Nigmatov X

Buyruqlar tizimi 
Mikroprotsessorlarning buyruqlar tizimi 98 ta buyruqlardan tashkil topgan: 19 
ta ma’lumotlarni uzatish komandalari, 38 ta ma’lumotlarni qayta ishlash 
komandalari, 24 shartli va shartsiz o‘tishmalar va 24 CPU komandalari. 
Jami buyruqlar uchun taxminan 4000 variant mavjud. 
Umuman i8086 mikroprotsessor buyruqlari 6 guruhga bo‘linadi: 
1.
Aloqa buyruqlari: MOV, XCHG, PUSH, POP, PUSHF, POPF, LEA, LDS, 
LAHF, SAHF, XLAT, IN. 
2.
Aritmetik buyruqlar: ADD, ADC, INC, AAA, DAA, SUB, SBB, Dec, 
NEG, CMP, AAS, DAS, MUL, IMUL, DIV, IDIV, AAM, AAD. 
3.
Mantiqiy buyruqlar: QAYD, SHL / SAL, SHR, SAR, ROL, ROR, RCL, 
RCR, AND, TEST, OR, XOR. 
4.
Zanjirdagi manipulyatsiya buyruqlari: CMPS, LODS, MOVS, REP, 
SCAS, STOS. 
5.
Bog‘lanish buyruqlari: JMP, CALL, RET, LOOP / LOOPE, LOOPZ, 
LOOPNE / LOOPNZ, JCXZ, JE / JZ, JNE / JNZ, JL / JNGE, JLE / JNG, 

---

141 
JB / JNAE, JBE / JNA, JP / JPE , JNP / JPO, JO, JNO, JS, JNS, JG / JNLE, 
JGE / JNL, JA / JNBE, JAE / JNB. 
6.
CPU nazorat buyruqlari: CLC, CMC, STC, CDL, STD, CLI, HLT WAIT, 
ESC, LOCK. 
 
XXIII. OPERATSION TIZIM SATHLARI 
Operatsion tizim - kompyuter resurslarini boshqarish va foydalanuvchi 
bilan ishlashni tashkil qilish uchun mo'ljallangan bir-biriga bog'liq dasturlar 
majmui. 
Odatda hisoblash tizimining mantiqiy tuzilishida, operatsion tizim bir 
tomondan mikromimariyani, mashinaning tilini va ehtimol ularning (o'rnatilgan) 
dasturiy ta'minotini (haydovchilarni) va boshqa tomondan dastur dasturlarini o'z 
ichiga oladi. 
Dasturiy ta'minot ishlab chiquvchilari operatsion tizimi minimal zarur 
funktsiyalar to'plamini ta'minlaydigan (ilovalar uchun dasturiy interfeysi) 
qurilmalarni ishga tushirish va ulardan foydalanish tafsilotlarini qisqartirishga 
imkon beradi. 
Ko'pgina hisoblash tizimlarida operatsion tizim tizim dasturlarining 
asosiy, eng muhim (va ba'zan bir qismi) qismidir. 1990-yillardan beri eng keng 
tarqalgan operatsion tizimlar Windows, UNIX va UNIX kabi tizimlardan iborat. 
Operatsion tizim - kompyuter resurslarini boshqarish va foydalanuvchi 
bilan ishlashni tashkil qilish uchun mo'ljallangan bir-biriga bog'liq dasturlar 
majmui. 
Odatda hisoblash tizimining mantiqiy tuzilishida, operatsion tizim bir 
tomondan mikromimariyani, mashinaning tilini va ehtimol ularning (o'rnatilgan) 
dasturiy ta'minotini (haydovchilarni) va boshqa tomondan dastur dasturlarini o'z 
ichiga oladi. 
Dasturiy ta'minot ishlab chiquvchilari operatsion tizimi minimal 
zarur funktsiyalar to'plamini ta'minlaydigan (ilovalar uchun dasturiy interfeysi) 

---

142 
qurilmalarni ishga tushirish va ulardan foydalanish tafsilotlarini qisqartirishga 
imkon beradi. 
Ko'pgina hisoblash tizimlarida operatsion tizim tizim dasturlarining 
asosiy, eng muhim (va ba'zan bir qismi) qismidir. 1990-yillardan beri eng keng 
tarqalgan operatsion tizimlar Windows, UNIX va UNIX kabi tizimlardan iborat. 
Tarixi.
1-avlod universal kompyuterlar (1940-yillar oxiri) kelishi bilan 
ishlab chiqila boshlangan kommunal dasturlari (yuk va monitorlar), shuningdek, 
tez-tez ishlatib turadigan subroutines kutubxonalari operatsion tizimlarning 
dastlabki hisoblanishi kerak. Foydala- rilar operator bilan jismoniy 
manipulyatsiya- larini minimallashtirdi va kutubxonalar bir xil amallarni bir 
necha dasturlashni oldini olish imkonini berdi (kirish-chiqish operatsiyalarini 
bajarish, matematik funktsiyalarni hisoblash va boshqalar). 
1950-1960-yillarda OS funktsiyalarini aniqlaydigan asosiy g'oyalar 
shakllandi va amalga oshirildi: ommaviy rejim, vaqt almashish va ko'p vazifalar, 
vakolatlarni ajratish, real vaqt o'lchovlari, fayl tuzilmalari va fayl tizimlari.