Nazim cəFƏrov
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I F Ə S İ L SOSİAL AZADLIQ PROBLEMİ
- (“Dirilik” məcmuəsi, 1915, № 12).
6 Əlimərdan bəy Topçubaşov başçılıq edirdi. Liberallar mövcud quruluşa qarşı mötədil mövqe tutmuşdular. Mövcud qayda-qanundan kənara çıxmırdılar. 1917-ci ildən sonra rus liberallarının Azərbaycan xalqına qarşı qərəzkar mövqeyinə etiraz əlaməti kimi onlarla əlaqələrini kəsmiş və müsavatçılara qoşulmuşdular.
İnqilabçılar əsasən gənclərdən ibarət idi. Onlar Azərbaycan xalqının azadlığı uğrunda dönmədən mübarizə aparırdılar. Azərbaycan inqilabçıları və yaxud Mirzə Bala Məmmədzadənin təbirilə desək, Azərbaycan istiqlalçıları öncə rus istiqlalçıları ilə birgə çıxış edirdilər. Sonra onların arasında parçalanma baş verdi. M. Ə. Rəsulzadə başda olmaqla bir çox vətənpərvər onlardan ayrıldı. Rus inqilabçılarından onları fərqləndirən əsas cəhət bu idi ki, onlar milliliyi, milli istiqlalı ön plana çəkirdilər. Rus inqilabçıları isə milliliyə əhəmiyyət verməyib sinfiliyi, sinfi mübarizəni özlərinə başlıca məqsəd sayırdılar.
Yuxarıda gördüyümüz kimi, sosial tərəqqi probleminə Azərbaycanda ayrı- ayrı partiyalar və təşkilatlar müxtəlif cür yanaşırdılar. Bizim fikrimizcə, sosial tərəqqi problemindən danışarkən daha çox konkretliyə istinad etmək lazımdır. Başqa sözlə desək, sosial tərəqqidən mücərrəd şəkildə danışmaq düzgün olmazdı. Sosial tərəqqi ayrı-ayrı xalqların həyatındakı müsbət dəyişikliklərin şüurdakı əksidir. Xalqı isə tarixən iki qrupa ayırmaq olar: məhkum və hakim. İstiqlaliyyət əldə edib sərbəst yaşamaq hüququ qazanmış xalqlarda sosial tərəqqi prosesi də azad və demokratik ruhda gedir. Məhkum xalqlarda isə ictimai hadisələrin təbii axarı pozulur. Yəni hakim xalq məhkum xalqın iradəsini zorlayıb öz mənafeyinə uyğunlaşdırır və nəticədə məhkum xalqın inkişafı süni yolla yubadılır.
Bizə elə gəlir ki, Azərbaycan xalqı göstərilən dövrdə məhkum xalqlar sırasına daxil idi və çarizmin amansız müstəmləkəçilik zülmünə məruz qalır, milli hüquqları daim tapdalanırdı. Belə bir şəraitdə xalqımızda milli mənlik şüurunu oyadıb onu öz milli hüquqları uğrunda fəal mübarizəyə cəlb etmək daha vacib bir vəzifə kimi qarşıda dururdu. Öz millətini azad və müstəqil görmək istəyən Azərbaycan ziyalıları məhz belə hərəkət edir və bu yolda qarşılarına çıxan hər çür müstəmləkəçilik maneələrini qətiyyətlə dəf etməyə çalışırdılar.
daha çox bolşeviklərin mövqeyində duran xadimlərin fikirləri işıqlandırılmış və yerli-yersiz təriflənmişdir. Sosial tərəqqiyə milli mənafedən yanaşmış bir çox Azərbaycan ziyalısının bu gün ilə həmahəng səsləşən qiymətli fikirləri isə yasaq edilmiş, imkan düşdükcə onlara ―millətçi‖ damğası vurulmaqla yabançı baxışlar kimi xalqdan gizlədilmişdir. Yaxud ən yaxşı halda bu fikirlər yalnız xalqa zidd ―əksinqilabi‖ mövqeləri ―sübuta‖ yetirmək üçün iqtibas kimi verilib. 70 il ərzində təşəkkül tapmış belə qeyri-normal vəziyyətin aradan qaldırılması üçün kiçicik də olsa səy göstərmək naminə biz indiyədək qadağaya məruz qalmış müəlliflərin fikirlərinə daha çox müraciət etməyi düzgün saymışıq. Sosial tərəqqi hər şeydən əvvəl millətlərin azad və xoşbəxt yaşamasıdır. Hər bir millət inamla bu məqsədə doğru getməlidir.
7
I F Ə S İ L SOSİAL AZADLIQ PROBLEMİ Yuxarıda deyildiyi kimi, bəzi Azərbaycan ziyalıları ilk növbədə azlıqda qalan xalqları əsarətdə saxlayan mövcud siyasi quruluşu devirmək deyil, onu bir qədər mülayimləşdirmək tələbi ilə çıxış edirdilər, çünki çarizm ictimai inkişafın qarşısını alır, demokratik hərəkatı boğur, millətlər arasına təfriqə salırdı. Çarizm azadfikirli adamları xüsusi amansızlıqla təqib edirdi. Rusiyada tərəqqi ancaq müstəbid rejimin məhvi, onun demokratik siyasi quruluşla əvəz edilməsi yolu ilə mümkün idi. Bütün xalqların başlıca düşməni mövcud siyasi quruluş, çar hakimiyyəti idi.
Təbii ki, Azərbaycanda birinci dünya müharibəsi illərində sosial azadlıq problemi haqqında başqa cür düşünənlər də vardı. Onlar bu problemə müxtəlif səmtlərdən yanaşırdılar. Azərbaycan xalqının düşdüyü çıxılmaz siyasi vəziyyətlə əlaqədar olaraq sosial tərəqqi problemi, onların fikrincə, yuxarıda deyildiyi kimi, milli tərəqqi problemi ilə qovuşub vəhdət təşkil edirdi.
Bir çox Azərbaycan ziyalıları çarizmin mətbuat sahəsindəki güzəştlərindən faydalanaraq millətin tərəqqisinə kömək edən amillərdən birinin sosial azadlıq olduğunu bildirirdilər. ―Azadlıq‖ kəlməsi mütləqiyyət quruluşunun düşməni olduğuna görə çar məmurları ondan yenə də oddan qorxan kimi qorxurdular. Bu barədə ―Müsabiqə‖ məqaləsində (―Dirilik‖ məcmuəsi, 1915, № 12) yazılmışdı: ―Halbuki, 9 – 10 il bundan irəliyə qədər hürriyyətin mənən nə olduğunu yanə dursun, bir kağız üstündə yazılmış kəlməsini də görən yox idi‖.
İndisə ―Dirilik‖ məcmuəsi cəsarətə gəlib hətta aşağıdakı misraları dərc edə bilərdi:
―Dağılması bizə ol məbədin səadətdir,
Təkəllüm olmaz içində kəlami-hürriyyət. Xərab olub da dağılsın binadən, allahım! O kişvər ki, yox onda nizami-hürriyyət‖.
(“Dirilik” məcmuəsi, 1915, № 12).
Lakin bu azadlıqlar əvvəla aldadıcı idi, çünki səhifələrində milli istiqlal və milli tərəqqi ilə bağlı kəskin, dolğun məqalələr dərc edən ―Dirilik‖ məcmuəsi on altıncı sayından sonra cərimələnmiş və sonra onun səhifələrindən milli qayəli məqalələr tamamilə yoxa çıxmışdır. Əgər on altıncı sayadək M. Ə. Rəsulzadə mütəmadi olaraq ―Dirilik‖ məcmuəsində çap olunurdusa, on altıncı nömrədən sonra bu məcmuənin səhifələrində M. Ə. Rəsulzadənin imzasına rast gəlmirik. Bu baxımdan 1915-ci ildə ―Açıq söz‖ qəzetinin yeddinci sayındakı bir məlumat diqqəti cəlb edir: ―Qafqaz əsgəri dairəsinin baş rəisi Bakıda nəşr olunan iki həftəlik Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|