Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 3,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
lənir, üslub fərqləri dərinləşir, ideya-estetik tendensiyalar formalaşır” (2, 512). Son illərdə realist nasirlərimizin bir çox əsərləri çap olunmuş- dur. Kosmoqonik-mistik fərdi dünyagörüşü ilə yazdığı “İdeal” roma- nından sonra İsa Muğannanın “Cəhənnəm”, “Qəbiristan”, “Gur Ün” povest və hekayələri realist yaradıcılıq metodunun postsovet məka- nında inkişafı nümunəsi kimi maraqlıdır. Elçin bu mərhələdə dövrün aparıcı mövzularını duyub sezir, Qarabağ mövzusuna müraciət edir, “Bayraqdar”, “Qarabağ şikəstəsi” nəsr əsərlərini yazır. Azərbaycan yeni nəsrinin maraqlı nümayəndələrindən M.Süleymanlı da, ictimai- siyasi hadisələrin ədəbiyyatın bədii problematikasına gətirdiyi dəyi- şikliyə riayət edir, öz üslubunu yeni mövzuda sınayır və onun “Erməni adındakı hərflər” romanı oxucular tərəfindən maraqla qarşılanır. Sey- ran Səxavət yeni nəsr ənənəsinə məxsus bir xüsusiyyəti, relizmlə sim- volikanı sintez etmək prinsipinə sadiq qalır, “Yəhudi əlifbası” ro- manında müasir zamanın ictimai-siyasi məsələlərinə fərdi yaradıcılıq üslubunda nəzər salır. Qarabağ müharibəsi, qaçqın psixolgiyasının təs- virinə yaradıcılığında ön plana keçirən Aqil Abbasın “Qiyamət ge- cəsi”, “Çadırda Üzeyir Hacıbəyov doğula bilməz”, “Dolu” kimi əsər- lərində müharibə dövründə müxtəlif xarakterli insanlar arasındakı gər- gin psixoloji durumları, umumiyyətlə bu müharibənin bütün gerçək- liklərinin bədii inikasını yaratmağa çalışır. Şair kimi tanıdığımız S.Rüstəmxanlı da bu mərhələdə nəsrə müraciət edir. Tarixi-mifoloji, tarixi-publisistik, sənədli-tarixi roman- lar yazır. Uzaq tariximizə, oğuzlara müraciət etdiyi “Göy tanrı” romanında, XX əsrin əvvəllərində baş verən hadisələrin təsvirinə həsr etdiyi “Difai fədailəri” sənədli-tarixi romanında və “Ölüm zirvəsi” nəsr əsərlərində hadisələrin epik təsvirinə meyil etmişdir. Sovet ideologiyasının uzun müddət işıqlandırılmasına icazə vermədiyi qa- ranlıq dövrlərin bədii problematikaya gətirilməsi postsovet nəsrinin əsas cəhətlərindəndir. Məsələn, Vidadi Babanlının “Gizlinlər” roma- nında yazıçının öz həyatı da daxil olmaqla faktoloji məlumatlara mü- raciət etməsi onun avtobioqrafik roman kimi səciyyələnməsinə səbəb olur. Müəllif özü də romanını gerçək roman adlandırır. Postsovet məkanında “Yeni nəsr” ənənələrini yalnız dövrün iş- tirakçıları davam etdirmir. Ədəbi prosesə 80-ci illərin sonu və müs- təqillik ərəfəsində gəlmiş bəzi nasirlər də yaradıcılıqlarında realizmin yeni formalarına müraciət edirlər. Elçin Hüseynbəylinin “Yovşan qağayılar”, “Don Juan”, “Metro vadisi”, “Şah Abbas”, “Yolayrıcında qaçış” romanları və hekayələri, Rəşad Məcidin “10 sentyabr”, “Əlvida və salam” kitablarında toplanan hekayə və bədii-publisistik esseləri realizmin özünə əks paradiqmada dayanan digər yaradıcılıq metod- larının bəzi keyfiyyətləri ilə sintez olunmuşdur. Elçin Hüseynbəylinin “Yovşan qağayılar” əsərinin qəhrəmanı öz babasının yaddaşına gir- mək üçün pul kisəsinin qoxusundan və yovşan iyindən istifadə etmək istəyir. Qəhrəman babasının yaddaşını oyadıb, vaxtilə baş vermiş ha- disələrin axarına düşmək istəyir. Mahmud bəyin və qəhrəmanın bu- günkü taleyində baş verənlərin növbəli şəkildə nəql edilməsi zaman- dan-zamana adlayış xarakteri daşıyır, hadisələr iki müxtəlif zaman kəsiyində təsvir edilir. Realizmdə psixoloji elementlərə üstünlük ve- rilməsi Nəriman Əbdürrəhmanlının “Yalqız”, “Yelçəkən” və sair nəsr əsərlərində də əsas yer tutur. Sovet dövrünün sonlarında yazılmış bəzi əsərlər müstəqillik dövrünün nəsrində təməl rolunu oynayırdı, çağdaş nəsr həmin ənənəni davam etdirirdi: Y.Səmədoğlunun “Qətl günü”, Elçinin “Mahmud və Məryəm”, Ç.Hüseynovun “Fətəli fəthi” və s. Tarixə yenidən baxış, müxtəlif zamanlarda baş vermiş hadisələrin yenidən işıqlandırılması, roman qəhrəmanlarının mistik-mifoloji rəngə boyanması, surətin fər- din daxili aləminin, onun lirik-psixoloji iç dünyasının, mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlərinin real, həyati anlam və təsəvvürlərlə verilməsi bu tip romanların əsas göstəricilərindəndir. 80-ci illərdən başlayaraq, milli ədəbiyyatımız yeni tarixi inkişaf mərhələsinə qədəm qoyur. Ədəbiyyat fərdin düşdüyü mənəvi-ictimai çıxılmazlıqların təsviri ilə kifayətlən- mir, bütövlükdə cəmiyyətin, millətin rastlaşdığı problemlər ətrafında düşünməyə başlayır. Milli şüurun qayıdışı siyasi problemlərin cəmiy- yətdə doğurduğu kəskin etiraz reaksiyası xalqın gələcəyi ilə bağlı narahatlıq hissləri ədəbiyyatda əks olunmağa başlanır, millətin tarixinə dair məsələlər nəsrin aparıcı mövzularına çevrilir. Elçinin “Ağ dəvə”, Yusif Səmədoğlunun “Qətl günü” romanları məhz tarixi-fəlsəfi nəsrin nümunələri hesab olunur. Müstəqillik dövründə yazılan əsərlərin sırf bu dovrün xarakterik xüsusiyyətlərini əks etdirməsi naqis cəhət hesab edilir. 1990-cı illər nəsrində Ənvər Məmmədxanlının “Babək”, İsmayıl Şıxlının “Ölən dünyam”, Fərman Kərimzadənin “Təbriz namusu” və “Qoca qartalın ölümü” romanları, Əzizə Cəfərzadənin “Zərrintac”, “Gülüstandan ön- cə”, “Bir səsin faciəsi”, “Bəla” və s. tarixi romanlarında həyat ger- çəkliklərinin, tarixdə baş vermiş hadisələrin epik dildə təsviri ön plan- dadır. Təsvir edilən hadisələr epik-analitik üslubda real cizgilərlə təh- kiyəyə cəlb olunur. 90-cı illərdə Ə.Əmirlinin “Meydan”, “Ölü doğan şəhər”, Vidadi Yüklə 3,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|