Navoiy davlat konchilik instituti erkayev a. U., Reymov a. M., Nurmurodov t. I., Umirov f. E

Ammoniylashtirish. Superfosfat sifatini yaxshilashning usullaridan yana biri bu uning ammoniylashtirilishidir, ya’ni erkin fosfat kislotani ammiak gazi bilan neytrallashdir. Ammoniylashgan superfosfat gigroskopik bo’lmagan, quruq, yopishmaydigan kukundir. Uning tarkibidagi azot esa kerakli ozuqa elementidir. Superfosfat tarkibidagi erkin fosfat kislotani gaz xolatidagi ammiak bilan neytrallash jarayonida dastlab monoammoniyfosfat hosil bo‘ladi:
Н₃РO₄+2NH₃= (NН₄)₂РO₄
Neytrallanish issikligining ajralishi xisobiga massaning harorati 80 - 90°C< gacha ko’tariladi va buning xisobiga superfosfat birmuncha quriydi. Bunda suvda eriydigan Р₂O₅ miqdori kamaymaydi.
Nisbatan kuchliroq ammoniylashtirish natijasida hosil bo‘lgan diammoniyfosfat kalsiy sulfat bilan ta’sirlashib, dikalsiyfosfatga aylanadi:
Н₃РО₄+ 2NH₃ = (NH₄)₂HPO₄
(NH₄)₂HPO₄+ СaSО₄= Сa(НРО₄)₂ + (NH₄)₂SО₄
Monokalsiyfosfat ham dikalsiyfosfatga aylanadi:
Сa(Н₂РО₄)₂*Н₂0 + СaSО₄+ 2NH₃ = 2Сa(НРО₄)+ (NН₄) ₂SО₄ + Н₂О
Bunday chukur ammoniylashtirish natijasida superfosfatdagi suvda eriydigan Р₂O₅ miqdori anchagina kamayadi, ammo o`zlashadigan Р<sub>2</sub>O<sub>5</sub> miqdori sezilarli uzgarmaydi. Ammoniylashtirishni yanada davom ettirish P<sub>2</sub>O<sub>5</sub> retrogradayiyasiga olib keladi - dikalsyfosfat o‘simliklar qiyin o‘zlashtiriladigan trikalsiyfosfat shakliga aylanadi:
2CaHPO<sub>4</sub> + CaSO<sub>4</sub>+ 2NH<sub>3</sub> = Ca<sub>3</sub>(PO<sub>4</sub>)<sub>2</sub> + (NH<sub>4</sub>)<sub>2</sub> SO<sub>4</sub>
Shuning uchun superfosfatning ammiak bilan neytrallash natijasida tarkibida 2% atrofida azot bo‘lgan maxsulot olinadi. Tarkibida ko‘p miqdorda (8% gacha) azot tutgan ammoniylashtirilgan superfosfat olishda neytrallovchi vosita sifatida suyuq ammiakatlar g`o`llaniladi.
Superfosfatni ammoniylashtirish aylanuvchi barabanli ammoniylashtirgichga uzluksiz ravishda superfosfat kiritish va uning yo‘nalishi bo‘yicha oqimda gaz xolatdagi ammiak yuborish orqali amalga oshiriladi. Ammiakning me’yori superfosfat massa sining 2% ini, uning yutilish darajasi esa 97-99% ni tashkil etadi. Ammoniylashtirishda hosil bo‘ladigan guvala xolatdagi superfosfat elanadi va maydalanadi.
Qoratog‘ fosforitidan olinadigan superfosfatni ammoniylashtirish ayniqsa samarali xisoblanadi. Bunda kalsiy va magniy fosfat tuzlarining eritmadan to‘la ajralishi kuzatiladi va 25°C gacha sovutilganda nafaqat monokalsiyfosfat kristallanadi, balki magniy va ammoniy fosfatlari ham turli xil ikkilamchi va uchlamchi tuzlar kristallogidratlari xolatida ajralib chikadi. Shuning uchun Qoratog‘ fosforitidan olinadigan superfosfatni ammoniylashtirish natijasida yaxshi fizik xossaga ega bo‘lgan maxsulot olinadi.