Noyabr november miras

 NOYABR   NOVEMBER    MİRAS
 
| 
33
ArAŞdIrmA   REsEARCH
Works of Seyid Yahya, the second great wise man of Khalvatism, 
great Azerbaijani thinker and poet have manuscripts in Azerbaijan 
including Baku, his homeland along with copies in Chorum, Manisa 
and Istanbul cities of Turkey. Though we studied three copies in Tur-
key for many years and translated most of Persian works in copies, 
Baku copy attracted our attention lately.  Along with notes far from 
the topic in Arabic and Persian languages, the list of manuscripts 
included into the copy in red ink is given in title of the manuscript: 
1) Risaleyi-Kashfal-gulub; 2) Risaleyi-me le budde batini (Adabe-
vudu  vuasselat);  3)  Risaleyi-tefsir  and  tevili-  “Ihdinas-sıratel-
mustagim”  4)  Risaleyi-Manazili-ashigin;  5)  Risaleyi-Magamat; 
6) Risaleyi-Asrarel-gulub; 7) Risaleyi-Atvarel-gulub; 8) Risaleyi-
Gulshani-Asrar; 9) Risaleyi-sherhi-Asmayi-Samaniyye.
Along with those shown in the list, ghazals of Seyid Yahya were also 
included into the copy.
The manuscript has red yuft volume. Different types of East and Eu-
rope papers were used.
Starts with: “Sepaso setayeşe-bihəddo qiyas an şahira ke sotudənəş 
səzast”
Ends:  “Dəftəre-təbire-hərf  ke  eşarətist  beğeybe-hüviyyəte-Həqqe- 
Sobhanə”
Script: Nastaleeg
Text size: 12x17 
Volume:171 papers
On 101a paper of the copy after Seyid Yahya’s ghazal it is written: 
“Qad tənsix həzihi-nosxeye-mobarek vua qad zahara fi- şəhrullahil-
mobarəkəl-zilhiccə  fi sənəti solsin vua samaninə vua əlfin. Fə əleyhə-
fazləs-salət vuattəhiyyat” (This was written in sacred Zilhija month, 
Hijrah 1083. Numerous ritual prayers over that).
As it is seen from the note, the manuscript was completed in 1083. 
However, it is interesting that some papers added into this and end 
of the copy are older for Paleographic pecularities. Furthermore, the 
text on those papers were written more delicately and in nice Nas-
taleeg script. 
Till now Seyid Yahya had 16 known ghazals, little ode “Salavati-
Nabi-Aleyhissalam”  and two more odes under name “Managibi-
Ali Aleyhissalam”. But three more ghazals and two quatrams were 
Xəlvətiliyin  ikinci  böyük  piri,  böyük  Azərbaycan  mütəsəvvifi, 
şairi  və  mütəfəkkiri  Seyid  Yəhya  Bakuvi  əsərlərinin  Türkiyədəki 
Çorum,  Manisa  və  İstanbul  nüsxələri  ilə  yanaşı  onun  ana  vətəni 
olan  Azərbaycanda  və  Bakıda  da  bir  əlyazma  nüsxəsi  mövcud-
dur.  Türkiyədəki  hər  üç  nüsxə  üzərində    illərdən  bəri  araşdırma 
aparmamıza,  nüsxələrdəki  farsca  əsərlərin  əksəriyyətini  tərcümə 
etdiyimizə  baxmayaraq,  nədənsə,  Bakı  nüsxəsi  son  zamanlar  bi-
zim diqqətimizi cəlb etdi. Əlyazmanın titul səhifəsində ərəb və fars 
dilindəki mövzuya aid olmayan qeydlərlə yanaşı, qırmızı mürəkkəblə 
nüsxəyə  daxil  olan  əlyazmaların  siyahısı  verilmişdir:  1)  Risaleyi-
Kəşfəl-qülub; 2) Risaleyi-mə lə buddə batini(Adabe-vüdu vuassəlat); 
3)  Risaleyi-təfsir  və  təvili-  “İhdinas-sıratəl-mustaqim”  4)  Risaleyi-
Mənazili-aşiqin; 5) Risaleyi-Məqamat; 6) Risaleyi-Əsrarəl-qülub; 7) 
Risaleyi-Ətvarəl-qülub; 8)Risaleyi-Gülşəni-Əsrar; 9) Risaleyi-şərhi-
Əsmayi-Samaniyyə
Bu  siyahıda  göstərilənlərlə  bərabər  Seyid  Yəhyanın  qəzəliyyatı  da 
nüsxəyə daxil edilmişdir. 
Əlyazma  qırmızı  meşin  cildi  vardır.  Müxtəlif  tipli  Şərq  və  Avropa 
kağızlarından istifadə edilmişdir.
Başlanır:  “Sepaso  setayeşe-bihəddo  qiyas  an  şahira  ke  sotudənəş 
səzast
Bitir:  Dəftəre-təbire-hərf  ke  eşarətist  beğeybe-hüviyyəte-Həqqe- 
Sobhanə
Xətti: Nəstəliq
Mətn ölçüsü: 12x17 
Həcmi:171 vərəq
Nüsxənin  101a  vərəqində  Seyid  Yəhyanın  qəzəliyyatından  sonra 
“Qad tənsix həzihi-nosxeye-mobarek vua qad zahara fi- şəhrullahil-
mobarəkəl-zilhiccə  fi sənəti solsin vua samaninə vua əlfin. Fə əleyhə-
fazləs-salət  vuattəhiyyat  (Bu  mübarək  nüsxə  zilhiccə  ayında,  hicri 
1083 tarixində yazıldı. Çoxlu salavat və təhiyyat onun üzərinə olsun).
Qeyddən də göründüyü kimi, əlyazma 1083-cü idə tamamlanmışdır. 
Lakin  maraqlıdır  ki,  nüsxənin  içinə  və  sonuna  əlavə  edilən  bəzi 
vərəqlər  paleoqrafik  xüsusiyyətlərinə  görə  daha  qədimdir.  Bundan 
əlavə  həmin  vərəqlərdəki  mətn  dah  nəfis  və  gözəl  nəstəliq  xəttilə 
yazılmışdır.
İndiyə  qədər  Seyid  Yəhyanın  cəmi  16  qəzəli,  “Salavati-Nəbi-
Əleyhissəlam”    adlı  kiçik  həcmli  qəsidəsi  və  “Mənaqibi-Əli 
Əleyhissəlam”  adı  altında  daha  iki  qəsidəsi  məlum  idi.  Lakin 
SeyİD yƏhyA BAKUVİ ƏSƏRLƏRİnİn BAKI 
ƏLyAzMASI VƏ yenİ TApILAn ŞeİRLƏRİ
   BAku MANusCRiPt Of sEYiD YAHYA BAkuVi’s WORks AND NEWLY fOuNDED POEMs
nəzakət məmmədli                                                        
 
AMEA Məhəmməd füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun 
 
aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
nazaket mammadli                                                   
 
PhD on philology. Leading researcher fellow of institute of Manuscripts of 
 
National Academy of sciences of Azerbaijan named after Muhammad fuzuli

---

34 
| 
MİRAS   NOYABR   NOVEMBER
ArAŞdIrmA   REsEARCH
more notable in this copy amongst the ghazals. Besides, he has the 
ode dedicated to Prophet after ghazals (followed “Javani” poem). 
His one more ode  “Der vesfe- Amir-almominin Ali Aleyhissalam” 
praising Excellency Ali was written on 95 A paper of this ode and 
copy. The most important is that to write quatram between ghazals 
comes forward from Divan habit. This helps us to think that Seyid 
Yahya Bakuvi had Divan.  
Seyid Yahya’s ghazal was devoted totally to wisdom and divine love. 
Though written in clear and simple language, it has original style. 
We face with Seyid Yahya’s specific expressions and sayings along 
with complex poetry figures, traditional metaphors and poetic pecu-
larities used in Eastern poem. The poet uses “Seyid” psedonym in the 
end of every ghazal. These ghazals were written in wisdom theme 
like other ghazals of Seyid Yahya and express divine love. New po-
ems of the poet were written in this copy among the poems known up 
to day and were written in the same script and style. It is no doubt 
that it belongs to Seyid Yahya. The poet’s psedonym was given in 
the end of these poems. We present philological translation of newly 
found ghazals and quatrams of the poet for the first time: 
There is no other Samed besides you,
No help for us in two worlds.
Our existence is firm with your grace,
Only you know depth of your mind. 
No work in two worlds.
No other lover besides him,
All except Allah disappeared.
He was in love, he was a head,
No other head in secret way.
Nobody came for help besides friend
When poor Seyid screamed all night.
***************
I’m on your door, ashamed and poor,
Help the miserable ones with mercy.
You hope by charm,
Grace for the poor.
My soul remained near your door,
This heart filled with blood.
Captivated in parting ocean.
Sunk and astonished,
This poor must be taken hand.
To look at poor Seyid’s work,
All particles shine like bright moon.
The quatrams among the ghazals are very interesting. Till nowadays 
Seyid Yahya Shirvani’s work in this genre was unknown. The genre 
of quatram is very difficult and highly professional. The poet should 
express  thoughts  systematically  in  four  couplets  and  at  the  same 
time show craftsmanship.  Seyid Yahya’s two quatrams show that 
poet managed this genre successfully and created nice art samples. 
Two quatrams attract attention for poetry features. The poet applies 
“Delbəre-ma”( our charming) combination as pun and uses in three 
bu  nüsxədə  qəzəliyyatı  içərisində  daha  iki  qəzəl  və  iki  rübai  də 
diqqətimizi çəkdi.  Bundan əlavə, qəzəllərdən sonra (“Cəvani” rədifli 
şeirin  ardınca)    Peyğəmbərə  həsr  edimiş  qəsidəsi  də  mövcuddur. 
Bu  qəsidə  və  nüsxənin  95a  vərəqində  verilən  “Dər  vəsfe-  Əmir-
əlmöminin Əli Əleyhissəlam” adlı Həzrəti Əlini vəsf edən daha bir 
qəsidəsi də verilmişdir. Ən önəmlisi odur ki, qəzəllərin arasında rübai 
vermək divan ənənəsindən irəli gəlir. Bu da Seyid Yəhya Bakuvinin 
Divanı olması fikrini irəli sürməyə bizə imkan verir. 
Seyid  Yəhyanın  qəzəliyyatı  başdan  başa  irfani,  ilahi  eşqə  həsr 
edilmişdir. Sadə, aydın dildə yazılmasına baxmayaraq  orijinal bir üs-
luba malikdir. Bəzən mürəkkəb poetik fiqurlar, Şərq şeirində işlənən 
ənənəvi  məcazlar,  poetik  xüsusiyyətlərlə  bərabər  Seyid  Yəhyanın 
özünəməxsus  ifadə  və  deyimlərinə  də  rast  gəlirik.  Hər  qəzəlin  so-
nunda şair “Seyyid” təxəllüsünü verir. Bu qəzəllər də Seyid Yəhyanın 
digər qəzəlləri kimi irfani məzmunda yazılmış və ilahi eşqi ifadə edir. 
Şairin yeni tapdığımız şeirləri də bu nüsxədə indiyə qədər məlum olan 
şeirlərinin arasında verilmişdir, eyni xətt və üslubda yazılmışdır. Seyid 
Yəhyaya aid olması heç bir şübhə doğurmur. Bu şeirlərin sonunda da 
şairin təxəllüsü verilmişdir. İlk dəfə olaraq burada şairin yeni tapılan 
qəzəllərinin və rübailərinin filoloji tərcüməsini oxucuların diqqətinə 
təqdim edirik:
Ey Heyy və Qədim ki, səndən özgə Saməd yoxdur,
Hər iki aləmdə bizə səndən başqa mədəd yoxdur.
Bizim varlığımız(var olmamız) sənin lütfünlə qaimdir,
Sənin kamalının dərinliyindən xəbərdar olan yalnız Sənsən.
Hər iki cahanda səndən özgə, bil ki, əsər yoxdur.
Bil ki Ondan özgə aşiq və məşuq yoxdur,
Başqası necə olsun ki, qeyr(Allahdan özgə nə varsa) hamısı yox oldu.
Özü aşiq idi, özü rəhbər oldu nəhayət,
Bu gizli yola Ondan özgə rəhbər yoxdur.
Biçarə Seyyid gecə-gündüz fəryad edərkən
Dostdan başqa fəryada çatan yoxdur.
******************
Qapına düşmüşəm, xar və həqirəm,
Kərəminlə biçarələrin əlindən tut.
Lütfünlə çox ümidlər vermisən,
Öz fəqirindən inayətini əskik etmə.
Bu qəlbim sənin qapının ağzında (səri-kuyində) bitib qalıb,
Bu ürək qanla doldu, bu ciyər kabab oldu.
Sənin hicranının dəryasında əsir qaldı.
Qərq oldu, batdı, mat və heyrət içində qaldı,
Bu fəqirin əlindən tutmaq vacibdir.
Əgər bu miskin Seyyidin işinə bir nəzər salsan,
Bütün zərrələri nurlu ay kimi parlar.
Qəzəllərin arasında verilən rübailər də çox maraqlıdır. İndiyə qədər 
Seyid Yəhya Şirvaninin bu janrda heç bir əsəri məlum deyildi. Rübai 
janrı  olduqca  çətin,  yüksək  peşəkarlıq  tələb  edən  bir  janrdır.  Şair 
dörd  beytdə  sistemli  şəkildə  fikirlərini  ifadə  etməli,  eyni  zamanda 
sənətkarlığını nümayiş etdirməlidir. Seyid Yəhyanın əldə etdiyimiz 
bu iki rübaisi göstərir ki, şair bu janrın öhdəsindən də uğurla gəlmiş, 
gözəl sənət nümunələri yaratmağa müvəffəq olmuşdur. Bu iki rübai 
poetik  xüsusiyyətləri ilə diqqəti cəlb edir. Şair “Delbəre-ma”( bizim 
dilbərimiz) birləşməsindən cinas kimi yararlanaraq onu üç mənada 

---