Nazim cəFƏrov
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
26
qadınların əhvalına də nəzər etməyə məcbur olurlar‖. (―Açıq söz‖ qəzeti, 1914, № 716 ). Əlbəttə, Azərbaycanda qadın məsələsinin qoyuluşu ilə Avropada qadın məsələsinin qoyuluşu bir – birindən kəskin şəkildə fərqlənir. Hər şeydən əvvəl ona görə ki, Azərbaycan müsəlman, Avropa isə xristian aləminə mənsubdur. Bundan başqa Azərbaycan xalqı özünün spesifik qanunları ilə inkişaf etmişdir. Bu və ya digər amillər tarixin müəyyən məqamlarında Azərbaycan xalqının məişətinə güclü təsir etmişdir. Qadınla bağlı müsəlman aləmində, o cümlədən də Azərbaycanda bir təsəvvür yaranmışdısa, Avropada tamam başqa bir təsəvvür təşəkkül tapmışdı. Qadın azadlığı problemi (feminizm) ilk dəfə olaraq Avropada vüsət almışdı. Mütərəqqi fikirli Azərbaycan ziyalıları Avropadakı vüsəti görüb bəyənmiş, onu xalqın tərəqqisi üçün məqbul saymışdılar. Azərbaycan ziyalılarının əksəriyyəti ona görə Avropanı özlərinə bir örnək sayırdılar. Avropa ictimai fikri onların dünyagörüşünün formalaşmasında böyük rol oynamışdır. Ümumiyyətlə, 1914 – 1917-ci illərdə Azərbaycan qadınlarının ictimai fəallığının artdığı müşahidə edilir. Qadınlar məqalələr yazıb qəzet və jurnallarda öz hüquqlarını tələb edir, müxtəlif məsələlər barədə fikir yürüdür, arzu və istəklərini oxucularla bölüşdürürdülər. Həm də müxtəlif tədbirlərdə iştirak edirdilər. Cəmiyyətlər, təçkilatlar yaradırdılar. Bir sözlə, millətin həyatında fəal mövqe tutmağa çalışırdılar. M. Ə. Rəsulzadənin ―Müsəlman unas – cəmiyyəti – xeyriyyəsi‖ məqaləsi qadınların təşəbbüsü ilə yaradılmış xeyriyyə cəmiyyəti haqqındadır. O, Qafqaz türkləri arasında ilk dəfə olaraq yaradılmış qadın xeyriyyə cəmiyyətini ürəkdən alqışlamış, qadın xeyriyyə cəmiyyəti yaradılmasının xalqın həyatında əlamətdar hadisə olduğunu, qadınların millətin tərəqqisi uğrunda kişilərlə birlikdə fəal mübarizəyə qalxdığını qeyd etmişdir. Qadına olan münasibətə görə müsəlman aləmini sanki iflic vumuşdu və qadınların ictimai həyatda iştirakı bu iflicin aradan qalxmasına kömək etməliydi. ―İctimai məsələlərdə ciddiyyətlə bəyani - əfkar edənlər müsəlmanlar vücudunu bizdəki unas əsarəti nöqteyi – nəzərindən fələc tutmuş bir bədənə bənzədirlər ki, olduqca doğrudur və həyati – ictimaiyyə və milliyəmizi təsvir üçün bundan daha gözəl bir təşəbbüsə bulunamaz. Arvadlar arasında hər hankı bir hərəkəti – ictimaiyyə zühuru iştə bu fələcin rəfinə bir əlamət olduğu nöqteyi – nəzərindən müsəlman millətlərinin intibah və təcəddüdünü arzu edilərcə, fövqıladə bir qiymətə malikdir‖ (―İqbal‖ qəzeti, 1914, № 798
). Tədqiq etdiyimiz dövrdə Şəfiqə xanım Əfəndizadə mətbuat səhifələrində qadınlıq şərəfini, qadınlıq ləyaqətini yorulmadan müdafiə edən qələm ustalarından biri idi. O, qadınların hüququ, ictimai vəziyyəti və məişəti haqqında bir neçə məqalə yazmışdır. Məqalələrində qadınların cəmiyyətdəki mövqeyinə böyük əhəmiyyət vermiş, qadının ictimai həyatda fəal iştirak etməsinə tərəfdar olduğunu bildirmişdir. Şəfiqə xanım qadına adi qadın kimi deyil, həm də bir ana, bir tərbiyəçi kimi baxırdı. O göstərirdi ki, layiqli ana olmaq üçün qadınlar və qızlar öz 27
– özlərini tərbiyə etməli, səviyyələrini daim artırmalı, qadınlar uşaqlarını milli ruhda böyütməlidirlər. O, qadın məsələsini elə bir ucalığa qaldırır ki, hətta bu məsələni həll etmədən millətin irəli gedə bilməyəcəyini iddia edir. Qadınlara münasibət dəyişməsə, qadınlar həmənki kimi hüquqsuz yaşasa, millilik zərər çəkər. Çünki gələcək millətpərvərlər ilk tərbiyəni ana qucağında alırlar. Hər qadın diriliyi anlamalıdır və anladığı diriliyi uşağına, övladına aşılamalıdır: ―Qadınlıq yüksəlmədikcə milliyyət tənəzzül edər. Hər qadına diriliyin və varlığın həqiqətinə vaqif olmaq lazımdır.‖ (―Dirilik‖ məcmuəsi, 1914, № 3 ).
Şəfiqə xanım Əfəndizadənin digər məqaləsi ―Qadınlarda dirilik və nöqsanat‖ adlanır. O, qadının cəmiyyətdə tutduğu mövqe barəsində maraqlı fikirlər söyləyir. Qadının cəmiyyətdə fəal mövqe tutmasına tərəf çıxır. Qadın gərək ictimai həyatda iştirak etsin, elm və bilik dalınca qaçsın. Azərbaycan qadınları da xalqın həyatında iştirak etməyə can atırlar. Xalqın iqtisadi və mədəni yüksəlişinə əllərindən gələni əsirgəmirlər. Müəllifin yazısında nikbinlik və gələcəyə inam vardır. ―...bu axır vəqtlərdə qadınlarımızın arasında oxumaq və oxutdurmağa, sənət və iqtisada cəmiyyətlərdə işləməyə mail bir fikri – intibah, bir cunbuş, bir dirilik halları görülməkdədir.‖ (―Dirilik‖ məcmuəsi, 1914, № 7
). Bununla yanaşı qadınların nöqsanları barəsində də fikir söyləməkdən çəkinməmişdir. Nöqsanların olması isə təbiidir, ona görə ki, avropalılarla müqayisədə ―biz daha ibtidai bir haldayıq‖. Şəfiqə xanım Azərbaycan qadınlarını iki qrupa ayırır: urəfa və cahil. Məqalədən aydın görünür ki, urəfa xanımlar Bakıda və ya digər iri şəhərlərdə ali təhsil görmüş qadınlardır. Onlar əcnəbicə təhsil almışlar. Əcnəbi deyəndə, çox güman ki, rus dili nəzərdə tutulur. Şəfiqə xanım ümumiyyətlə, əcnəbicə təhsil almağın əleyhinə deyildir. Əksinə, bir çox məqamlarda hətta əcnəbicə təhsilin məziyyətindən bəhs edir, məsələn, urəfa xanımlara işarə edərək deyir ki, ―əcnəbi dildə aldıqları təlim və tərbiyə sayəsində özlərinin hal və məişətlərində bir qədər rahatlıq və sərbəstlik tərəqqiləri görülməkdədir. Bu hallar pəsənd edilir‖ (yenə orada). Demək, Şəfiqə xanım əcnəbicə təhsil almağın əleyhinə deyildir, sadəcə olaraq əcnəbicə təhsildən milli dil və milli mədəniyyət zərər çəkməməlidir. O, savadlı qadınlarımızın nöqsanından danışarkən yazır: ―qəlbən, ruhən milli lisanlarını tərk edib əcnəbi lisanında qonuşmalarıdır. Böylələrinin külfətləri arasında öz ana dilləri büsbütün unudulub, tərk olmaqdadır... Hələ əziz övladlarını - istər qız, istər oğlan – milli dil, milli tərbiyə ilə dimağlarını qüvvətləndirəcəkləri yerdə, biləks, daha dil açmamışdan əcnəbi mürəbbilərinin qucaqlarına təslim edirlər... bu da ürəfa xanımlarımızın nöqsanlarıdır‖ (yenə orada). Cahil qadınlarımız isə elmsiz, biliksiz və savadsız qadınlardır. Şəfiqə xanım Əfəndizadə təəssüf hissilə bildirir ki, bu cür qadınlarımız çoxdur. Onların heç nəyə marağı olmur. Həyatda acizdirlər, nə istədiklərini özləri də bilmirlər. Ona görə də ―şəhərimizdə, küçələrdə binlərcə möhtac, aciz arvadlar dilənçilik edirlər.‖ O göstərir ki, bunun qarşısını almaq üçün qadınlarımız uşaqlıqdan bir sənətə
Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|