Navoiy davlat konchilik instituti erkayev a. U., Reymov a. M., Nurmurodov t. I., Umirov f. E

3.1. SUPERFOSFAT OLISHNING FIZIK-KIMYOVIY ASOSLARI

Fosfatning parchalanishi. Superfosfat olishda ftorapatitning parchalanishi ikki bosqichda sodir bo‘ladi. Avval erkin fosfat kislota hosil bo‘ladi:
Сa₅(РО₄)₃F + 5Н₂SО₄ + 2,5Н₂О = 3Н₃РО₄ + 5СaSО₄*0,5Н₂О + НF
Bu reaksiya 20-40 minut davomida kamerada superfosfat massasining pishitilishi davrida tugaydi. Kalsiy sulfat yarimgidrat shaklida cho’kmaga tushadi, ammo juda tez, bir necha minutda angidritga aylanadi, uning shakli tayyor superfosfatda saqlanib qoladi. Buni superfosfat kamerasidati reaksion massa haroratining yuqoriligi (110-120°C) va suyuq fazada (birinchi bosqich jarayonining oxirida 42-46% Р₂О₅ miqdorining ko‘pligi bilan izoxlanadi. Bunday sharoitda kalsiy sulfatning stabil shakli angidrit xisoblanadi.
Sulfat kislot to‘la sarflangandan so‘ng ikkinchi bosqich jarayoni - kolganapatitning tuplangan fosfat kislota bilan reaksiyasi boshlanadi:
Сa₅(РО₄)₃F + 7Н₃РО₄ + 5Н₂О = 5Сa(Н₂РO₄)₂*Н₂О + НF.
Hosil bo‘lgan monokalsiyfosfat dastlab eritmada bo‘ladi, uning to‘yinishidan kristallanishi boshlanadi. СaO - Н₃РО₄ - Н₂O sistemasidagi muvozanat diagrammasidan ko‘rinadiki (2.3 - rasm), eritmadagi Р₂O₅, miqdori 42-46% va harorat 100°C dan yuqori (bu ikkinchi bosqich jarayonining boshlanish sharoitiga muvofiq keladi) bo‘lganda monokalsiyfosfat Сa(Н₃РО₄)₂*Н₂O kristallanadi
Stexiometrii nisbatdagi komponentlarning ta’sirlashuvi natijasida sodir bo‘ladigan quyidagi:
2Сa₅(РO₄)₃F + 7Н₂SО₄ + 3Н₂O = 3Сa(Н₂РО₄)₂*Н₂О + 7СaSO₄ + 2НF.
tenglama bo‘yicha boradigan reaksiyaning birinchi bosqich jarayonida 70%, ikkinchi bosqichida esa 30% apatit ta’sirlashadi. Birinchi bosqichda ko‘p miqdordagi suyuq fazada turli tuzilishli mikrokristallardan iborat kalsiy sulfat hosil bo‘ladi. Reaksion massaning qotishi sulfat kislota to‘la sarflanguncha sodir bo‘ladi, uning ishtirokida monokalsiyfosfatning hosil bo‘lishi mumkin emas; shu boisdan massa qotishining sababini faqatgina kalsiy sulfatning kristallanishiga bog‘lash mumkin. Ikkinchi bosqich kamerali etiltirish davrida boshlanadi va omborda maxsulotni uzok vakt (xom ashyo naviga, ishlab chiqarish tartibiga va pishitish sharoitiga bog‘liq xolda 6-25 sutka) pishitishda yakunlanadi.