Наиля сямядова
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
hazırlanması ehtimalını yaradır. Ümumiyyətlə, xatirənin məz- munu onun böyük h əcmli əsərin bir hissəsi olduğunu göstərir. Müznib özü etiraf etmişdi ki, onun xatirə dəftəri olmuşdur. Bu bar ədə o yazır: «Bilxassə böyük türk millətinin kəmali-iftixar il ə mənə həddindən pək böyük olsa da bəxş etdikləri ali bir lə- q əbindən, yəni «Müznib şairimizdir» dediklərindən dolayı daha xoşbəxt olduğuma əminəm və özümdən sonra gələn ailə əfradına birər xatirə dəftəri buraxmağı dəxi yersiz ədd etmi- r əm» [176, s.2]. Ə.Müznibin xatirələri yalnız müəllifin həyat və fəaliyyətini deyil, XX yüzilliyin əvvəllərində xalqın ağır şəraitini, bu şə- raitd ə azərbaycanlıların öz təmiz və nəcib zəhmətinin bəhrəsi il ə yaşamalarını, Azərbaycan mədrəsələrində tədris üsulunu, mol laxanaların vəziyyətini, həmçinin ictimai və tarixi hadisə- l ərini əks etdirir. Xatirələrlə yanaşı Müznib dövrün tanınmış şəxsiyyətləri haqqında dəyərli məqalələr yazmışdır. Haşım bəy V əzirov, Əli bəy Hüseynzadə, Əliağa Vahid, Hüseyn Ərəb- linski, Seyid Əzim Şirvani, Mirzə Ələkbər Sabir haqqında ya- zılan məqalələrdə onların həyat və fəaliyyətləri, tərcümeyi-halı haqqında dəyərli məlumatlar verilir, xatirələr qələmə alınır. Müznib M.Ə.Sabiri «Kaspi» mətbəəsi ilə necə tanış etməyi ba- r ədə bunları yazır: «Bir gün «Kaspi» mətbəəsini (o vaxt Sabir bağçasının yerində idi) görməyi arzu etdi. Axşam saat səkkiz- d ən sonra onu məzkur mətbəəyə apardım. Mətbəədəki tipoq- rafiya, litoqrafiya, k əsən, tikən makinaları və mətbəənin hər bir l əvazimatını ona göstərdim. Hamıdan çox «Kaspi»ni təb ed ən rotatsiyonu ilə litoqrafiya makinalarına heyrət etdi. Ro- tatsiyonun kağızı lenta kimi aparıb, çap eləyib, kəsib bükməsi- n ə, eyni zamanda da neçə nüsxə çap elədiyini saymasına, li- toq rafiyanın isə düz daşda birinci rəngdən sonra ikinci rəngin ist ənilən yerə verilməsinə və rəngdən başqa yerə əsla toxun- mamasına çox təəccüb eylədi. «Dəmirin də canı olarmış», - dey ə əllərini bir-birinə qovuşdurdu. Mətbəədən çıxdıq» [10, s.261]. 85 Haşım bəy Vəzirovun erməni-azərbaycanlı iğtişaşında gös- t ərdiyi xidmətləri qiymətləndirən Ə.Müznib bu xüsusda yaz- mışdı: Haşım bəy «Şuşa bələdiyyə idarəsində qlasnı olub və- t əndaşlarının mənafeyini həmişə müdafiə edirdi. Müsəlman- erm əni iğtişaşında göstərdiyi xidmətləri daha böyükdür. Qara- bağda vaqe olan iğtişaş əsnasında müsəlmanları daima höku- m ət yanında və əfkari-ümumiyyə nəzərində müdafiə etmiş və dilsiz cahil mill əti əğyarın töhmət və təcavüzündən dili və qə- l əmi ilə müdafiə və mühafizə erməkdən bir an geri durmamış- dır. O vaxtlarda Qarabağdakı müsəlman və erməni münasibə- tini islahı bir yola qoymaq üçün Qafqaz hökuməti-aliyəsi tərə- find ən təyin olunan general Tağayaşvilinin hüzurunda böyük bir izdiham iç ərisində müsəlmanları müdafiə etmək yolunda m ənidar və kəskin bir nitq söyləmiş, o nitqi sayəsində qara- bağlıların hökumət nəzərində asayiş sevici bir camaat olduq- ları bilinmişdir» [10, s.217]. Müznibin «Qarabağ səyahəti» əsəri 1920-ci ilin mayında hökum ət nümayəndələri D . Bünyadzad ə, H.Sultanov, Ç.İldı- rım ilə birlikdə Qarabağa edilən səfərin təəssüratları əsasında q ələmə alınmışdır. Əsərdə əsasən Şuşa şəhərinin quruluşun- dan, əhalisindən, məhəllələrindən, su çeşmələrindən, məktəb- l ərindən və s. bəhs olunur ki, bu da şəhərin XX yüzilin əvvəl- l ərindəki durumunu anladır. Müəllif yazır: «Şuşada sabiq xa- nın qızı Gövhər ağa tərəfindən tikdirilmiş iki böyük came və n əhrin ətrafında mədrəsələri, kənddən, ərazidən, bağdan, zi- ra ətdən ibarət qayət zəngin mövqufatı vardır. Bundan əlavə, h ər məhəllədə məhəllə əhli tərəfindən yapılmış «Hüseyniyyə» t əsmiyyə edilən birər məscidləri mövcuddur. Fəqət bunların möv qufatı yoxdur. Məhəllə əhalisi tərəfindən idarə olunur. 71 ha mamı və 8 xan karxanası vardır» [178, s.169]. Müznibin «Qaryagind ə» adlı yazısı da «Qarabağ səyahəti» əsəri səpki- sind ədir. «Ağdamın vəchi-təsmiyəsi» və «Tərtər» yazılarında is ə müəllif sözügedən ərazilərin adlarının mənalarını açıqla- mışdır. 86 Ə.Müznibin qardaşı, ədəbiyyatşünas Əmin Abid isə «Yol- daş yolunda» əsərində uşaqlıq xatirələrindən bəhs edir. «Unu- dulmaz günl ər» adlı yazıda Abid öz yaşantılarını xatirə şəklin- d ə söyləyir və qardaşı Müznibin bir beytini verir [175, s.6]. Bu nümun ələr Müznibin Əlyazmalar İnstitutundakı şəxsi arxivin- d ə saxlanılır. XIX əsrin sonu X X əsrin əvvəllərində yaşayıb-yaratmış şairlərdən biri də Mirzə Əli Möcüzdür (1873-1934). «Cənubi Az ərbaycan ədəbiyyatında maarifçi-satirik şeiri XX əsrdə yeni m ərhələyə qaldırmış, onun məzmununu inqilabiləşdirmiş, de- mokratikl əşdirmiş, cümhuriyyət quruluşunu tam üstün tutmuş, M.Ə.Sabir satirasını yeni şəraitdə davam və inkişaf etdirmiş» [155, s.99] Möcüz 1933-cü ild ə Təbrizdə olduğu zaman qısa t ərcümeyi-halını yazaraq öz həyat yolunu təsvir etmişdir: «Tə- x əllüsüm Möcüz, adım Əlidir. Atam Şəbüstərin tacirlərindən imiş. Mən on altı yaşında ikən o vəfat etmişdir. Həmin ildən İstanbula getdim, orada on altı il qaldıqdan sonra qayıtdım və v ətənimin ağlar halını görüb növhəxanlığa başladım. Mənim bu növh əxanlığım axudların xoşuna gəlmədi, mənə müharibə elan etdil ər. 26 il bir-birimizlə vuruşduq. Xeyrat verdilər m əni çağırmadılar, toy oldu m ən iştirak etmədim. Bununla bel ə axıradək vuruşdum, yəni yazdım, özü də ana dilində yaz- dım. Yazılarımı saxlamamışam, yoldaşlara və dostlara vermi- şəm, onlardan bəziləri yığıb saxlayıblar. Fars dilini çox da yax şı bilmirəm və bu dildə çox az yazmışam. Həm də mən bel ə mülahizə etdim ki, azərbaycanlılar fars dilindən bir o qə- d ər də xoşlanmazlar. Bir də məqsədim o idi ki, kişilər və qa- dınlar oxuyub mətləbi anlasınlar. Şeirlərimin çoxu müzahi t ərzdə yazılıbdır. Buna görə də sevilir, yoxsa bir o qədər də qa- bil deyildir» [169, s.6]. Memuar m ənbələri şəxsi mənşəli olduğu üçün əsasən şəxsi fonlarda mühafiz ə edilir. Buna görə də onları üzə çıxarmaq üçün arxivl ərə müraciət etmək lazımdır. AMEA M.Füzuli adı- na Əlyazmalar İnstitutunda mühafizə edilən şəxsi fondlar bu 87 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|