Navoiy davlat konchilik instituti erkayev a. U., Reymov a. M., Nurmurodov t. I., Umirov f. E

3.2 - rasm. 25, 80 va 130⁰С MgO - Р₂O₅ - Н₂O sistemasi izotermasi

Belgilangan nuqtalarda ikki katik faza bilan to‘yingan eritmalar tarkibi ko‘rsatilgan.

Yuqorida ta’kidlanganlarni, shuningdek monomagniyfosfatning gigroskopikligini e’tiborga olinsa, u Qoratog‘ fosforitidan olingan suferfosfatning fizik xossalarini yomonlashtiradi. Shuning uchun fosforitlarni oldindan magniy birikmalarining bir qismini yuqotish orqali boyitish maqsadga muvofiqdir. Ishlatiladigan xom ashyoda magniyning miqdori Р₂O₅, miqdorining 6-8% idan ortib ketmasligi lozim. Qoratog‘ fosforitidan olinadigan superfosfat uchun ombordagi optimal harorat (65-80°C) apatit yoki magniy tutmagan fosforitlardan olinadigan superfosfatlarga nisbatan ancha yuqori bo‘ladi. Bu xolatda superfosfat massasining sovishi parchalanish jarayonini tezlashtirmaydi, balki sekinlashtiradi. Buning sababini yuqorida ko‘rsatib o‘tilganidek, suyuq fazaning yuqori darajada neytrallanganligi va haroratning pasayishi bilan monomagniyfosfat eruvchanligining kamaymasligi bilan izoxlanadi.
Tarkibida 27,5% Р₂O₅. 6,6% SO₂ va 2,5% K₂O bo‘lgan Qoratog‘ fosforitini 68% li sulfat kislota bilan 64 og‘irlik qism stexiometrik me’yorda parchalash yo‘li bilan olingan kukunsimon oddiy superfosfatda xom ashyoning parchalanish darajasi 90% ga etadi va maxsulot quyidagi tarkibga ega bo‘ladi: umum. = 15,6%; Р₂O_5uzl. = 14,0%; Р₂O_5erkin = 5,0%; Н₂O = 10,5%.
Ishlab chiqarish kursatkichlari. Superfosfat ishlab chiqarishda fosfatli xom ashyo parchalanishining to‘laligi parchalanish koeffitsient, ya’ni superfosfatdagi uzlashadigan Р₂O₅ ning umumiy Р₂O₅ miqdoriga nisbati orqali talkin etiladi. Sulfat kislota me’yori qanchalik katta bo‘lsa, parchalanish koeffitsenti ham shunchalik yuqori bo‘ladi. 68-72 og‘irlik qism me’yorida apatit konsentratidan olingan kamerali superfosfatdagi parchalanish koeffitsenti 83-88% ga teng va superfosfatda ma’lum miqdordagi (11-12%) erkin fosfat kislota bo‘ladi. Superfosfatning ombordagi etiltirish jarayonida esa parchalanish koeffikenti 93-95% ga yetadi, erkin fosfat kislotasi esa -5% gacha kamayadi.
Olingan superfosfat miqdorining uni ishlab chiqarish uchun sarflangan fosfat miqdoriga nisbati superfosfat unumi deyiladi. Vaxolanki, fosfatdagi Р₂O₅ to‘laligicha superfosfatga o‘tadi, shuning uchun unum fosfatdagi Р₂O₅ ning foiz miqdorini maxsulotdagi umumiy Р₂O₅ ning foiz miqdoriga nisbati bilan ifodalanadi. Apatit konsentratidan yangi hosil qilingan superfosfatning unumi 1,94-2,01 ni, fosforitdan olingan superfosfat unumi esa 1,5-1,9 ni tashkil etadi. Superfosfatni omborda saklanishi natijasida undan suvning bug‘lanishi hisobiga unum ma’lum darajaga pasayadi.
Maxsulotning gigroskopikligi va uning neytrallanishi. Yuqori erkin kislotalilikka (5% dan yuqori Р₂O₅.-,) ega bo‘lgan superfosfat 20°C haroratda havoning nisbiy namligi 70-100% bo‘lganda atmosfera namligini yutadi. Buni superfosfat suyuq fazasining to‘yingan bug‘ bosimi (1,33-1,81 kPa) xuddi shu haroratdagi suvning to‘yingan bug‘ bosimi (1,63-2,33 kPa) dan kichik ekanligi bilan izoxlanadi. Yutilgan namlik ma’lum miqdordagi monokalsiyfosfatni eritadi, uning dikalsiyfosfat va fosfat kislotaga parchalanishiga olib keladi. Ajralgan qo‘shimcha miqdordagi erkin fosfat kislotasi superfosfatni yanada gigroskopikligini oshiradi.
Bunday superfosfat yomon fizik xossaga ega bo‘ladi - yopishqoq bo‘lib qoladi, tushirish va yuklash moslamalariga yopishib kolishi natijasida qiyinchiliklar tug‘diradi. Bundan tashqari mexanizmlarning korroziyasini tezlashtiradi. Shuning uchun etiltirilgan superfosfat fosfat kislotada oson parchalanuvchi neytrallovchi qo‘shimchalar bilan neytrallanadi. Odatda neytrallanish jarayoni donadorlash bilan bir vaqtda amalga oshiriladi. Neytrallovchi qo‘shimcha sifatida oson parchalanadigan mayda fraksiyali fosforit uni, suyak kukuni, oxak, bo‘r, oxaktosh, ftorsizlantirilgan fosfatlar va boshqalar ishlatiladi. Tarkibida fosfor tutgan neytrallovchi qo‘shimchalar maxsulotni boyitadi. Fosforitning qo‘llanilishi natijasida erkin Р₂O₅ ning 1% ga kamayishi xisobiga, ekvivalent suratda, maxsulotdagi uzlashadigan Р₂O₅ ning miqdori o‘rtacha 0,42% ga ortadi. Superfosfatdagi fosfat kislotani kalsiy birikmalari bilan neytrallash natijasida maxsulot tarkibida qo‘shimcha miqdordagi kalsiy monofosfat hosil bo‘ladi. Bunda superfosfatdagi qattiq komponentlar miqdori ortadi va uning fizik xossasi yaxshilanadi. Superfosfatdagi kislotalilikni keragidan ortiq darajada kamaytirish suvda kam eriydigan dikalsiyfosfatning hosil bo‘lishiga olib keladi, oxakning ortiqcha bo‘lishi esa qiyin eriydigan trikalsiyfosfat hosil bo‘lish bilan boradigan retrogradatsiyalanishga olib keladi. Maxsulot tarkibining ayrim qismlaridagi retrogradatsiya esa reagentlarning yomon aralashtirilishi xisobiga yuzaga keladi. Shuning uchun neytrallash jarayonida qo‘shimchalarni maxsulot bilan yaxshi aralashishini ta’minlash lozimdir.