Наиля сямядова
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Mir Möhsün N əvvabın həqiqi rolunu qeyd etmişdir. Xatirələr- d ə Şuşanın adət-ənənələrindən (nişan, paltarbiçmə, toy), Nov- ruz bayramının keçirilməsindən, kənd toylarından, Məhərrəm ayında baş verən olaylardan, mərsiyəxanlardan, seyidlərdən söhb ət açılır və bunlar haqqında müfəssəl məlumat verilir. Bağdadbəyovun xatirələri xalqımızın tarixi keçmişini, ən əsası Az ərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan Qarabağın zəngin adət- ənənələrini, Azərbaycan musiqi tarixini və etnoqrafiyasını öy- r ənmək baxımından əvəzsiz mənbədir. Yalnız Azərbaycanda deyil, h əmçinin Orta Asiyada teatr sənətinin inkişafında böyük xidm ətləri olan Cəlil bəy Bağdadbəyov və bu dövrdə səhnəyə g ələn yeni aktyor nəslinin ayrı-ayrı nümayəndələrinin tərcü- meyi-hal v ə xatirələri Azərbaycan mədəniyyətinin inkişaf tari- xini öyr ənməkdə önəmlidir. Hüseynqulu Sarabskinin (1879- 1945), Əhməd Qəmərlinin (1850-1952), Mirmahmud Kazı- movskinin (1882- 1940), Mirzağa Əliyevin (1883-1954), Sidqi Ru hullanın (1886-1959), Hacağa Abasovun (1888-1975), Əh- m əd Anatollunun (1894-?), Səməd Mövləvinin (1900-1962) t ərcümeyi-hal və xatirələri teatr sənətinin ümumi mənzərəsini t əsəvvür etməyə imkan verir, aktyorların səhnədə atdıqları ilk ad dımları, qarşıya çıxan çətinlikləri aradan qaldırmaq yolun- dakı fəaliyyətlərini əks etdirirdi. H ər bir sənətkarın həyat və yaradıcılığını öyrənməkdə, de- yildiyi kimi, t ərcümeyi-halların böyük önəmi vardır, «çünki t ərcümeyi-halı öyrənilməmiş bir şair və ədibin yaradıcılığını da düzgün anlamaq, t əhlil etmək və qiymətləndirmək xeyli çə- tin olur» [47, s.9]. Z əngin elmi irsə malik türkoloq alim Bəkir Çobanzad ə (1893-1938) «Yardımçı elmlər»ə daxil etdiyi tər- cümeyi- halların ədəbiyyat tarixçisi üçün önəmini vurğulayaraq yazmışdır: «Ədəbiyyat tarixçisinə tədqiq etdiyi müəllifin necə bir adam olduğunu bilmək də lazımdır. Müəllifin həyatını öy- r ənmək sayəsində, onun mühiti və ədəbi zövq və idealı haq- qında da fikir edilmək mümkündür. Bununla bərabər... bioqra- fid ən – tərcümeyi-haldan özümüzə lazım olan materialı seçib 94 faydalanmasını bilmək də şərtdir» [60, c.3, s.247]. Alim «Xə- tainin dili v ə ədəbi yaradıcılığı haqqında» əsərində Xətainin t ərcümeyi-halı ilə məşğul olan bəzi tarixçilərin Səfəvilər nəsli- nin yeddinci imam Musa Kazim ə çatdığını göstərməklərini «Şah İsmayılın özü tərəfindən və yaxud tərəfdarları vasitəsilə t ərtib edilib siyasi və dini məqsədlərlə xalq arasına yayılmış olan əfsanələrdən başqa bir şey» [60, c.1, s.263] olmadığını bildirir v ə «bütün tarixçilər tərəfindən Səfəvi xanədanının Ağ- qoyunlu sülal əsi ilə, xüsusən Uzun Həsən ailəsi ilə olan əla- q əsi» [60, c.1, s.264] fikrini təsdiqləyir, bu məlumatın həqiqətə daha uyğun olmasını qeyd edir. Az ərbaycan yazıçıları haqqında əhatəli ədəbi irs qoyub ge- d ən ədəbiyyat tənqidçisi Firidun bəy Köçərlinin özünün həyat v ə fəaliyyətindən bəhs edən əsəri olmasa da yüz otuzdan artıq Az ərbaycan yazıçısının ömür və yaradıcılıq yolunu əks etdirən əsəri tərcümeyi-hal materialları ilə zəngindir. F.Köçərli «hər hansı bir yazıçının tərcümeyi-halına dair məlumat toplamaq üçün ilk növb ədə onun öz kitablarına, divanlarına müraciət edirdi. Lakin əksər hallarda o, istədiyinə nail ola bilmirdi... Odur ki, t ərcümeyi-halların tərtibi üçün başqa məxəzlərə mü- raci ət etmək lazım gəlir. Alim təzkirələrdə, mətbu və qeyri- m ətbu elmi kitablarda, mətbuat orqanlarında klassik ədəbiyya- tın ayrı-ayrı nümayəndələri haqqında verilən bioqrafik və bib- lioqrafik m əlumatlardan ilk məxəz kimi istifadə edir» [126, s.13]. Əsərdə Ə.Gəncəvi, N.Gəncəvi, X.Şirvani, M.P.Vaqif, M.V.Vidadi, A.Bakıxanov, Aşıq Pəri, Q.Zakir, X.Natəvan, F.K əminə, H.Fəqir, M.B.Xalxali və başqaları haqqında bioqra- fik m əlumatlar verilmişdir. M.F.Axundov haqqında onun özü- nün yazdığı tərcümeyi-halı, A.Bakıxanovun həyat və fəaliyyəti is ə onun «Gülüstani-İrəm» əsərində verilmiş tərcümeyi-halı əsasında izah edilmişdir. Ədəbiyyat tənqidçimiz «Gülüstani- İrəm»in sonunda Bakıxanovun özü haqqında yazdığı parçanı bütövlükd ə «Azərbaycan ədəbiyyatı»na daxil etmişdir. Az ərbaycan ədəbiyyatının tanınmış simalarının tərcümeyi- 95 halını tərtib edən F.Köçərli qeyd etdiyimiz kimi öz bioqrafiya- sını qələmə almamışdır. Bu işi onun tələbəsi olmuş Fərhad Ağazadə (Şərqli) çox məharətlə yerinə yetirmişdir. Belə ki, t ərcümeyi-hal elə geniş və əhatəli yazılmışdır ki, sanki Köçər- linin öz q ələmindən çıxmışdır. Əsər 1930-cu ilin aprelində ya- zılmışdır. Bioqrafiyanı yazarkən F.Ağazadə ilkin «arxiv ma- teriallarından istifadə etmiş, daha zəngin epistolyar irsdən fay- dalanmışdır. Biz bu gün Firidun bəyin şəxsiyyəti və ilkin ar- xivi haqqında daha geniş təsəvvür əldə etdiyimiz üçün Fərhad Ağazadəyə minnətdar olmalıyıq. Belə ki, dövrünün tanınmış ziyalısı və alimi olan bu şəxs arxivin ilkin variantını araşdı- rark ən ağlagəlməz bir uzaqgörənlik nümayiş etdirmiş və Firi- dun b əyin bütün arxiv materiallarının siyahısını çıxarmışdır» [6, s.6]. F ərhad Ağazadə Firidun bəy Köçərlinin təhsil illərini, pe- daqoji v ə tərcüməçilik fəaliyyətini hərtərəfli işıqlandırmışdır. 35 il mü əllimlik edən Firidun bəyin nəzərində müəllimlik ən müq əddəs bir iş idi. Öz peşəsini ürəkdən sevdiyi, həmçinin mü əllimlərə, məktəblərə dəyər verdiyi üçün müəllimlərin və şagirdlərin də Firidun bəyə böyük hörməti var idi. Bunu daha ay dın şəkildə göstərmək üşün F.Ağazadə Firidun bəyə gələn m əktublardan nümunələr göstərir. Əsərdə Firidun bəyin şəxsi keyfiyy ətlərindən də söhbət açılır. «Firidun bəy çoxlarının t ədbirçisi, məsləhətçisi, yolgöstəricisi olduğundan, hər kəsin ür əyində bir dərdi olsaydı, qabaqca Firidun bəyə yazardı» [90, s. 32]. Ona yazılmış məktublar bunu bir daha sübut edir. Firidun b əyin ömür-gün yoldaşı Badisəba xanıma yazdığı m əktublar onun mənəvi aləmini daha aydın nəzərə çatdırır. Bu m əktublar onun həyat yoldaşına olan məhəbbət və diqqətini, el əcə də Badisəba xanımın ətrafında olan insanları da nəzər- diqq ətində saxladığını göstərir. F.Köç ərli xalqın qayğısını çəkən bir insan olmuşdur. Bu bar ədə tərcümeyi-hal müəllifi yazır: «Firidun bəy camaat qay- ğısına ürəkdən yanan bir sadiq inteligent idi. Bunun bu səda- 96 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|