Nahj ul-farodis

(Abu Sulaymon Doroniy rohmatullohi alayh eshitti kim falon amir fisq majlisi qurub turur munkir ish birla mashg‘ul turur teb)

“Abü Süleymân DârânI rahmhi eşitti kim falân emir fısq meclisi qurup turur, münker iş birle meşğül turur, tep. Qaşd qıldı kim barsa taqı emr-i ma'rüf taqı nehy-i münker qılsa. Yana aydı kim: Bu uluğ beg turur. Bolmasun kim meni öltürgey, tedi taqı tavaqquf qılmış erdi”.(Nash 261 b) Agar matndagi “”Munkir” so‘zi bilan o‘qisak “Inkor qiluvchi” ma’nosi chiqadi. Bu jumlaning mazmuniga to‘g‘ri kelmaydi. Bizga noshir aytganidek “Munkar” ya’ni “qaytarilgan ish” ma’nosini anglatadigan kalima kerak bo‘ladi. Noshir esa ayni shu kalimadan foydalangan.

Abu Jahlni o‘zining sheriklari bilan, Abu Tolibning oldiga kelgan holatni musannif shunday ifodalaydi:

“ابو جهل بير كون ابو طالب يارانلاري بيرلا كلدي (Matn 379 b)

(Abu Jahl bir Abu Tolib yoronlari birla keldi)
“Abü Cehl bir kün Abü Tâlib[ke] yârânlari birle keldi”. (Nash 263 b ) Noshir nashrda mantdagi “ابو طالب” kalimasiga “ga“ qo‘shimchasi qo‘shib, jumlaning mazmunini tushunarli qilib bergan. Agar “ga” qo`shimchani qo‘shmasdan o‘qisak: “Abu Jahl bir kuni Abu Tolib yoronlari bilan keldi” ya’ni yoronlar (sheriklari) Abu Jahlga emas, balki Abu Tolibga tegishli bo‘lib qoladi. Aslida esa jumla “Abu Jahl bir kuni Abu Tolibning oldiga o‘zining do‘stlari bilan keldi” degan mazmunda bo‘lishi kerak.
Nabiy alayhissalomning muborak hadislaridagi uchta katta yolg‘onlarning birini musannif quyidagicha keltiradi:
“ايكسي اول ترور كيم من فلان اوغلي ترور من تيب (Matn 381 b)
(Ikkisi ul turur kim men falon o‘g‘li tururman teb )

“Taqı Peyğâmbar 'as aydı: Yalğanlarnıng uluğraqı üç turur. Avval ol turur kim bir kimerse aysa: Mundağ tüş kördüm taqı andağ tüşler kördüm, tep aysa taqı haqîqatta körmedin yalğan tüşler çatsa, aning vebâlı taqı ‘uqubatı ingen uluğ turur. Ekki[nçi]si ol turur kim: Men fa­lân oğlı turur-men, tep aytur taqı haqîqatta ol ayğan kişining oğlı ermez. Bilip yalğannı aytur kim manga halâyıq hürmet qılsunlar, tep. Üçünçisi ol turur kim mendin hadîs rivâyat qılur taqı aytur kim: Pey­ğâmbar 'as mundağ aytur, tep. Menim üze yalğan çatar, men aymamış hadîşni bilür erken peyğâmbar aydı, teyür”. (Nash 265 b) Qo‘lyozmadagi “ايكسي” (ikkisi) deyilyapti, aslida jumlaning mazmuni “ikkinchisi” degan kalimani taqozo qiladi. Bu joyda noshir to‘g‘ri so‘zni qo‘llagan.

Musannif, Nabiy alayhis-salomning “Kim yolg‘on so‘z so‘zlashga qasd qilib, so‘ng Allohdan qo‘rqib so‘zlamasa, Alloh taolo u bandaga Jannatda bir qasr quradi ” degan hadislarini quyidagi matn bilan ifodalaydi:
“حق تعالي دين اول قولغا اوجماح حصاري ايجيندا بير ايف بنا قيلو بيركاي” (Matn 383 b)
(Haq taolo din ul qulg‘la Ujmah hisori ichinda bi rev bino qilu bergay)
“Peyğâmbar 'as aydı: Qayu bir mu’min ve muvahhid yalğan söz sözlemekke qaşd qılmışdın song Haq te'âlâdın qorqup ol yalğan sözni terk qılur bolsa, Haq te^’âlâ ol qulğa uçtmah hisarı içinde bir ew bina qılu bergey”. (Nash 267 b)
Matnda jumlani ma’nosiga ta’sir qiladigan “دين” kalimasi ziyoda qilingan. Nashrda bu kalima keltirilmagan.


(Matn 398 b) “ابراهيم آدهم رحمة الله عليه بير كيم ارسا كلدي سؤال قيلدي ”
(Ibrohim Adham rohmatullohi alayh bir kimarsa keldi sual qildi)

“Ibrehem Edhem rahmhi bir kimerseke su’âl qıldı”, matndagi jumla “Ibrohim Adham (r.a) bir kimarsa keldi sual qildi” mazmunida tushunarsiz bo‘lib, nashrdagi gap matn mazmunini to‘ldirib bergan.

Bandaning qilgan amallariga riyo va suma’ aralashsa, xotimasi qanday bo‘lishini musannif quyidagi matn bilan ko‘rsatib bergan:
“آدم اوغلان لاري مني كورسون تقي اشتسون منكا حرمت وعزت قيلسون لار تيب طعاتيم نى كونكليدا كجار بولسا اول طاعت قا ريا وسمعه كيرور ” (Matn 401 b)
(Odam o‘g‘lonlari meni ko‘rsun taqi eshitsun menga hurmat va izzat qilsun lar teb toatimni ko‘nglida kechar bo‘lsa ul toat qa riyo va suma’ kirur)

“Haq tvt andağ habar berü yarlıqar: Men ortaqlarnınğ ortaqlıqındin muriğsuz pâdşâh tururmen. Kim kim ‘amal qılur bolsa taqı ol ‘amali içinde özgeni manga ortaq qılur bolsa, men ol ‘amal qılğannı ortaqı birle terk qılurmen taqı men ol ‘amal qılğandin bezâr bolurmen. Anıriğ ‘amali kimke kim qıldı, anıriğ turur, tep aydı. Andağ erse, ‘amalnı taqı tâ‘at ve ‘ibâdat taqı hayrât ve ihsânnı ihlâş birle Tariğrı üçün qılmaq kerek. Adam oğlanları meni körsün taqı tâ‘atımnı eşitsün, mariğa hürmet ve ‘izzet qılsunlar, tep köriğlinde keçer bolsa, ol tâ‘atqa riyâ ve sem‘a kirür taqı ol tâ‘at Tariğrılıq bol­mas, anıriğ taqı şavâbı hem bolmaz”. (Nash 279 b) Nashrdagi “tâ‘atımnı” kalimasi matnda “تيب” kalimasidan keyinga tushib qolgan. Matndagi holat bo‘yicha o‘qisak ma’noda chalkashlik paydo bo‘ladi. Janos Eckmann bu holatni ham mohirona tuzatib o‘tgan.

Qo‘lyozmada ikkita suraning oyatlarini, quyidagicha bir oyat qilib qo‘yilgan:


(Matn 412 b) “ان تصبك حسنة تسؤهم وان تصبك مصيبة يفرحوبها ”


(In tusibka hasanatun tasu’hum va in tusibka musiyybatun yafrohuubiha )

Matnda ikki oyat bir oyatga o‘xshab qolgan. “Tavba” surasining 50 - oyatini keltirib, davomidan “Oli-Imron” surasining 120 – oyati ham qo‘shib yuborilgan. Noshir nashrda bu holatga e’tibor qaratgan. Aslida oyatning oxiridagi “يفرحوبها” kalimasi “Oli-Imron” surasidan, oldingi kalimalar esa “Tavba” surasining oyatlari hisoblanadi.

Qiyomat kuni Alloh taoloning farmoni bilan, Do‘zaxga kiradigan toifalarni musannif quyidagicha ifodalaydi:

“عرب لار خصومت بيرلا تموغقا برغاي لار تقي دهقان لار متكبر ليك بيرلا تموغقا برغاي لار تقي روستايي لار جهل لار بيرلا تموغقا برغاي لار تيب ايدي ” (Matn 419 b)

(Arablar xusumat birla tamug‘qa taqi dehqonlar mutakabbirlik birla tamug‘qa barg‘aylar taqi rustoyilar juhul birla tamug‘qa barg‘aylar teb aydi)

“Peyğâmbar aleyhis-salâm aydı: Qıyâmat kün bolsa, âvş, kimerse bolğay kim Haq tvt ol kimerseni tamuğqa fermânlağay. ‘Araşât halqı birle hisâb qılmazdın oza begler, zâlimlar tamuğqa barğaylar taqı ‘Arablar huşümat birle tamuğqa barğaylar taqı dehqânlar mütekebbirlik birle tamuğqa barğaylar taqı rüstâyîlar cehl birle tamuğqa barğaylar, aydı”. (Nash 292 b) Nashrdagi “cehl” kalimasini o‘rniga matnda “جهل لار” kalimasi keltirilgan. Bir mo‘min insonni Allohning roziligi uchun ko‘plap ehson qilganini musannif quyidagi matnda bayon qilib beradi:

“مينك التون جقاردي مغلول لار قا تقي عاجزلارقا درماندلارقا اولاشتي ” ( Matn 424 b)

(Ming oltun chiqardi mag‘lullarqa taqi ojizlarqa darmondlarqa ulashti)
“Mu’min taqı minğ altun çıqardı taqı fuqarâ ve mesâkınge üleşti taqı aydı: Yâ Rebbî, qarmdaşım dünyâ büstânı üçün minğ altun berdi, men taqı uçtmah üçün fuqarâ ve mesâkînge berdim. Kerek kim manğa âhiratta uçtmah rüzî qılsanğ, tep aydı. Yana minğ altun çıqardı taqı ‘ulamâqa ‘urafâqa ihsân ve in‘âm qıldı taqı aydı: Yâ Rebbî, kerek kim manğa uçtmah içinde köşkler binâ qılu berseriğ, tep aydı. Yana minğ altun çıqardı taqı tullarqa taqı ögsüzlerke taqı muhtâclarqa taşadduq qıldı taqı aydı: Yâ Rebbî, kerek kim manğa uçtmah içinde hürâlar taqı ‘aynâlar rüzî qılsariğ, tedi. Taqı minğ altun çıqardı, ma‘lüllarqa taqı ‘âcizlarqa, dermândalarqa üleşti taqı aydı kim: Bâr Hudâyâ, kerek kim manğa uçtmah içinde hâdimlar taqı ğılmânlar taqı vildânlar rüzî qılsanğ, tedi”. (Nash. 295 b) Matndagi “مغلول لار” kalimasini o‘rniga noshir “ma‘lüllarqa” kalimasini almashtirgan. Bu so‘zning “kasallarga ” degan ma’noni anglatadi va shu ma’no ham mazmunan to‘g‘ri keladi.
Yuqoridagi misollardan xulosa qiladigan bo‘lsak, noshir Janos Eckmann qo‘lyozmadagi ba’zi o‘rinlarda yo‘l qo‘yilgan xato va chalkashliklarni mohirlik bilan to‘g‘rilab chiqqan. Bu holat Janos Eckmanni ham diniy ham dunyoviy bilimga chuqur ega ekanligi, xususan Qur`oni Karim, Hadis, Islom tarixi, Arab tili va lug‘ati va boshqa ilmlarni chuqur bilganligidan dalolat beradi.