Namangan muhandislik texnologiya instituti yengil sanoat texnologiyasi fakulteti
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
| a) b)
1.4-rasm.Yigirish usullarini talqini: a -halqali usul; b -pnevmomexanik (ochiq uchli)usul. 25 Urchuqsiz usullarda ip yigirishning zamonaviy texnologiyasi halqali usulda ip yigirishdan asosan pilik tayyorlash o’timini qo’llanilmasligi bilan farqlanadi. Paxta tolasidan odatda kard yigirish tizimida pnevmomexanik usulda ip tayyorlanadi. qayta tarash tizimida pnevmomexanik usuldan juda kam holatlarda foydalaniladi. Biroq apparat yigirish tizimida asosan urchuqsiz usullarda, jumladan pnevmomexanik usulda yuqori chiziqli zichlikdagi iplar yigiriladi. SHuning uchun pnevmomexanik yigirish usuli urchuqsiz usullar ichida eng keng qo’llaniladigan usul hisoblanadi. Texnikani rivojlanishi XX asrning o’rtalarida urchuqsiz usulda ip yigirish to’g’risidagi g’oyalarni amalga oshirilishiga imkoniyat yaratdi. 1951-1965 yillarda Germaniyaning Shpinbau firmasining xodimi Yulius Maymberg (Julius Meimberg) pnevmomexanik yigirish qurilmasini takomillashtirdi. U tavsiya etgan pnevmomexanik qurilmada yigirish rotori ignali baraban shaklida tayyorlanadi. 1955-yilda Bryusselda bo’lib o’tgan ITMA 2-ko’rgazmasida «EMKA-Spinner» nomi bilan mazkur qurilmaning ikkita turi namoyish etildi.Biroq ko’p yillar o’tgandan keyingina ushbu g’oyaga e’tibor qaratildi. Uzoq vaqt olib borilgan tadqiqotlar, jumladan chexiyalik Vatslav Rolen rahbarligida olib borilgan tadqiqotlar samara bera boshladi. 1960-yilda CHexoslovakiyada rus va chex olimlari hamkorligida birinchi pnevmomexanik yigirish mashinasining modeli yaratildi. Uning rotori 18000 min -1 tezlikda aylangan. 1965-yilda ushbu mashinani takomillashgan varianti, KS-200 rusumli mashina namoyish qilindi. Unda 60 ta yigirish qurilmasi o’rnatilgan. Mashinaning unumdorligi halqali yigirish mashinasiga nisbatan 50 % ga ortiq bo’lgan. 1967-yilda Eliteks firmasi Frantsiyaning San-Luis shahrida o’tkazilgan ITMA-67 vistavkasida BD-200 rusumli mashinasini namoyish qildi. Ushbu mashina KS-200 dan tarovchi- diskretlovchi qurilmadan foydalanilganligi bilan ajralib turadi. Mashina rusumini belgilovchi «BD» qisqartmasi chex tilida «Bezveretenovy Dopradacu», ya’ni urchuqsiz yigirish ma’nosini bildiradi. Shunday qilib 1967-yildan pnevmomexanik yigirish mashinalarini ishlab chiqarish boshlandi. 1967-yilning avgsut oyida 26 Chexoslovakiyada 10 ta mashinaga ega bo’lgan pnevmomexanik usulda ip yigiradigan birinchi fabrika ochildi. Ushbu davrdan boshlab pnevmomexanik usulda ip yigirish mashinalari yaratilishi juda katta jadallik bilan rivojlanib bordi. Quyida pnevmomexanik yigirish mashinalari yaratilishidagi ayrim tarixiy ma’lumotlarni keltirib o’tamiz: 1967-yil-Elitex firmasi BD 200 mashinasi ishlab chiqarish uchun litsenziyan Yaponiyaning Toyoda Automatic Loom Works Ltd va Italiyaning Nuova San Giorgio firmalariga sotildi. Yaponiyada Howa Machinery Co. Ltd va Toray Indusrties firmalari hamkorlikda MS-400 modeldagi pnevmomexanik yigirish mashinasi yaratildi. 1968-yil-Yaponiyada takomillashtirilgan 44 dona BD 200 mashinasi o’rnatilgan yigirish fabrikasi ishga tushirldi. 1969-yil-Frantsiyaning SACM firmasi «Integrator» tipidagi pnevmomexanik yigirish mashinasi yaratildi. - Germaniyaning Krupp Spinnbau firmasi «PF-300» modeldagi pnevmomexanik yigirish mashinasini yaratdi. 1971-yil - Parijda (Frantsiya) o’tkazilgan ITMA ko’rgazmasida 11 ta firmalarda ishlab chiqarilgan 13 rusumdagi pnevmomexanik yigirish mashinalari namoyish etildi. 1973-yil - Grinvell (AQSH) da o’tkazilgan ATME ko’rgazmasida Elitex firmasi yigirish kamerasining aylanish tezligi 90 000 min-1 gacha bo’lgan BDA 2G mashinasi namoyish qilindi. 1975-yil - Italiyaning Milan shahrida o’tkazilgan ITMA ko’rgazmasida dunyoning 15 ta firmasida yaratilgan 22 rusumlardagi pnevmomexanik yigirish mashinalari namoyish etildi. SHunday qilib XX asrning 70-yillaridan boshlab dunyoda urchuqsiz usullarni keng miqyosda joriy etilishi va takomillashtirilishi yangi davrga o’ta boshladi. Hozirgi kunda o’nlab firmalar va kontsernlar yakka va korporativ tizimda urchuqsiz usullarga asoslangan yigirish mashinalarini ishlab chiqarmoqdalar. Zamonaviy halqali yigirish mashinalarida urchuqlar bir minutda 27 25000 martagacha aylansa, pnevmomexanik yigirish mashinalarining kameralari 100000-150000 martagacha aylanishi mumkin. Bundan ko’rinib turibdiki, urchuqsiz usullarda ip yigirishni unumdorligi bir necha marta yuqori bo’ladi. Ta’kidlash lozimki, urchuqsiz usullarda tolalar tarovchi mexanizmda bir biridan ajratilib, so’ngra qo’shilganligi uchun ipni uzilish kuchi ancha (10-20%) kam bo’ladi. Shuning uchun urchuqli (yoki halqali) usullar nisbatan ko’proq qo’llaniladi. Pnevmomexanik usulda ip yigirish uchun tabiiy va kimyoviy tolalarning tarkibida kalta tolalarni bo’lishi katta ahamiyatga ega emas. Agarda halqali usulda yigirilganda kalta tolalar notekislik kelib chiqishini sababchisi bo’lsa, urchuqsiz usullarda bunday holat kuzatilmaydi. CHo’zish asbobida kalta tolalarni harakatini nazorat qilish qiyinligi tufayli ular notekis suriladi va oqibatda ipning notekisligi ortadi. Urchuqsiz usullarda, xususan kamerali yigirish mashinalarida tolalar oqimi kameraning ichiga joylashib borgani uchun ularni uzunligi bo’yicha notekisligi bir tekisda michka hosil bo’lishiga ta’sir etmaydi yoki ta’siri kam bo’ladi. Shuning uchun hamda yigirish kamerasida tolalar oqimi davriy qo’shilib borganligi uchun kamerali usulda tayyorlangan iplarning notekiligi kam bo’ladi. Texnika va texnologiyaning rivojlanishi natijasida ip yigirishning bir nechta yangi usullari yaratildi.Har bir usulda urchuq vazifasini o’ziga xos bo’lgan qurilmalar bajaradi. Urchuqsiz usullarda ip yigirish quyidagi jarayonlarni o’z ichiga oladi -diskretlash, ya’ni yarim tayyor mahsulotni (pilta yoki pilikni) tolalarini tarash yo’li bilan ajratish va uzluksiz oqim hosil qilish; -ajratilgan tolalarni uzatish; -tolalar oqimini bir necha marta qo’shib michka hosil qilish; -michkani pishitib ip hosil qilish. Ko’rsatib o’tilgan jarayonlarni ketma-ketligi yigirish usulini nomini belgilaydi. A.G.Sevostyanov taklif etgan tasniflashda asosan uchta jarayon asos uchun qabul qilingan. Bu belgilar quyidagilar: 28 1.Tolalarni diskret oqimini uzatish usuli (mexanik, pnevmatik, havo yordamida, suyuqlik bilan, elektrostatik). 2.Buram berish usuli (mexanik, suyuqlik yoki havo yordamida). 3.Hosil qilingan michkani pishituvchi kamera o’qiga nisbatan geometrik alomati. Diskretlash jarayoni ushbu tasniflashga kirmaydi.CHunki bitta usulda turli diskretlash qurilmalari qo’llanilishi mumkin. Uyurma havoli usulda ip yigirishda tolalar havo yordamida uzatiladi va pishitish vint shaklida harakatlanayotgan havo oqimi yordamida amalga oshiriladi. Pnevmomexanik yigirishda tolalar havo yordamida uzatiladi va ip mexanik eshuvchi qism yordamida pishitiladi. Mexanik eshuvchi kamera bir vaqtning o’zida michka hosil qilish vazifasini ham bajaradi. SHuning uchun uni shakllantiruvchi–pishituvchi qurulma deb ham yuritiladi. Elektropnevmomexanik yigirishda tolalarni havo yordamida uzatish jarayonida yuqori kuchlanishli elektrostatik maydondan foydalaniladi. Bu maydon tolalarni harakati, yo’nalishi va michka holatida jamlanishini boshqaradi. Ipni eshib pishitish mexanik qurilma yordamida amalga oshiradi. Urchuqsiz yigirishning boshqa usullari ham mavjud bo’lib, ularni sanoat uchun ahamiyati kamligi yoki ishlab chiqarish sharoitida amalga oshirish mumkin bo’lmaganligi uchun klassifikatsiyaga kiritilmagan. Yigirish usullari qanchalik ko’p bo’lmasin ularda amalga oshiriladigan jarayonlar ketma-ketligini o’ziga xos tartibi mavjud. Barcha usullarda diskretlash jarayoni amalga oshiriladi. Yigirish uchun yarim tayyor mahsulotni yigirish qurilmasiga bir tekisda va doimiy bir xil miqdorda yetkazib berish ta’minlash jarayoni hisoblanadi. Agarda yarim tayyor mahsulot ravon, bir tekisda bo’lsa ta’minlovchi silindr o’zgarmas tezlik bilan aylanishi lozim. Mahsulotni notekisligi katta bo’lsa mashinada avtomatik rostlagich o’rnatilishi mumkin. Konstruktiv jihatdan ta’minlovchi moslama stolcha va uni ustiga bosib turiladigan silindrdan yoki silindr va valikdan iborat bo’lishi mumkin. Ta’minlash moslamasi diskretlovchi qurilma bilan birgalikda 29 o’rnatiladi. Chunki diskretlovchi qurilmaning tarovchi valigi ta’minlash qismidan kirayotgan mahsulotni uzluksiz tarab, alohida tolalarga ajratib beradi. 1.3. Urchuqsiz usullarda ip yigirish mashinalarida tozalash jarayoni Pnevmomexanik usulda ip yigirishda mashinalarni tozalash qurilmasiz yoki tozalash qurilmasiga ega bo’lgan turlari qo’llaniladi. Agarda yigirish mashinasida tozalash qurilmasi o’rnatilmagan bo’lsa piltaning tarkibida xas-cho’plarni miqdori juda kam bo’lishi kerak. Yigirish mashinasida tozalash qurilmasi bo’lmaganda piltadagi xas-cho’p miqdori ko’pi bilan 0,3% gacha bo’lishi mumkin.Titish- tozalash va tarash jihozlarini tanlash bilan ushbu talabni qondirish birinchi navbatda paxta tolasi aralashmasi tarkibidagi xas-cho’p miqdoriga bog’liq. SHuning uchun pilta tarkibi talab etilgan darajada bo’lishi uchun xom ashyo sifati ham muhim hisoblanadi. Hozirgi kunda pnevmomxanik yigirish mashinalarini ko’plari tozalash qurilmasiga ega.Bunday mashinalar tarkibidagi xas-cho’p miqdori 5% dan ortiq bo’lgan aralashmalarni ham qayta ishlash imkoniyatini bermoqda. Yigirish mashinasida tozalash imkoniyati va uning samaradorligi ko’p omilli bo’lib, birinchi navbatda piltani diskretlovchi qurilmaning ishlashiga bog’liq. Tozalash samaradorligini ipni sifatiga qo’yilgan talablarga muvofiq belgilanadi. Tarovchi barabancha tutamdan ajratgan tolalaruning tishlari va havo oqimi yordamida tozalash zonasiga uzatiladi.Tolalar oqimi tarkibida chang, xas-cho’plar va nuqsonlar ham bo’ladi.Bunday nuqsonlar, ayniqsa chang va xas-cho’plar yigirish kamerasiga tushgach ip uzilishini sodir etadi. Uzilgan ipni ulash uchun esa yigirish kamerasini to’xtatish zarur. SHuning uchun pnevmomexanik usulda ip yigirishda piltaning tozaligiga yuqori talablar qo’yiladi.Biroq titish-tozalash agregati va tarash mashinalarida tolalarni barcha xas-cho’p va nuqsonlardan tozalab bo’lmaydi. Xususan mayda zarralar va nuqsonlarni kard tarash mashinasida to’la ajratish qiyin.Ip hosil bo’lish jarayoni bir maromda borishi, ipni 30 uzilishlarini kamaytirish va sifatini oshirish maqsadida pnevmomexanik yigirish mashinalarida tozalash qurilmasi o’rnatiladi. Tarovchi barabanchadagi tola, xas- cho’p zarralari va nuqsonlar bir-biri bilan ilashgan yoki alohida harakatlanadi. Alohida zarralar markazdan qochirma kuch yoki zarba ta’sirida barbancha tishlaridan chiqib korpusga uriladi va yana tishlar oralig’iga qayti bo’tadi.Ularning harakat traektoriyasi egri-bugri chiziq ko’rinishida bo’ladi. Barabancha korpusida ochilgan to’g’ri to’rtburchak shaklidagi tirqishga to’g’ri kelganda xas-cho’p va nuqsonlar, ayrim tolalar tishlardan ajralib chiqadi, ya’ni tolalar tozalana boshlaydi. Tolalardan chang va xas-cho’plarni ajralib chiqishi 1.5-rasmda tasvirlangan. Tozalash qismi tarovchi barabancha korpusi 2 dagi tirqish 1, chiqindi kamerasi 3, chiqindini chiqarish kanali 4 dan iborat. Tarovchi barabancha aylanganda chang va xas-cho’p zarralari markazdan qochirma kuch ta’sirida tirqish 1 orqali chiqadi. Tolalarni chiqindi kamerasiga chiqib ketishini oldini olish uchun pichoq 5 o’rnatilgan. Tozalash qurilmasida tozalash samaradorligi havoning tezligi va zichligiga bog’liq. Kanal 3 orqali o’tadigan havo miqdorini rostlash yo’li bilan tozalash samaradorligini hamda tolalarni chiqindiga ajralib chiqish miqdorini o’zgartiriladi. Ushbu maqsadda yigirish qurilmasida V va S teshiklarga ikkita tiqin (1 va 2) o’rnatilgan bo’lib, ularni holatini o’zgartirish yo’li bilan havoni tozaligi va miqdori rostlanadi (1.5-rasm). 1.5-rasm. Pnevmomexanik yigirish mashinasi tozalash qurilmasi Tiqin 2 V teshikni 0 ga va S teshikni IV gacha o’zgartirib chiqindi tarkibidagi tolalar miqdorini kamaytirishga erishiladi. Tozalash tizimini ishlashi 31 diskretlash barabanchasi korpusidagi tirqishdan o’tadigan havo miqdoriga qarab rostlanadi. Kanal orqali yigirish kamerasiga tomon ko’proq havo kirganda tozalash samaradorligi kamayadi, chiqindi kamerasiga ko’proq havo o’tganda esa chiqindi miqdori ko’payadi. Rostovchi tiqin 1 ni I holatda o’rnatilganda tiqin 2 holati 0 bo’lganda tozalash samaradorligi maksimal bo’ladi. Bunday holda kanal 3 orqali yigirish kamerasiga juda oz miqdorda havo so’riladi, ventilyator 5 esa ko’p miqdordagi havoni so’rib oladi. Tiqin 1 ni 0 holatda va tiqin 2 ni I holatda o’rnatilganda chiqindi miqdori kamayishi bilan birga tozalash samaradorligi ham minimal bo’ladi. Ushbu tiqinlarni mutanosib o’rnatish o’rtacha va maqbul tozalash darajasini rostlashga imkon beradi[6]. 1-bob bo‘yicha xulosalar: 1. Rezpublikamizda to’qimachilik sanoati sohalarini rivojlantirish maqsadida turli xildagi qarorlar va farmonlar qabul qilinib, ularning ijrosi taminlanib kelinmoqda. 2.Korxonalarda asosan xalqali va pnevmomexanik yigirish mashinalaridan foydalanib ip ishlab chiqarilmoqda, bu jixozlar yangi tennologiya asosida ishlaganlgi bois, ulardan olinayotgan maxsulotlarning sifat ko’rsakichlari jaxon bozori talablariga to’liq javob bera oladi. 3. Urchuqsiz usulda yigirilgan iplar olishda texnologik o’timlarning nisbatan ozligi (xalqali usulda) natijasida, chiqindilar oz xosil bo’lishiga, ishchi kuchining kam sarf etilishiga, elektr energiyasining ozroq sarf qilinishiga va ishlab chiqarish maydonidan unumli foydalanganlikka olib keladi. 4.Urchuqsiz usullarda ip yigirish mashinalarining texnologik va iqtisodiy avfzalliklari isbotlana boshlangan davrdan buyon ko’plab turdagi mashinalarni ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi. |