ĠnfoġmperġALĠzm və medġA
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
107 həyata keçirdiklərini irəli sürmüşdür. Lenin imperializmi kapitalist dövlətlərin kasıblıq və rifah problemini milli sfera- da həll edə bilmədikləri üçün beynəlxalq sferaya transferetmə siyasətlərinin bir nəticəsi olaraq izah etmişdir. İstehsalat və maliyyə vasitəsilə dünyaya yayılan imperialst kapitalizm döv- lətlər arasında asılılıq şəbəkələri qurmaqda və istismar kanal- ları yaratmaqdadır. Leninə görə, imperializm kapitalist ölkə- lərin onun quruluşundan doğan maliyyə böhranlarını gecik- dirmək üçün dünyanın böyük bir hissəsini inkişafdan məhrum etmək və bu dövlətləri böyük bir yük altında saxlamaqdır. Le- nin imperializmin yayılmasının kapitalist dövlətlər arasında gücə söykənən bir rəqabət yaratdığını və bu rəqabətin böyük müharibələrin əsas səbəbi olduğunu irəli sürür. O, I Dünya müharibəsinin də məhz imperializmin güclənməsinin yaratdı- ğı qarşıdurma nəticəsində baş verdiyini bildirir. Hobson və Leninin imperializm nəzəriyyələri daha son- ra beynəlxalq münasibətlər sferasında inkişaf edən «quruluş nəzəriyyələri»nin əsasını təşkil etmişdir. İmperializm nəzəriy- yələrinin ardınca «Dünya Sistemi Nəzəriyyəsi», «Mərkəzi- Ətraf yanaşması», «Asılılıq Nəzəriyyəsi və neoqramiya» nə- zəriyyələri meydana gəlmişdir. Marksist nəzəriyyə bütün marksizm ideologiyasının təməlində öz əksini tapan bir inanca, bütün siyasi gerçəkliyin iqtisadi güclərin əksi, inikası olduğu inancına söykənir. Başqa sözlə, imperializm onu doğuran iqtisadi sistemin məhsuludur. Belə iqtisadi sistemə isə kapitalizm deyilir. Marksizm nəzə- riyyəsinə görə, kapitalist cəmiyyətlər müəyyən bir mərhələ- dən sonra öz toplumları içərisində istehsal etdikləri məhsullar üçün yetərli bazar, sərmayələri üçünsə yetərli yatırım sahəsi tapa bilmədikdə başqa ölkələri məhsulları üçün bazar, sərmayələri üçün yatırım yerinə çevirməyə cəhd göstərirlər. 108 Bu isə özlüyündə imperializmi doğurur. Marksistlər imperia- lizmi kapitalizmin siyasəti, yaxud davamı kimi görürlər. Le- nin və onun davamçıları kapitalizm və imperializmi eyniləş- dirir. Onlara görə imperializm, kapitalizmin inhisarçı mərhə- lədəki formasıdır. Marksistlərə görə, ən pis olanı elə kapita- lizm sisteminin özüdür. İmperializm bu sistemin məcburən meydana gətirdiyi təzahürdür. Liberallar isə imperializmi kapitalizmin deyil, kapitalist sistemi içərisindəki eybəcərliklərin doğurduğu nəticə hesab edirlər. Ancaq onlar da imperializmin izafi istehsal və xarici bazarlara sərmayə qoyma nəticəsində meydana gəldiyini in- kar etmirlər. Ancaq Hobson və davamçılarına görə, imperia- list genişlənmə qaçılmaz deyildir. Çünki bu heç də izafi isteh- sal və izafi sərmayə probleminin həll edilməsinin rasional yolu deyil. İstehsal və sərmayə bolluğu satınalma gücünün qeyri-bərabərliyi üzündən əmələ gəldiyi üçün məsələnin həllində bu gücün artırılması, həddən artıq qənaətcilliyin aradan qaldırılması, ölkədaxili bazarın genişləndirilməsi kimi vasitələrdən istifadə etmək lazımdır. Beləliklə, liberalları marksistlərdən ayıran başlıca cəhət kapitalizmin yaratdığı problemləri ölkə daxilində həll etmək düşüncəsini mənimsəmələridir. Morgentau isə imperializmi tətbiqi formalarına görə üç yerə ayırır. Bunlar hərbi, iqtisadi və mədəni imperializmdir. Morgentauya görə, hərbi imperializmin istəyi hərbi fəth, iqtisadi imperializmin istəyi başqa xalqları istismar etmək, mədəni imperializmin istəyi isə bir mədəniyyətin öz yerini başqa bir mədəniyyətə verməsidir. Amma ən əhəmiyyətlisi odur ki, bunların hamısından eyni kapitalist məqsədə çatmaq üçün istifadə edilir. 109 Biz beynəlxalq informasiya şəbəkəsi və qlobal actorla- rın ideoloji dominantlığa əsaslanan sistemini analiz etmək üçün diqqəti mədəni imperializmə çəkəcəyik. Beləliklə, mədəni imperializm ən incə görünüşlü impe- rializm olmaqla yanaşı, müvəffəqiyyət baxımından imperia- list siyasətlərin ən təsirlisidir. Mədəni imperializmin məqsədi zahirdə heç də ölkəni işğal etmək, torpaq qazanmaq, yaxud iqtisadi həyatı nəzarət altına almaq kimi görünmür. Əslində isə, bir ölkəni işğal etmək vasitəsi olaraq həmin ölkənin milli düşüncəsini, zehniyyətini, ağlını fəth etməklə nəzarət altına almaq məqsədini güdür. Hans Morgentauya görə, əgər A dövləti öz mədəniyyəti- ni və ən önəmlisi siyasi ideologiyasını bütün digər real impe- rialist hədəfləriylə birlikdə B dövlətinin daxili və xarici siya- sətini müəyyənləşdirən insanlara mənimsədə bilmişsə, yəni B dövlətinin idarəedicilərinin düşüncə və beyinlərini fəth etmişsə, iqtisadi yollarla o ölkə üzərində hakimiyyət qurmaq istəyənlərin hamısından daha çox sabit və uzunömürlü bir üstünlük əldə etmiş olur. Mədəni imperializmin müasir dövrümüzdə oynadığı tipik rol digər imperializm üsullarına yardım etməkdir. Çünki mədəni imperializm düşməni iradəsizləşdirir, hərbi işğal və iqtisadi hakimiyyət üçün daha rahat və uyğun bir şərait hazırlayır. Qısacası, mədəni imperializm bir ölkədə yaşayan bütün insanları, xüsusilə də intellektual sferada təsirli olan şəxsləri və ölkənin daxili və xarici siyasəti haqqında qərar qəbuletmə səlahiyyəti olan insanları hədəfə alır. Bu insanları öz mədəniyyətinin cazibədar tərəfləri ilə təsir altına salır və onları siyasi və iqtisadi məqsədlərinin quluna çevirir. Eyni zamanda, mədəni imperializmin tək hədəfi intellektual elitanın imperialistlərin təsir dairəsinə alınması Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|