Nəqliyyat fakultəsi Geomatika kafedrası Fənnin adı: Şəhər tоrpaqlarının monitorinqi və mühafizəsi

Torpaqların monitorinqi anlayışı
Torpaqların monitorinqinin ən tam tərifini "Belarus Respublikasının ətraf mühitin Milli monitorinq sistemi çevrəsində qaydaları haqqında əsasnaməni və onun məlumatlarının istifadəsi monitorinqi" verir. Bu sənədə görə torpaqların monitorinqi "torpaq vəziyyətinin davamlı müşahidə sistemi və onların təbii və antropogen faktorların təsiri altında dəyişilməsi, həmçinin torpaq ehtiyatlarının tərkibinin, strukturunun, vəziyyətinin dəyişilməsi kateqoriyalara, torpaq istifadəçilərinə və torpaq növlərinə paylanmasının yığım, örtülmə və alınan informasiyanın müasir müəyyənləşdirmə üçün bərpa, dəyişiklik qiyməti və proqnozlaşdırması, neqativ proseslər nəticəsinin qarşısının alınması və aradan götürülməsi, mühafizəsinə və torpaqların münbitliyinin bərpası tədbirlərinin effektivlik dərəcəsinin müəyyənləşdirilməsi, torpaqların neqativ nəticələrdə qorunmasına yönlənmişdilər" (Qaydalar haqqında əsasnamə ... 2008).
Torpaqların monitorinq əhəmiyyəti pedosferin öz funksiyalarını yerinə yetirməsi imkanını qorumaq halında müstəsna əhəmiyyət təyin edir. G.V.Dobrovolski və V.A.Kovdanın fikirlərinə görə pedosferin əsas funksiyalarına daxildir:
• Bioloji – torpağın canlı substansiya qatılığına və müxtəlif yaşayış mühitinin formalaşmasına daxildir;
• Hidroloji – torpaq örtüyüynün atmosfer çöküntülərini və buxar şəklində nəmişliyi kondensasiyasını alaraq, qrunt və yeraltı suların yaranmasına səbəb olur, nəmişliyi buxarlanaraq və transport edərək, atmosferin yerüstü qatının rütubətliyini təmin edir;
• Qaz - atmosfer – torpaq proseslərinin baş verməsi atmosferdə elementlərin qlobal kimyəvi əlaqələrini təyin edən (fotosintez, birləşim və məcburi karbon dioksidi, azot fiksasiya, oksigen emissiya, hidrogen, denitrifikasiya, kükürdü təmizləmə və s. ), əsasən, planetin iqliminin müəyyən olan nisbətinin torpaq proseslərinə təsiri;
• Bioenergetika – torpağın akkumulyasiyaya və uzun müddət ərzində orqanik substansiyaların kimyəvi şəkildə bağlı enerjinin saxlanılması imkanını yaradır;
• Azot-zülal – torpaq-bitki sisteminin imkanı atmosferdə molekulyar azotun göstərilməsi və onu amin turşularına, o cümlədən zülallara çevirmək ilə bağlıdır;
• Püskürülmüş dağ süxurlarının torpaqəmələgəlməsi prosesi ilə – hava mübadiləsi və torpaqyaratma prosesləri səbəbi ilə, nəticəsində monolit maqnitli süxurların duz çevrilmələri ilə yuxa torpağa çevrilir.
Torpaq monitorinqi yuxarıda sayılan funksiyaların bütün mümkün dəyişikliklərini imkan daxilində hesab etməlidi. Hansısa birinin deqradasiyası həmən torpaqların və başqa təbii mühitin komponentlərinin dəyişikliklərinə gətirib çıxara bilər, hansı ki, bütün biosferin vəziyyətinə neqativ təsir edir.