Niyazi berkes tüRKİYE'de çAĞDAŞLAŞMA
Yüklə 5,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
TÜRK İ YE'DE ÇA Ğ DA Ş LA Ş MA da, kendiliğinden barış görüşmelerine girişmek üzere iken öldü. Tecrübesiz Selim, ne yapacağını şaşırdığından "istihareye yatacak" ya da kura ile sadrazam seçecek kadar acayiplikler gösteriyordu. Sürdürdüğü savaş, babasının başlattığı uzun sa- vaştan daha büyük zararlarla ve Küçük Kaynarca Antlaşması'nın koşullarından daha da ağır koşullarla 1792'de sonuçlandırıldı.
Notlar
1
17. yüzyıldan önce Moskof Hanlığı’nın başlıca iki askerî örgütü vardı. Bunlardan pometse adıyla tanınanı, Osmanlıların tımarlı ordusuna benzer; bkz. Hellie, 285 not 37. İkincisi olan streltşy ise yeniçeri örgütüne daha çok benzer. Streltsy'rân kuruluşunda Moskofların Osmanlı yeniçeri örgütü nü, belki de Osmanlı militer sistemini yerinde öğrenen lvan Presvtvo adlı biri aracılığıyla, model olarak aldıklarını tahmin eden Avrupalı yazarlar olduğu gibi, bu örgütü kaldıran Petro da bunları yeniçerilere benzetmiştir; bkz. Hellie, 207 ve Benedict Humphrey Sumner, Peter the Great and the Ottoman Empire (Oxford, 1949), s. 8-9. Cevdet Paşa da bu benzerliğe değinir; bkz. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, "Merhum Sadullah Paşa'nın Safvet ve Cevdet Paşalar ve Safvet Paşazade Refet Bey'le Mektuplaşması", Belleten, XV, 58(1951): 290-294. 2
Osmanlı-Avrupa ticaretinde ham ve yapılı savaş maddeleri büyük bir yer yutar. Bunun boyutları üzerine bkz. V. J. Parry, "Bârûd", Encyclopedia of İslam, 2. baskı, cilt I, s. 1061-1064. Aynı yazarın şu yazısına da bkz. "Materials of War in the Ottoman Empire", Michael Cook (yay.), Studies in the
bibliyografya verilmektedir. 3
the Art of War in the Sixteenth Century (New York, 1937), Michael Roberts, The Military Revolu tion, 1560-1660 (Belfast, 1956), John Rigby Hale, "Armies, Navies and the Art of War", The New Cambridge Modern History, cilt II (Cambridge, 1958), içinde, s. 481-509, Felix Gilbert, "Machi- avelli: The Renaissance of the Art of War" vc Henry Edward Guerlac, "Vaubam the Impact of Scien ce on War", Edward Meade Earle (yay.), Makers of Modern Strategy (Princeton, 1943 ve 1971) içinde, s. 18, 20 ve 31-32. 4
sundaki tahminler için bkz. Bölüm IV, not 8. 5
Cevdet Paşa, Tarih (İstanbul, 1302-1303/1885-1886), cilt I, s. 98. 6
Bkz. Mehmet İpşirli, "Hasan Kâfi el-Akhisarî ve Devlet Düzenine ait Eseri (Usûlü'l-htkemjt nizâ- mü'l-âlem". Tarih Enstitüsü Dergisi, 10-11(1981): 247-278. 7
Uzunçarşılı, "Merhum Sadullah Paşa". 8
İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları, (Ankara, 1943- 1944), cilt I, s. 493 not 2, 496 not 2, 498-501 ve 532. 9
Tarihimizin Ahlâk ve Zihniyet Meseleleri (İstanbul, 1951), s. 92-189; 2. baskı: İktisadi Çözülme nin Ahlak ve Zihniyet Dünyası (İstanbul, 1981), s. 98-192. Yönetici tabakanın zenginlikleri hak kında bir fikir edinmek için bkz. Mustafa Nuri Paşa, III: 97-106; 2. baskı: II: 127-142 ve Stanford J. Shaw, Between Old and New: The Ottoman Empire under Selim III, 1789-1807 (Cambridge, MA, 1971), s. 154. 10
11
1725'ten 1746'ya kadar İran'la süren savaşlar Anadolu'yu 17. yüzyılın Celâli isyanları zamanın- 88 .
İ Ç VE D
İŞ ENGELLER
daki durumuna çevirmişti.enderak "Lcvendicr. "dcli"ler, "yerli kullan" adları altında türeyen asker kaçaklarından ve işsizlerden meydana gelen eşkıyalar her yanı kaplamıştı. Bunun daima kaçınılmaz paraleli olan derebeylik de o zaman güçlenmeye başladı. Olaylar üzerinde ayrıntılı bilgi için bkz. Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, IV(1): 316-319.
12 Villeneuve'e verilen talimat ve Levant'da güdülen siyasetin amaçları üzerine bkz. Vandal, Une am bassade, 73-75. 13
1740 Kapitülasyonları için bkz. Paul Masson, Histoire du commercejrançais dans le Levant au XVnie siècle (Paris, 1911), s. 257 ve sonrası, özellikle 59, 70 ve 82. maddeler. 14
1603 ya da 1604'te Beyoğlu Rumlarının tuttuğu bir kilise Fransız elçisinin çabalarıyla Katoliklere verilmişti. Bu kilise, Katoliklik'in Dogu'daki sembolü oldu. "Fransız misyonerleri Fransız ticaretinin geçeceği yollara ışık tutuyorlar, tüccarlara öncülük yapıyorlardı. Fransa'nın öncü kuvvetleri olmuş lardı"; Vandal, Une ambassade, 16. 15
16
Rusya, Petro zamanından beri militer donanım ve örgütlenme açısından İsveç, Polonya, hattâ Hol landa ve Prusya düzeyinde bir güce varmıştı. Petro'nun zamanından beri iki önemli endüstri kolu (madencilik ve dokumacılık) Rusya'nın endüstrileşme programının en başarılı iki alanı olmuştu. 1774'te biten savaşta Rus ordusunda 4 ya da 5 bin top bulunduğu, hattâ at sırtında taşınan hafif toplar olduğu tahmin ediliyor. Osmanlı ordusunda bu çeşit yeni toplarla donatılmış hiçbir birlik yok tu. Kaleler savunmasız, bazı hallerde askersizdi; bkz. Heilie, 185. 1755'ten 1768 yılına kadar elçi lik yapan Comte de Vergerınes'in verdiği rapor Osmanlı devletinin militer donanım açısından ne ka dar geri bir durumda bulunduğunu kendi hükümetine bildirmektedir; bkz. Louis Philippe, comte de Ségur, Tableau historique et politique de l'Europe depuis 1786jusqu'en 1796 ou l'an IV (Paris, ■ 1800), cilt III içinde, s. 115-142.
17 Yanm yüzyıl kadar önce Rusya'da Avrupa usulü soldaty ordusu kurulmadan önce Osmanlılardaki tımar örgütünün karşılığı olan pometse örgütünü ıslah etme yolundaki çabalarına (bkz. Heilie, 214- 217) benzer bir biçimde Halil Hamit zamanında bir çaba gösterildi; bkz. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, "Halil Hamid Paşa", Türkiyat Mecmuası, Vl(1935): 225 ve Osmanlı Tarihi, IV(1): 478. Tımarlılar ve yeniçeriler ile Rusya'daki pometse ve streltsy arasında yalnız örgütleniş açısından değil, bunla rın ıslahı uğruna yapılan girişimler açısından da çok benzerlikler vardır, önemli fark, Moskofların bu iki örgütü Osmanlılardan çok önce kaldırmayı ve yerlerine yeni ordu kuruluşunu getirmeyi ba- şarmalandır. 18
Halil Hamit zamanında yapılan Mühendishâne ve topçulukla ilgili girişimler için bkz. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, "Halil Hamid Paşa", 213-267 ve Osmanlı Tarihi, 1V(1): 479-481. Genel olarak Fransız askerî yardımı için bkz. Auguste Boppe, "La France et le militaire turc", Feuilles d'histoire du XVIIe
19
François, baron de Tott ( 1730-1793), Fransa'ya sığınmış bir Macar aristokratının oğludur. Karade niz, Ege ve Doğu Akdeniz kıyıları üzerine Fransa hükümetine yarayacak bilgiler toplama işiyle gö revlendirilmişti. Fransız Devrimi zamanında Fransa'dan kaçmıştır. 20
Cezayirli Hasan Paşa için bkz, Shaw, özellikle 43-45, zenginliği için 154, Mustafa Nuri Paşa, IV: 8; 2. baskı: II: 161, Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, IV(2): 446-450 ve "Halil Hamid Paşa", 237; Mı sır'dan getirdiği servet vc verdiği iane için Abdurrahman Vefik, Tekâlif kavaidi, (İstanbul, 1328- 1330/1912-1914), cilt 1, S. 344. 21 Marie Gabriel Florent Auguste, comte de Choiseul-Gouffier'nin hayatı ve kariyeri üzerine bkz. Léon- -■ ce Pingaud [Pierre Philibert], Choiseul-Gouffier: La France en Orient sous Louis XVI (Paris, 1887),
Yunanistan ve Fransa'nın dış politikası üzerindeki eserleri için bkz. Voyage pittoresque de la Grèce (Paris, 1782) ve Discours préliminaires (Paris, 1783).
22 1787'de Osmanh-Rus savaşı başlayınca Fransa hükümetinin Girit, Kıbns ve Mısır gibi yerleri işgal etmesini öneren birçok proje sunulmuştur; bkz. Halford Lancaster Hoskins, British Routes to India (New York, 1928), s. 49; Yakın Dogu'yu Rusya'ya karşı savunma projeleri için bkz. Pingaud, 95 ve sonrası, Uzunçarşılı, "Halil Hamid Paşa", 255 ve sonrası.
Yüklə 5,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|