O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor



Yüklə 10,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə106/124
tarix23.09.2018
ölçüsü10,01 Mb.
#70228
1   ...   102   103   104   105   106   107   108   109   ...   124

Deviz  siyosati  asosan  valuta  intervensiyasi  shaklida  amalga  oshadi. 
Valuta  intervensiyasi  rasmiy  oltin-valuta  zaxiralari  yoki  m arkaziy 
banklarning  banklararo  «svop»  kelishuvlariga  asosan  milliy valutadagi 
qisqa  m uddatli  o'zaro   kreditlari  hisobiga  amalga  oshiriladi.
XIX 
asrdan  boshlab  valuta  intervensiyasi  q o lla n ila   boshlandi. 
Masalan,  Rossiyaning  Davlat banki,  Avstro-Vengriya baaki  o ‘z  milliy 
valutalari  kursini  qo'llab-quvvatlash  maqsadida  intervensiyadan  foy- 
d alangan.  O ltin   m o n o m e ta liz m i  bekor  qilinishidan  s o ‘ng  valu ta  
intervensiyasi  keng  qoMlanila  boshlandi.  1929— 1933-yillar  j a h o n  
iqtisodiy  inqirozi  sharoitida valuta intervensiyasidan  markaziy banklar 
v a lu ta   d e m p in g ig a   k o ‘m a k la s h is h   u c h u n   o ‘z  valu ta la ri  k u r s in i 
pasaytirish  maqsadida  foydalangan.
Valuta intervensiyalarini  o ‘tkazishning m oddiy asosi bo'lib A Q S H , 
Buyuk  Britaniya,  Fransiya,  ltaliya,  Kanada  va  boshqa  m am lakatlarda 
1930-  yillarda  tashkil  etilgan  valuta  barqarorlashtirish  fondlari  xizmat 
qildi.  Valuta  barqarorlashtirish  fondlari  —  bu  valuta  kursini  muvofiq- 
lashtirish  maqsadida valuta intervensiyasida ishlatiladigan oltin,  xorijiy 
va  milliy valutalardagi  davlat  fondlaridir.  Zamonaviy  sharoitda  ayrim 
m am lakatlarda  ushbu  fondlarning  belgilanishi  va  roli  o ‘z  xususiyat- 
lariga  ega.
Fransiyada  yuqorida  zikr etilgan fond  maqsadli  fond  b o ‘lib  rasmiy 
o l ti n - v a l u ta   z a x ira la ri  d o ira s id a   a jra tila d i.  F ra n siy a   b a n k i  o ‘z 
intervensiya operatsiyalarining xarakteri va ko'lamini  oshkora etmaslik 
uch u n   ushbu  fondning  hajmini  m atbuotda  e ’lon  qilmaydi.  A Q S H da 
esa  valuta  barqarorlashtirish  fondi  o ‘z  ahamiyatini  yo‘qotdi  (uning  2 
mlrd.
A Q S H   dollaridagi  hajmi  b a rp o   etilish  paytidan  boshlab,  y a ’ni 
1934-yildan  o ‘zgarm asdan  kelm oqda),  chunki  federal  zaxira  banklari 
valuta  intervensiyasini  asosan  «svop»  kelishuvining  shartlari  asosida 
xorijiy  markaziy  banklar  kreditlari  hisobiga  amalga  oshiradi.  Buyuk 
Britaniyada hozirgi kunda valuta barqarorlashtirish fondi mamlakatning 
b archa  rasmiy  oltin-valuta  zaxiralarini  o ‘zida  birlashtiradi.
Deviz  siyosati  bevosita  valuta  kursiga  t a ’sir  etadi,  am m o  ushbu 
t a ’sir m uvaqqat va  cheklangan k o ‘lamlardadir.  Valuta  intervensiyasiga 
b o ‘lgan  yirik  xarajatlar,  agarda  kurs  shakllanishining  bozor  omillari 
davlat  muvofiqlashtirishidan ustunroq  b o ‘lsa,  ham m a vaqt  h am  valuta 
kurslari  barqarorligini  t a ’minlay  olmaydi.
M asalan,  Yaponiya  Banki  1998  yilning  aprelida  valuta  bozorida 
21  mlrd.  A Q S H   dollarini  (valuta  zaxiralarining  10  foizi)  sotdi,  Biroq


so'nggi  8  yil  ichida  eng  yuqori  (lA Q S h   dollari  u c h u n   1380  iyena), 
rekordli  iyena  kursi  tushishining  oldini  ololmadi  va  Yaponiya  valuta 
intervensiyasini  cheklashga  qaror  qildi.
Valuta zaxiralarining diversifikatsiyasi —  davlatlar,  banklar,  T M K - 
larning Xalqaro  hisob-kitoblar,  valuta  intervensiyasini  am alga oshirish 
va  valuta  y o ‘qotishlaridan  o ‘zini  himoyalashni  t a ’m inlash  m aqsadida 
valuta  zaxiralari  tarkibiga  turli  valutalarni  kiritish  orqali  tarkibiy 
tuzilishini  muvofiqlashtirishga y o ‘naltirilgan  sivosatidir.  U shbu siyosat 
odatda,  barqarorsiz  valutalarni  sotish  va  nisbatan  b a rq a ro r  ham d a 
xalqaro  hisob-kitoblar  uch u n   z a ru r  b o ‘lgan  valutalarni  sotib  olish 
orqali  amalga  oshiriladi.
AQSH  dollarining  barqarorsizligi  uning  kapitalistik  d un yo   rasmiy 
zaxiralaridagi ulushir.i  lebranishiga sabab  b o ‘ldi  (1973-yilda—84,5  foiz, 
1982-yilda—71,4  foiz,  1990-yilda—60  foizga  yaqin).
Valuta paritetlari va valuta kurslari  rejirni  milliy ham da davlatlararo 
muvofiqlashtirish  obyekti  b o ‘lib  hisoblanadi.  Bretton  Vuds  kelishuvi 
shartlariga  muvofiq  rnamlakatlar  o ‘z  milliy valutalari  kurslarini  bozor 
bahosi  asosida  A Q S H   dollariga  n isbatan  X V Fda  qayd  e td ila r  va 
oltinning  rasmiy  bahosi  (1  troya unsiyasi  —  35  AQ SH  dollari)  asosida 
ularning  zam inidagi  oltin  m iqdorlarini  belgiladilar.  F o n d   a ’zolari 
bo'lmish  rnamlakatlar  o ‘z  valutalari  bozor  kurslarini  p aritetid an  +,-1 
foizdan  oqib  ketishiga  y o ‘l  q o ‘ymaslik  majburiyatini  o ‘z  zim malariga 
oldilar.
D e v a lv a ts iy a   va  re v a lv atsiy a   v a lu t a   s iy o s a t in i n g   a n ’a n a v iy  
uslublaridir.  Devalvatsiya  —  bu,  xorijiy  valutalar  yoki  X alqaro  valuta 
birliklariga,  oltinga  nisbatan  milliy  valuta  kursining  pasayishi.  U n ing 
obyektiv  asosi  b o ‘lib  rasmiy  valuta  kursining  bozor  kursiga  nisbatan 
yuqoriroq  q o ‘yilishi  hisoblanadi.
Revalvatsiya —  bu,  xorijiy valutalar yoki Xalqaro valuta birliklariga, 
oltinga  nisbatan  milliy valuta  kursining  k o‘tarilishidir.
K u rsla r  farqi  n u q tay i  n a z a r id a n   f u n t  ste rlin g   d ev a lv a tsiy a si 
oqibatida AQ SH  dollarining haqiqiy revalvatsiyasidan A Q S H n ing  yutuq 
va  yo ‘qotishlari  shartli  hisob-kitoblarini  k o ‘rib  chiqamiz.
1. 
Tashqi  savdo.  A Q SH ning  Buyuk  Britaniyaga  eksporti  b o ‘yicha 
bajarilmagan  shartnom alar  summasi  20  mln.  funt  sterlingni  tashkil 
etadi  deb  faraz  qilamiz.  Amerika  eksportyorlarining  zararlari  (him oya 
shartlashuvi yo‘qligi paytda)  8  mln.  doilarga yetadi, chunki ular tushum  
sifatida  olingan  funt  sterlinglarni  A Q SH   dollarlariga  1  funt  u c h u n   2,8 
dollar  kursi  o ‘rniga  2,4  dollar  kursi  bo'y ich a   alm ashtiradilar,  y a ’ni:


Yüklə 10,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   102   103   104   105   106   107   108   109   ...   124




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə