Наиля сямядова
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
N əvvab haqqında yazılarda eyni fikirlərin təkrarına təsadüf edilir. Y əqin ki, müəllif bunları müxtəlif vaxtlarda yazıya kö- çürmüşdür. «C əlil Məmmədquluzadə və Həmidə xanım barədə təəssü- ra tım» xatirə qeydlərində isə müəllif bir qədər irəli gedərək iş- tirakçısı olduğu olayları qələmə almışdır. Mirzə Cəlilin uşaq- larına bir neçə il öz evlərində dərs verən Xosrov Şaiq böyük yazıçı ilə görüşlərini təfsilatı ilə təsvir etməyə çalışmışdır. «Şuşada eşitdiklərim, gördüklərim» başlığı altında toplanan qeydl ər də məzmununa görə diqqət çəkir. Bunların əksəriyyə- tinin sonunda yazılma tarixi göstərilmişdir. Xatirələr müəllifin eşitdiyi, şahidi və iştirakçısı olduğu hadisələr əsasında yazıl- mışdır. Memuar ədəbiyyatına aid olan tərcümeyi-hallar, demək olar ki, h əmişə müəllifin özü tərəfindən qələmə alınır. Bununla bel ə, bir şəxsin başqa şəxs haqqında tərcümeyi-hal nümunələri d ə vardır. XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nüma- y əndəsi Həsən bəy Zərdabinin (1842-1907) Əlyazmalar İnsti- tu tunda saxlanılan şəxsi arxivində belə nümunələr mühafizə olunur. Bunlar Z ərdabinin həyat yoldaşı Hənifə xanımın (1856-1929) v ə jurnalist Fərhad Ağazadənin (1880-1931) onun haqqında yazdığı tərcümeyi-hallardır. Hənifə xanımın q ələmə aldığı «Həsən bəy Məlik Zərdabinin tərcümeyi-halı» [281] rus dilind ə əlyazmasıdır. Sənədin üzərində düzəlişlər apa rılmışdır və bir qədər çətin oxunur. Tərcümeyi-halda Hə- nif ə xanımın Həsən bəylə bağlı xatirələri də verilmişdir. F. Ağazadənin yazdığı «Həsən bəy Məlik Zərdabinin bioqra- fiyası» [11] yaşıl cildli dəftərin bir üzünə, Azərbaycan dilində, ərəb əlifbası ilə səliqəli xətlə qələmə alınmışdır. Görünür, üzü köçürülmüş son nüsxədir. «Əkinçi» qəzetinin əlli illiyi müna- sib ətilə, 1925-ci ildə yazılmış bu bioqrafiyada Hənifə xanımın xatir ələrindən də istifadə edilmişdir. 1872-ci ild ə «Qafqaz» qəzetində Tiflisdə Müqəddəs Nina m əktəbini bitirən qızların siyahısı dərc olunmuşdu. Bunların 61 arasında Hənifə xanım Abayevanın da adı var idi. Həsən bəy bu xanımla tanış olmaq məqsədilə Tiflisə gəlir. Həyata baxışı v ə dünyagörüşünə görə Hənifə xanımın ona çox yaxın olduğu- nu görüb bu ziyalı qadınla görüşür. Onlar birlikdə Bakıya gə- lib evl ənirlər. Həsən bəyin qızı Qəribsoltan Məlikova atası haq qında xatirələrdə qeyd edir ki, mənim yaddaşımda vali- deynl ərim arasında münasibət hörmət, bir-birinə dərin sədaqət v ə məhəbbət, qarşılıqlı inam kimi qalmışdır. Onlar birlikdə möhk əm ailə qurmuşlar. Həsən bəy Hənifə xanımın simasında özünün sadiq köm əkçisini, həmfikirini görürdü. [285, s.56]. H əsən bəy Zərdabini kiçik bir çərçivədə işləmək təmin elə- mirdi. O ist əyirdi ki, səsini bütün xalq eşitsin. Hələ tələbəlik il- l ərində ana dilində qəzetin olmasını arzulayan Zərdabi qəzet n əşr etməyi qərara alır. Qəzetin çıxması üçün verilən icazə bir neç ə il çəkir. Nəhayət, «Əkinçi» adlanan qəzetin birinci nöm- r əsi 1875-ci il iyul ayının 22-də nəşr olunur. Bununla da milli m ətbuatın əsası qoyulur. Qəzet Rysiyanın bütün müsəlman dün yasını lərzəyə gətirdi. «Əkinçi»nin dili son dərəcə anlaşıqlı idi. Q əzetin birinci sayında Həsən bəy qanacaqlı və bilikli şəxslərdən xahiş edir ki, xalqın köhnə qaydalarla yaşamasına mane olub onun g ələcək tərəqqisinə səy etsinlər. Zərdabi «Əkinçi»yə çox vaxt və əmək sərf etdiyini qəzetin üçüncü sa- yında qeyd etmişdir: «Bizim zəhmətimiz həddən çıxıb. Biz m ətləbi özümüz yazıb ağardıb çapxanaya verməklə zəhmətdən xilas olsaydıq çox xoşbəxt olardıq. Amma iş böylə düşübdür ki, biz g ərək çapxanada da işləyək. Dünyada hər qəzeti beş ya on adam inşa edir. Onu çap eləmədən hürufunu düzən, qələtlə- rini düz əldən başqa kəslər olur, amma bu işlərin hamısını gə- r ək tək mən özüm görüm. Hətta bizim müsəlman şəhərində bir savadlı olan müsəlman yoxdur ki, baxıb qəzetəyə onun qələtini düz əltsin ya hürufunu düzsün. Hərgah bu zəhmətlərdən artıq z əhmət olmasaydı yenə bir tövr yola gedərdik. Amma dərd bu- dur: bizim el ə zəhmətimiz vardır ki, qeyri qəzetçilərin ondan heç x əbərləri yoxdur» [11, s.24]. 62 H ənifə xanım xatırlayır ki, Rusiyada, əsasən Bakıda qəzet işinin tədqiqi ilə əlaqədar bir fransız müxbiri Bakıya gəlir. O, yegan ə türk qəzeti ilə maraqlanıb Həsən bəy Zərdabi ilə gö- rüşür. İki il ərzində qəzetin 300 abunəçisi olduğunu (o cümlə- d ən, qəzeti yoxlayan idarələr də daxil olmaqla) bilən müxbir heyr ətə gəlmiş, Həsən bəyə təəccüblə baxıb səmimiyyətlə öz fikrini bildirmişdir: «Siz qəhrəmansınız. Bizdə Fransada elə bir ada m tapılmaz ki, belə kasıb qəzet üçün işləmək istəsin. Sizin enerjiniz ə təəccüb edirəm. Görünür, öz xalqınızı çox se- virsiniz» [281, s.15]. H əqiqətən də xalq üçün, millət üçün mət- buatın əhəmiyyəti əvəzsizdir. Sonralar Ömər Faiq Nemanzadə « İrşad» qəzetinin 1908-ci il, 3, 4 iyun sayında millət üçün mət- buatın əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirərək yazmışdı: «Mil- l ətlərin dərəceyi-tərəqqiləri məhz bir şeylə ölçülür ki, o da an- caq m ətbuatladır. Hansı məmləkətdə çoxlu nəfli, davamlı və nüfuzlu m ətbuat varsa, ən mütərəqqi və mədəni məmləkət də ora sıdır. Mətbuatı olmayan millətin mövcudiyyəti istiqbalŞ q ətiyyən yoxdur» [182, s.157]. İsmayıl bəy Qaspirinski isə «Əkinçi» qəzetinin nəşr olun- ma sının 30 illiyi münasibətilə yazdığı «Yaşa, Həsən bəy, ya- şa!» adlı məqalədə Həsən bəy Zərdabini bütün ümumrusiya müs əlmanları mətbuatının atası kimi dəyərləndirirdi. H əsən bəy Zərdabinin şəxsi arxivində dövrün sayılıb-se- çil ən nümayəndələrinin Əsg ər Adıgözəlovun, Mirzə Fətəli Axundovun, N əcəf bəy Vəzirovun, Həsən Əlqədarinin və baş- qa larının ona ünvanlandıqları məktubları [109] da əsasən «Əkinçi» qəzetinin nəşri və yayılması ilə bağlı təəssüratları, t əbrikləri, fikir və mülahizələri ehtiva edir. Əsasən rus dilində yazılmış məktublar Moskvadan, Sankt-Peterqburqdan, Stavro- poldan, Tiflisd ən, Qubadan, Şamaxıdan, Yelizavetpoldan (in- diki G əncə) və digər bölgələrdən göndərilmişdir. Məktublar H əsən bəyin çevrəsində olan şəxslərin həyata, dünyaya, insan- lara olan bax ışını aydınlaşdırmaqla yanaşı dövrün ümumi m ənzərəsinin canlandırılmasında böyük önəmə malikdir. 63 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|