O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor

7-chizma.
  0 ‘zbekiston  Respublikasi  davlat budjetining lizim i.
3 .1 0 .  Davlat  budjetining  daromadlari  va  xarajatlari
Davlat  o ‘ziga  yiiklatilgan  siyosiy,  iqtisodiy  va  ijtimoiy  vazifalarni 
bajarish uchu n  doimiy ravishda pul  mablag‘lariga ehtiyoj sezadi.  Xuddi 
shu  ehtiyoj  davlat  budjetining  darom adlari  hisobidan  qondiriladi. 
0 ‘zbekiston  Respublikasining  «Budjet  tizimi  to ‘g‘risida»gi  Qonunga 
asosan  davlat  budjeti  d a ro m a d la ri  quyidagi  m a n b a la r  hisobidan 
shakllanadi:
1.  Soliqlar,  yig‘imlar,  bojlar  va  qonunchilikda  o ‘rnatilgan  boshqa 
majburiy  t o ‘lovlar.
2.  Davlatning  moliya va boshqa  aktivlarining joylashtirishi,  foyda- 
lanishga  berilishi  va  sotishdan  kelgan  daromadlar.
3.  Amaldagi  qonunchilikka  asosan  meros,  sovg'a  qilish  huquqi 
asosida  davlat  mulkchiligiga  o ‘tgan  mulkchilikdan  pul  tushumlari.
4.  Yuridik  va  jism oniy  shaxslar,  shu  ju m ladan  xorijiy  davlatlar 
to m o n id an   beg‘araz  beriladigan  tarzdagi  pul  tushumlari.
5.  R ezident— yuridik shaxslar va xorijiy davlatlarga berilgan budjet 
ssudalari  hisobidan  tushum lar.
6.  Qonunchilikda  taqiqlanm agan  boshqa  daromadlar.
0 ‘zbekiston  Respublikasi  davlat  budjeti  darom adlarining  asosiy
qismini  soliqlar tashkil  etadi.  Hozirgi vaqtda  m am lakatim izda  yuridik 
va jism oniy  shaxslardan  quyidagi  soliqlar  undirilmoqda:
—  darom ad  (foyda)  solig‘i  -stavkasi  9%;
—  m ikroíirm alar  va  kichik  korxonalar  u c h u n   yagona  soliq  — 
stavkasi  7%;

---

— jism oniy shaxslarning daromadlariga soliq-amaldagi foiz stavka- 
lariga  asosan  undiriladi;
—  qo‘shilgan  qiymat  solig'i  —  stavkasi  20  %;
— aksiz solig‘i — aksiz solinadigan m ahsulotlar bo'yicha differensial 
stavkalarda;
—  suv  resurslaridan  foydalanganlik  u c h u n   soliq;
—  yer  osti  boyliklaridan  foydalanganlik  u c h u n   soliq;
—  yer  solig'i;
—  m ol-m ulk  solig‘i;
—  ijtimoiy  infratuzilmani  rivojlantirganlik  u c h u n   soliq;
—  mahalliy  soliqlar va  yig'imlar.
1-jadvalda  0 ‘zbekiston  Respublikasi  davlat  budjetining  d a ro m a d - 
larining tarkibida bilvosita soliqlarning  (qo'shilgan qiymat solig‘i,  aksiz 
solig‘i)  ulushi  yuqori  bo'lib,  2010-yilda  davlat  budjetining  d a ro m a d - 
larida  ularning  ulushi  13,9  %  ni  tashkil  etgan.
Bevosita  soliqlarning  egallagan  ulushi  6,2  %  ni,  resurs  to'lovlari 
va  m ol-m uik  solig‘i  5,3  %  ni,  ijtimoiy  infratuzilm ani  rivojlantirish 
solig'i  0,6  %  ni  va  boshqa  soliqlar  1,3  %  ni  tashkil  etgan.
l-jadval
0 ‘zbekiston Respublikasi  Davlat budjetining daromadlar 
tarkibi  (Y alM ga  nisbatan foizlarda)
T.R
Ko‘rsatkichIar
2005-y
2006-y
2007-y
2008-y
2009-y
2010-y
1.
Daromadlarning 
jami  shu jumladan:
28,5
2 6 ,0
2 5 ,2
2 2 ,6
20,7
2 1 ,8
2.
bevosita soliqlar
7,5
7,4
6,4
6,5
6 ,0
6,2
3.
bilvosita soliqlar
16,0
13,5
13,8
14,0
13,8
13,9
4.
resurs to'lovlari  va 
m o l-m u lk   solig'i
2,8
2,4
1,9
2,3
2 ,6
5,3
5.
ijtim oiy 
infratuzilmani 
rivojlantirish  solig'i
0,3
0,3
0,5
0,4
0,4
0,6
6.
boshqa soliqlar  va 
y ig ‘imlar
1,9
2,4
2 ,2
1,1
0,9
1,3
Manba.
  0 ‘zbekiston  Respublikasi  M oliy a   vazirligining  m a ’lum otlari  asosida 
tayyorlandi.

---

0 ‘zbekiston  Respublikasining «Budjet tizimi  lo‘g‘risida»gi Qonunga 
asosan  davlat  budjetining  xarajatlariga  quyidagilar  kiradi:
1.  Budjet  m ablag'larini  oluvchilar  uchun  joriy  xarajatlar;
2.  Joriy  budjet  transfertlari;
3.  Kapital  xarajatlar.  Bunga  quyidagilar  kiradi:
—  davlat  ehtiyojlari  u c h u n   xorijda  yer  va  boshqa  m o l-in u lk n i 
sotib  olish;
—  davlat  ehtiyojlari  uchu n   yerga  va  boshqa  nom oddiy  aktivlarga 
huquqlarni  sotib  olish;
—  davlat  zaxiralarini  tashkil  etish.
4. Yuridik shaxslar uchun kapital  maqsadidan xarajatlami qoplashga 
yo ‘naltirilgan  budjet  transfertlari:
—  rezident-yuridik  shaxslar va  xorijiy davlatlarga  budjet  ssudalari;
—  budjet  dotatsiyalari  va  davlat  maqsadli  jam g ‘armalariga  budjet 
ssudalari;
—  amaldagi  qonunchilikda  m an   etilmagan  boshqa  xarajatlar.
Biz  0 ‘zbekiston  Respublikasida  budjet  mablag‘larini  oluvchilar 
uch un joriy  xarajatlarni  quyidagi  jadvalda  ko ‘rishimiz  m um kin.
Quyidagi jadval  m a ’lumotlari shuni  ko‘rsatadiki,  2010-yildagi  davlat 
budjeti  xarajatlarining  tarkibida  ijtimoiy  soha  (ta’lim,  fan,  m adaniyat, 
sport) xarajatlari  asosiy o ‘rinni  egallab turibdi. Aholini  ijtimoiy him oya 
qilish xarajatlarining ulushi esa 2,2 
%  ni tashkil etmoqda.  Milliy  iqtiso- 
diyotni  rivojlantirish  xarajatlarining  ulushi  3,4  %  ni  tashkil  etm o q d a 
va  m arkazlashgan  investitsiyalarni  moliyalashtirish  xarajatlari  ulushi 
3,7 
%  ni  tashkil  etgan.
2- jadval
0 ‘zbekiston Rcspublikasi  Davlat budjeti xarajatlari 
tarkibi  (Y alM ga nisbatan  foizda)
T/p
Ko'rsatkichlar
2005-y
2006-y
2007-y
2008-y
2009-y
2010-y
1.
Xarajatlar  jam i  shu 
jumladan:
2 9 ,5
27,0
25,8
24,6
2 4 ,6
2 6 ,2
2.
ijtimoiy soha
10,4
10,2
9,8
9,3
9 ,2
3.
ijtim oiy  him oya
2,3
2,1
2,0
2,1
1,8
2 ,2
4.
markazlashgan
iqtisodiyotni
rivojlantirish
xarajatlari
3,0
2,3
2,3
3,0
3,1
3 ,4

---