinin  müxtəlif 
dialektlərinin  müasir dövrün tələblərinə uyğun 
olaraq  öyrənilməsinin  təmin  edilməsi  İ.Əliye-
vin  9  aprel  2013-cü  il  tarixli  sərəncamı  ilə 
təsdiq edilən  «Azərbaycan dilinin  qloballaşma 
şəraitində  zamanın  tələblərinə  uyğun  istifadə-
sinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət 
Proqramı»nda  da  nəzərdə  tutulmuşdur.  Azər-
baycan  Milli Elmlər  Akademiyası  Nəsimi  adı-
na Dilçilik İnstitutunda hazırlanıb 2015-ci ildə 
«Elm  və  Təhsil»  nəşriyyatında  işıq  üzü  gör-
müş  «Azərbaycan  dilinin  Naxçıvan  dialekto-
loji  atlası»nı  dilçiliyin  inkişafına  dair  Dövlət 
Proqramının  yerinə  yetirilməsi  istiqamətində 
uğurlu  bir  addım  kimi  qiymətləndirmək  olar. 
Akad. Tofiq Hacıyevin redaktəsi  ilə çap olun-
muş  bu  atlas  250  xəritədən  ibarətdir  (tərtibçi-
lər:  K.İmamquliyeva,  K.Əliyeva,  Q.Qəmbə-
rova,  M.Məmmədov,  Z.Xasıyev,  Ə.Quliyev). 
151  yaşayış  məntəqəsindən  toplanmış  dialek-
toloji  material  əsasında  hazırlanmış  bu  atlasın 
diqqətəlayiq  bir  cəhəti  dörd  dildə  –  Azərbay-
can,  türk,  ingilis  və  rus  dillərində  tərtib  olun-
masıdır. Bu cəhətinə görə «Azərbaycan dilinin 
dialektoloji  atlası»  1930–1931-ci  illərdə  nəşr 
olunmuş  «Azərbaycan  türk  xalq  şivələri  lü-
ğəti»ni  xatırladır.  Azərbaycan  dilinin  dialekt 
leksikoqrafiyasının  ilk nümunəsi olan bu əsər-
də  Lüğət  komissiyası  («Lüğət  Komisyonu») 
tərəfindən  təqdim  olunmuş  ön  söz  və  lüğət 
vahidlərinin  izahları  üç  dildə  –  Azərbaycan, 
rus və alman dillərində verilmişdi.  

---