N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u
Yüklə 6,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məqalənin redaksiyaya daxil olma tarixi 2.VII.2014 Təkrar işlənməyə göndərilmə tarixi
- T Ü R K O L O G İ Y A № 2 2015 R E S E N Z İ Y A L A R
CƏNUBİ QAFQAZ VƏ ŞƏRQİ ANADOLUNUN XRİSTİAN-TÜRK ABİDƏLƏRİ 95 The text of this prayer is the following: Ari tanqri, ari acalses, ari yuca, İisa ki xaça çəktənk, rahmat galgil biza (Pure God, clear, serene and immortal, blameless and great Jesus, who was crucified, forgive us). Key words: temple, church, Semitic languages, Jathetic languages, pantheon, chronicle, ethnonym ИЛЬХАМИ ДЖАФАРСОЙ ХРИСТИАНСКО-ТЮРКСКИЕ ПАМЯТНИКИ ЮЖНОГО КАВКАЗА И ВОСТОЧНОЙ АНАТОЛИИ Р е з ю м е В статье утверждается, что значительная часть церквей и монастырей Южного Кав- каза и Восточной Анатолии была возведена христианско-тюркскими родами. Это пещера- монастырь Давида Гареджи, церкви Тибет, Инджа, монастыри Бата, Дизаг, Гогол и др. На стенах пещерного монастыря Мровал-мта, входящего в комплекс Давида Гареджи, высечены молитвы на 6 языках. Одна из этих молитв написана на тюркском языке с по- мощью уйгурского алфавита: «Ari tanqri, ari acalses, ari yuca, İsa ki xaça çəktənk, rahmat gal- gil biza» ‘Чистейший Бог, ясный, светлый и бессмертный, беспорочный и великий Иисус – тот, который распят на кресте, помилуй нас!’ Ключевые слова: храм, церковь, семитские языки, яфетические языки, пантеон, летопись, этноним Ünvan: AZ1143. Bakı-143, Hüseyn Cavid pr., 115. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu – aparıcı elmi işçi, f.e.d. e-mail: ilhamicefersoy@mail.ru İLHAMİ CƏFƏRSOY 96 Çapa təqdim edən Tofiq Hacıyev – «Türkologiya» jurnalının baş redaktoru, İsmayıl Məmmədli – «Türkologiya» jurnalının sahə redaktoru Məqalənin redaksiyaya daxil olma tarixi 2.VII.2014 Təkrar işlənməyə göndərilmə tarixi 13.II.2015 Çapa göndərilmə tarixi 18.V.2015 ________ T Ü R K O L O G İ Y A № 2 2015 R E S E N Z İ Y A L A R «DƏDƏ QORQUD KİTABI»: TARİXİMİZİN İLK YAZILI DƏRSLİYİ Bakı: Elm və Təhsil, 2014. 344 s. Türk dünyasının, qədim öğuzların ölməz xəzinə əsəri olan «Kitabi-Dədə Qorqud» şifahi xalq yaradıcılığının nadir incilərindən olub, tariximizin, mədəniyyətimizin, ədəbiyyatımı- zın, tarixi köklərimizin ən tutarlı qaynağı kimi dünya miqyasında öyrənilən qüdrətli söz sənəti abidəsidir. Bu abidə elmi mətn, dil, ədəbiyyat, poetika, tarix, etnoqrafiya, coğrafiya kimi müx- təlif istiqamətlərdə tədqiq olunur, onun motiv- lərində onlarla əsərlər yazılır. Lakin «Dədə Qorqud kitabı» elə bir tükənməz xəzinədir ki, hər dəfə bu xəzinəni tədqiqata cəlb edəndə oradan daha yeni-yeni incilər üzə çıxır. Odur ki, akad. Tofiq Hacıyevin yeni nəşr olunan «“Dədə Qorqud kitabı”: tariximizin ilk yazılı dərsliyi» əsəri zəngin müddəaları, elmi dəyəri ilə türkologiyada mühüm hadisələrdən hesab edilməlidir. Çünki araşdırmalardan aydın olur ki, abidələrin tədqiqi türk dillərinin formalaş- ma, inkişaf tarixinin müəyyənləşdirilməsində açar işini görür. Ona görə ki, xalqın tarixi onun kitabələrində, abidələrində nəsildən-nə- silə ötürülür. «Dədə Qorqud kitabı» da şumer dastanları kimi tarixin dərinliklərini özündə əks etdirir. Akademikin qeyd etdiyi kimi, bu- rada Azərbaycanın sənədlərdə təsdiq olunan tarixi coğrafiyası var, Azərbaycanın milli-et- nik mənşəyi – oğuz-qıpçaq kökü göstərilir, əski xaqan və şah idarə üsulundan ibarət qə- dim türk dövlət quruculuğu əks etdirilir, ordu quruluşu və hərb-döyüş sistemi, ölkənin demo- qrafik vəziyyəti, dilimizin lüğət tərkibi, qram- matik quruluşu ilə tarixin çox dərinliyə getdiyi təsdiqlənir. Məhz bundan çıxış edərək müəllif «Kitabi-Dədə Qorqud» qəhrəmanlıq dastanını tariximizin yazılı dərsliyi, ilk dərsliyi hesab edir. Türkoloqun qeyd etdiyi kimi, «bu dərslik millətimizin tarixi-etnoqrafik damğası və ailə- əxlaq məcəlləsi sayılır. Bu dərslik qəhrəmanlıq salnaməmizdir, həm də bədii ədəbiyyatımızın yazılı başlanğıcıdır» (s.4), ədəbiyyat belə olar təsdiqinin təsdiqidir, bədiiliyin kamillik örnə- yidir, «bədiilik belə olar» – deməyə haqq ve- rir, dilimizin qədim gözəlliyinin güzgüsüdür. Kimlik vəsiqəmizdir, bizi biz edən keyfiy- yətlərin toplusudur (s.4). Bununla da dastanın tarixi mahiyyəti, özündə tarixin ən qədim qa- tını birləşdirən möhtəşəm bu abidə türk xalqla- rının, o cümlədən Azərbaycan xalqının tarixini öyrənmək ücün əvəzsiz bir xəzinədir. Əsərdə birinci növbədə dastandakı hadi- sələrin konkret coğrafiyasının müəyyənləşdir- mək üçün türkologiyada olan fikirlər nəzərdən keçirilərək yazılır ki, dünya qorqudşünaslığının yaranmasında və inkişafında əvəzsiz xidmətləri olan, abidənin bütün problemlərinə kamil bələd Yüklə 6,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|