Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

X_AB(1,2)=Ф (1,2) σ(1,2)
Elektronlarni gibridlanishi C atomida alohida o`rin tutadi.
C atomi ozroq energiya qa’bul qilib qo`zg`algan 4 valentlik holatga o`tadi. (1s²2s2p³) uglerodning bitta s- va uchta p- elektronlar ishtirokida hosil qilgan 4ta bog`ning energiyasi bir-hil(bir hil atomlar uchun), burchaklar 109° ga teng.
Uglerodda uch hil gibridlanish bo`ladi:
1. sp³ tipida gibridlanish. Molekula tetraedr shaklida bo`lib, fazoda yotadi. To`lqin funksiyasi quyidagicha ifodalanadi:
Ψgibrid= a·φs+bφp¹+cφp²+dφp³
a,b,c,d - o`zgarmas sonlar bo`lib normallanish shartidan topiladi.

3. 
   sp³ tipida gibridlanish, bunda bitta s va ikkita p-elektrondan 3ta sp² gibrid elektronlari
   

hosil bo`ladi. s,p<sup>2</sup> → 3(sp<sup>2</sup>) valent bog`lar o`rtasidagi burchak 120° molekula tekisligida yotadi. Gibrid elektronning to`lqin funksiyasi
Ψgibrid= a·φs+bφpx+cφpy
Gibridlanishning bu tipida C bitta π-bog` hosil qiladi.
M-n: etilen va unung gomologlari, trimetilbor (B(CH3)3), borkislotasi B(OH)3
bunday molekulalar tekislikda yotadi
3. sp tipdagi gibridlanish. Bunda bitta s va bitta p elektrondan 2ta sp gibrid elektronlar hosil bo`ladi. s,p → 2(sp)
Balent bog`lar orasidagi burchak 180° ga teng.Molekula chiziqli tuzilishga ega. sp tipdagi gibridlanishni beriliy, ruh, kadmiy, simob kabi elementlarning galogenli birikmalarida hosil bo`ladi. Uglerod birikmalaridan asetilen misol bo`ladi.
Π- bog`larning hosil bo`lishining gibridlanishga ta`siri.
Molekulaning stuktura formulasi yozilganda atomlar orasidagi kovalent bog`larni chiziqlar orqali ko`rsatiladi. ≡C- C = C= kovalent bog`lar ikki hil bo`ladi;
1. σ- bog`lar 2. π-bog`lar
σ- bog`ni hosil qilayotgan elektronlarning buluti atom yadrolarini bog`lovchi chiziqqa nisbatan simmetrik joylashgan bo`ladi. C↔C
π-bog`larni elektron bulutlari atom yadrolarini bog`lovchi chiziqning qarama-qarshi ikki tomonida bir-birini qoplashi natijasida hosil bo`ladi.