Of azerbaijan high technical educational institutions

PAHTEI 
PROCEEDINGS OF AZERBAIJAN HIGH TECHNICAL EDUCATIONAL INSTITUTIONS 
VOLUME 27 ISSUE 04 2023 
E-ISSN: 2674-5224 
2) "yaşıl" texnologiyaların təşviqi, ətraf mühitin idarə edilməsinə dair biliklərin yayılması, iqlim 
dəyişikliyinin mənfi təsirlərinin azaldılması və ona uyğunlaşdırılması üçün təşəbbüslərin inkişaf 
etdirilməsi yolu ilə ekoloji təhlükəsizliyin təkmilləşdirilməsi;
3) üzv dövlətlərin iqtisadiyyatlarının yaxınlaşması üçün resursların bölüşdürülməsi, regiondaxili 
bazarların konsolidasiyasını təşviq etməklə regional ölkələrlərarası inteqrasiyanın təşviqi. 
Bankın fəaliyyətinin əsas istiqamətləri arasında Uzunmüddətli Strategiya ətraf mühitin 
mühafizəsini, infrastruktur obyektlərinin, maliyyə sektorunun, təhsil xidmətləri sahəsinin 
inkişafını, regional əməkdaşlıq və inteqrasiyanınəzərdə tutur. AİB-in əlavə iş sahələri qrupuna 
səhiyyənin inkişafı, kənd təsərrüfatına dəstək, təbii fəlakətlər və fövqəladə hallar zamanı 
yardımın göstərilməsi daxildir (Antropov V.V., 2019; 98-109 p). 
Qeyd edək ki, bu vəzifələr və Bankın işinin konkret istiqamətləri AİB-ə üzv ölkələrin obyektiv 
sosial və iqtisadi ehtiyacları nəzərə alınmaqla müəyyən edilib. Xüsusilə, Bankın benefisiar 
ölkələri ümumiyyətlə iqtisadi inkişafın aşağı səviyyəsi (bir çox hallarda iqtisadi gerilik) ilə 
xarakterizə olunur. Məsələn, 2009-cu ildə AİB-nin alıcıdövlətlərində adambaşına düşən orta 
ÜDM 2,328 ABŞ dolları təşkil etmişdir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, 2009-cu ildə İqtisadi 
Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına üzv ölkələrdə eyni göstərici 36 8526 ABŞ dolları təşkil edib, 
yəni 15,8 dəfə çoxdur. Dövlətlərin iqtisadi inkişaf səviyyəsinin aşağı olmasının ən mühüm 
nəticəsi onların əhalisinin (rifah, həyat keyfiyyəti) real istifadədə olan gəlirlərinin aşağı səviyyəsi 
- yoxsulluq problemidir. Asiya-Sakit okean regionunda iqtisadi vəziyyət son illərdə Asiya üçün 
ən ağır sınaqlardan birinə çevrilən 2008-2009-cu illərin qlobal maliyyə-iqtisadi böhranı (GFEC) 
ilə əlaqədar daha da pisləşdi. Böhran ilk növbədə yerli istehsalçıların ixrac mallarına istehlak 
tələbinin azalması ilə özünü göstərdi. Öz növbəsində, regional istehlak və investisiya tempinin 
azalması bu problemləri daha da kəskinləşdirərək, Asiya dövlətləri üçün ÜDM-in 9,5%-i (2007-
ci ildə) olan orta illik iqtisadi artımı ÜDM-in 5,2%-nə (2009-cu ildə) endirmişdir. AİB-in 
hesablamalarına görə, artım 2007-ci il səviyyəsində davam edərsə, yoxsulluq zonasını tərk edə 
bilənlərin 71 milyonunun gündəlik istehlakı 2 dollardan, 54 milyon insanın gündəlik istehlakı 
1,25 ABŞ dollarından azdır (Kucheryavyi P.V., 2011; 45-63 c). 
Hazırda Asiya iqtisadi bərpa sürətinə görə dünya lideridir – 2010-cu ildə regional ÜDM-in artımı 
7%-dən çox olmuşdur. Bu nəticələr, digər məsələlərlə yanaşı, AİB böhranı zamanı həyata 
keçirilən investisiya səyləri sayəsində əldə edilmişdir. Bu məqsədlə 2009-cu ildə Asiya İnkişaf 
Bankının Rəhbərlər Şurası Bankın nizamnamə kapitalının 55 milyard dollardan 165 milyard 
dollara qədər misli görünməmiş üç dəfə artırılması barədə qərar qəbul edib. 200% kapital artımı 
AİB tarixində ən böyük artımdır. Əlavə kapitallaşma Banka böhrandan ən çox təsirlənən ölkələri 
dəstəkləməyə imkan verdi. Belə ki, 2009-cu ildə AİB-in əməliyyatlarının ümumi həcmi 19,2 
milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 57% artım deməkdir və 
Bankın bütün 45 illik fəaliyyəti üçün mütləq tarixi maksimumdur. Yüksək investisiya fəaliyyəti 
AİB tərəfindən dəstəklənmiş və 2010-cu ildə Bankın ondakı əməliyyatlarının ümumi həcmi 
təxminən 17,5 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir. Beləliklə, Bank 2009-2010-cu illər üçün 
kreditlərin verilməsi ilə bağlı əvvəllər qarşıya qoyulmuş hədəfi 15% ötüb. Bundan əlavə, 2009-
cu ildə region iqtisadiyyatının kontrtsiklik tənzimlənməsini həyata keçirmək məqsədilə Bank 
tərəfindən 3 milyard ABŞ dolları məbləğində ilkin kapitala malik olan Kontrtsiklik Sahibkarlıq 
Fondu (KSF) yaradılmışdır. Bu alətin imkanlarından dərhal AİB-ə üzv dövlətlər istifadə etdilər. 
Beləliklə, 2009-cu ilin yekunlarına görə, AİB-in əməliyyatlarının ümumi həcminin 28,5%-i 
KSF-nin payına düşür. Əməliyyatların həcminin yerdə qalan 71,5%-i aşağıdakı paya malik olub: 
40,1%-i sosial-iqtisadi islahatların həyata keçirilməsini dəstəkləmək üçün üzv ölkələrə verilmiş 

---

149