Ogólne wymagania edukacyjne szczegółowych biologii na poszczególne oceny szkolne

Dział: Ekologia.

Poziom konieczny (stopień dopuszczający)	Poziom podstawowy (stopień dostateczny)	Poziom rozszerzający (stopień dobry)	Poziom dopełniający (stopień bardzo dobry)	Poziom wykraczający (stopień celujący)
Uczeń: – wśród poziomów organizacji życia wskazuje poziom populacji, biocenozy i ekosystemu, – określa zakres badań ekologii, – wyjaśnia znaczenie pojęcia „środowisko”, – wymienia składniki środowiska życia organizmów oraz dokonuje ich podziału na czynniki biotyczne i abiotyczne, – podaje przykłady biotycznych i abiotycznych czynników środowiska, – określa wpływ światła, temperatury i wody na organizmy, – wyjaśnia znaczenie pojęcia „zakres tolerancji ekologicznej”, – wyjaśnia, jakie organizmy nazywa się bioindykatorami, – definiuje pojęcie „populacja”, – wskazuje przykłady populacji roślin i zwierząt w terenie, – wymienia charakterystyczne cechy populacji, – wymienia zjawiska wpływające na liczebność populacji, – wymienia typy struktury przestrzennej populacji, – wymienia typy struktury wiekowej populacji, – rozpoznaje strukturę wiekową populacji na podstawie jej graficznego przedstawienia, – podaje przykłady oddziaływań między populacjami różnych gatunków, – wymienia zasoby środowiska, o które konkurują przedstawiciele różnych gatunków, – wyjaśnia pojęcie „symbioza”, – podaje przykłady oddziaływań nieantagonistycznych: mutualizmu, komensalizmu i protokooperacji, – wymienia antagonistyczne oddziaływania między populacjami, – wyjaśnia pojęcie „amensalizm”, – podaje przykłady konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej, – przedstawia na wybranych przykładach adaptacje zwierząt do roślinożerności, – podaje przykłady przystosowań roślin do ochrony przed zgryzaniem, – przedstawia na wybranych przykładach przystosowania drapieżników do zdobywania pokarmu oraz obronne adaptacje ich ofiar, – podaje przykłady pasożytów wśród roślin i zwierząt, – wymienia przykładowe cechy pasożytów, które są przystosowaniem do prowadzonego trybu życia, – definiuje pojęcia: ekosystem, biocenoza, biotop, – wymienia abiotyczne i biotyczne elementy ekosystemu, – wyjaśnia, co to jest łańcuch pokarmowy, – wymienia podstawowe elementy łańcucha pokarmowego, – wyjaśnia, co to jest sieć troficzna, – wyjaśnia, jak funkcjonuje ekosystem, – wymienia główne etapy obiegu węgla w przyrodzie oraz przykłady organizmów odgrywających rolę w tym procesie.	Uczeń: – porównuje przedmiot i cel badań ekologii i ochrony środowiska, – definiuje pojęcia: populacja, biocenoza, ekosystem, biosfera, – wymienia biotyczne i abiotyczne czynniki środowiska, – porównuje warunki środowiska wodnego i lądowego, – wymienia przykłady przystosowań zwierząt i roślin do środowiska wodnego i lądowego, – wyjaśnia zjawisko tolerancji ekologicznej, – wymienia nazwy gatunków, które wykorzystuje się jako bioindykatory, – podaje przykłady mechanizmów regulacyjnych wpływających na charakterystykę populacji, – prowadzi obserwacje populacji roślin i zwierząt w terenie, – podaje przykłady populacji roślin lub zwierząt charakteryzujących się określonym typem rozmieszczenia, – podaje wzór na zagęszczenie populacji, – dokonuje obserwacji liczebności dowolnej populacji, – podaje przykłady strategii zapewniających stabilny rozwój populacji, – rozróżnia oddziaływania antagonistyczne i nieantagonistyczne między populacjami, – wykazuje na przykładach, że symbioza jest korzystna dla obu gatunków pozostających w tego rodzaju oddziaływaniu, – rozpoznaje rodzaj oddziaływania nieantagonistycznego wskazanych przykładów zależności między dwoma gatunkami, – przedstawia skutki istnienia konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej, – podaje przykład działania mechanizmów regulacji liczebności populacji drapieżników i ich ofiar, – charakteryzuje przystosowania do pasożytniczego trybu życia na wybranych przykładach organizmów roślinnych i zwierzęcych, – rozpoznaje rodzaj oddziaływania antagonistycznego wskazanych przykładów zależności między dwoma gatunkami, – wyjaśnia zależności między biotopem a biocenozą, – wskazuje abiotyczne i biotyczne elementy dowolnego ekosystemu (np. lasu), – buduje łańcuchy pokarmowe z podanych przykładów gatunków, – wskazuje łańcuchy pokarmowe na schematach sieci troficznej, – wyjaśnia rolę producentów, konsumentów i destruentów w procesach zachodzących w ekosystemie.	Uczeń: – charakteryzuje właściwości światła, wody i temperatury jako głównych czynników wpływających na organizmy, – charakteryzuje przystosowania zwierząt i roślin do środowiska wodnego i lądowego, – analizuje czynniki środowiska wodnego i lądowego (wilgotnego i suchego) oraz ich wpływ na funkcjonowanie organizmów w tych środowiskach, – charakteryzuje zjawisko tolerancji ekologicznej, – analizuje przykładowe zakresy tolerancji ekologicznej, – wyjaśnia sposób wykorzystania organizmów o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej jako bioindykatorów, – charakteryzuje cechy populacji, – oblicza zagęszczenie populacji, – rozpoznaje typ struktury przestrzennej populacji, – analizuje przykładowe graficzne przedstawienie struktur wiekowych różnych populacji, – analizuje wybrane cechy populacji (np. liczebność, strukturę przestrzenną) gatunku rośliny w terenie, – dokonuje klasyfikacji oddziaływań między populacjami różnych gatunków, – charakteryzuje nieantagonistyczne oddziaływania między populacjami: mutualizm, komensalizm i protokooperację na wybranych przykładach, – charakteryzuje antagonistyczne oddziaływania między populacjami: amensalizm, konkurencję, roślinożerność, drapieżnictwo i pasożytnictwo, – analizuje skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej, – wyjaśnia działanie mechanizmów regulacji liczebności populacji drapieżników i ich ofiar, – charakteryzuje strukturę ekosystemu, – charakteryzuje zależności pokarmowe (łańcuchy pokarmowe i sieci troficzne) w ekosystemie, – grupuje organizmy wybranej biocenozy według przynależności do poziomu troficznego, – charakteryzuje obieg materii w ekosystemie oraz przepływ energii przez ekosystem, – charakteryzuje obieg węgla w przyrodzie.	Uczeń: – charakteryzuje poziomy organizacji świata żywego, które są przedmiotem zainteresowania ekologii, – wykazuje związek między występowaniem organizmów a czynnikami środowiska ich życia, – porównuje cechy organizmów o zróżnicowanych zakresach tolerancji na wybrany czynnik (światło, temperaturę, wodę), – analizuje zakresy tolerancji różnych organizmów, – podaje przykłady wykorzystania organizmów o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej jako bioindykatorów, – analizuje działanie mechanizmów regulacyjnych i wpływu różnych czynników na charakterystykę populacji, – analizuje strategie zapewniające stabilny rozwój populacji, – planuje i przeprowadza obserwację rozmieszczenia i zagęszczenia mniszka lekarskiego na trawniku lub łące, – prognozuje zmiany liczebności oraz zasięgu populacji na podstawie wykresu (graficznego przedstawienia struktury wiekowej populacji), – analizuje cechy organizmów gatunków, które wzajemnie na siebie oddziałują (antagonistycznie lub nieantagonistycznie), – wskazuje skutki oddziaływań antagonistycznych i nieantagonistycznych między populacjami, – wykazuje znaczenie działania mechanizmów regulacji liczebności populacji drapieżników i ich ofiar dla funkcjonowania populacji, – charakteryzuje sieć troficzną wybranego ekosystemu, – wykonuje schemat krążenia materii i przepływu energii w ekosystemie, – analizuje schemat obiegu węgla w przyrodzie.	Uczeń: – charakteryzuje pojęcie „nisza ekologiczna”, – planuje i przeprowadza doświadczenie sprawdzające wpływ wybranego czynnika środowiska (wody, temperatury, światła) na organizm, – analizuje wpływy czynników środowiskowych na osobniki jednego gatunku żyjące w różnych warunkach środowiskowych, – interpretuje zakresy tolerancji różnych organizmów, – wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat zastosowania bioindykatorów do oceny stanu środowiska, – planuje i przeprowadza badanie stanu czystości wody (gleby) na podstawie składu gatunkowego organizmów w niej występujących, – przeprowadza modelowanie rozmieszczenia osobników w populacji, – na podstawie samodzielnie znalezionych danych statystycznych prognozuje zmiany w strukturze wiekowej ludności Polski, – prowadzi obserwacje nieantagonistycznych zależności między populacjami, – wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat antagonistycznych i nieantagonistycznych oddziaływań między populacjami; ocenia ich znaczenie oraz analizuje skutki tych oddziaływań, – przeprowadza obserwację dowolnego ekosystemu; analizuje jego strukturę troficzną i tworzy model tej struktury, – planuje i przeprowadza doświadczenie ilustrujące działalność destruentów, – na podstawie różnych źródeł informacji przygotowuje schemat obiegu azotu w przyrodzie.

Dział: Ewolucja życia.

Poziom konieczny (stopień dopuszczający)	Poziom podstawowy (stopień dostateczny)	Poziom rozszerzający (stopień dobry)	Poziom dopełniający (stopień bardzo dobry)	Poziom wykraczający (stopień celujący)
Uczeń: – określa zakres badań ewolucjonizmu, – definiuje pojęcie „ewolucja organizmów”, – wymienia główne założenia teorii ewolucji Karola Darwina, – wymienia niezbędne warunki zachodzenia ewolucji, – wyjaśnia, co to jest dobór naturalny, – podaje przykłady koewolucji, – wyjaśnia, na czym polega dobór sztuczny, – wskazuje nazwy organizmów powstałych w wyniku doboru sztucznego, – określa przedmiot badań paleontologii, – wymienia przykładowe źródła wiedzy o przebiegu ewolucji, – podaje przykłady dowodów ewolucji, – wyjaśnia, co to są żywe skamieniałości i formy przejściowe, – podaje przykłady narządów homologicznych, – wymienia główne etapy powstania i rozwoju życia na Ziemi, – określa miejsce człowieka w świecie organizmów, – wymienia podobieństwa i różnice między człowiekiem a przedstawicielem naczelnych, np. szympansem, – wymienia cechy charakterystyczne tylko dla człowieka, – wymienia główne etapy ewolucji człowieka (podaje przykłady jego przodków z rodzaju człowiekowatych).	Uczeń: – wymienia głównych przedstawicieli myśli ewolucyjnej, – charakteryzuje główne założenia teorii ewolucji Karola Darwina, – charakteryzuje niezbędne warunki zachodzenia ewolucji, – podaje współczesne poglądy na temat ewolucji (neodarwinizm), – wyjaśnia mechanizm działania doboru naturalnego, – wyjaśnia, na czym polega wspólna ewolucja dwóch różnych gatunków, – wymienia przykłady organizmów powstałych w wyniku doboru sztucznego, – wymienia rodzaje i podaje przykłady dowodów ewolucji, – wyjaśnia na przykładach, co to są żywe skamieniałości i formy przejściowe, – rozróżnia narządy homologiczne i analogiczne, – wymienia przykład obserwacji procesów ewolucyjnych zachodzących współcześnie, – wyjaśnia, jaki wpływ na ewolucję miały gwałtowne zmiany w środowisku, – wyjaśnia, na czym polegała ewolucja narządu oddechowego kręgowców, – określa pochodzenie człowieka, – charakteryzuje podobieństwa i różnice między człowiekiem a przedstawicielem naczelnych, np. szympansem.	Uczeń: – analizuje założenia teorii ewolucji Karola Darwina oraz neodarwinizmu, – analizuje warunki zachodzenia ewolucji, – charakteryzuje zjawisko koewolucji na wybranych przykładach, – porównuje dobór naturalny i dobór sztuczny, – charakteryzuje archeopteryksa jako formę przejściową, – przedstawia bezpośrednie i pośrednie dowody ewolucji, – wyjaśnia na przykładach, co to są narządy szczątkowe, – charakteryzuje współczesne obserwacje procesów ewolucyjnych, – charakteryzuje główne etapy powstania i rozwoju życia na Ziemi, – wykazuje związek z gwałtownymi zmianami w środowisku a przebiegiem ewolucji, – charakteryzuje ewolucję narządu oddechowego kręgowców, – analizuje drzewo rodowe organizmów, – charakteryzuje przebieg ewolucji człowieka, – porównuje cechy człowieka i jego przodków z rodzaju człowiekowatych, – wyjaśnia, co to jest ewolucja kulturowa człowieka.	Uczeń: – przedstawia historię myśli ewolucyjnej, – porównuje główne założenia teorii ewolucji Karola Darwina i neodarwinizmu, – wykazuje, że dobór naturalny jest jednym z mechanizmów ewolucji, – porównuje różne rodzaje bezpośrednich dowodów ewolucji, – analizuje cechy archeopteryksa jako formy przejściowej, – analizuje główne etapy ewolucji roślin i zwierząt, – analizuje drzewo rodowe organizmów i wskazuje miejsce człowieka w świecie organizmów żywych, – charakteryzuje powstanie i rozwój życia na Ziemi, korzystając z tabeli stratygraficznej, – wykazuje, że podobieństwa i różnice między człowiekiem a naczelnymi są wynikiem ewolucji, – charakteryzuje ewolucję kulturową człowieka.	Uczeń: – wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat doboru sztucznego jako działania celowo zwiększającego bioróżnorodność; prezentuje przykłady działania doboru sztucznego, – przygotowuje prezentację przedstawiającą ewolucję dowolnej grupy organizmów, – prezentuje powstanie i rozwój życia na Ziemi, korzystając z tabeli stratygraficznej, – analizuje historię rozwoju życia na Ziemi i ilustruje ją w postaci kalendarza lub zegara ewolucji, – przygotowuje prezentację na temat podobieństw i różnic między człowiekiem a przedstawicielami innych naczelnych.

Dział: Człowiek i środowisko.

Poziom konieczny (stopień dopuszczający)	Poziom podstawowy (stopień dostateczny)	Poziom rozszerzający (stopień dobry)	Poziom dopełniający (stopień bardzo dobry)	Poziom wykraczający (stopień celujący)
Uczeń: – wymienia główne źródła zanieczyszczeń powietrza, – wymienia działania mające na celu ochronę powietrza, – podaje skutki zanieczyszczenia powietrza, – wymienia główne źródła zanieczyszczenia wody, – określa sposoby uzdatniania zanieczyszczonej wody, – podaje przykłady sposobów uzdatniania zanieczyszczonej wody, – wymienia główne źródła zanieczyszczenia gleby, – podaje przykłady chorób człowieka wynikających z zanieczyszczenia środowiska, – wyjaśnia, co to są gazy cieplarniane, – wyjaśnia, co to jest efekt cieplarniany, – wyjaśnia znaczenie pojęcia „globalne ocieplenie”, – podaje przykłady źródeł gazów cieplarnianych, – podaje przykłady spodziewanych efektów globalnego ocieplenia, – wymienia przykłady odnawialnych i nieodnawialnych zasobów naturalnych, – wymienia działania zmniejszające zużycie wody w gospodarstwie domowym, – wymienia źródła energii odnawialnej, – podaje wady i zalety energii jądrowej, – wymienia sposoby zmniejszające zużycie energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, – definiuje pojęcia: biodegradacja, utylizacja, recykling, – podaje sposoby postępowania z odpadami, – wymienia wady i zalety składowania odpadów, – wymienia wady i zalety spalania odpadów, – wymienia sposoby ograniczenia odpadów w gospodarstwach domowych, – wyjaśnia, na czym polega zasada 3U, – wyjaśnia, na czym polega segregowanie odpadów w gospodarstwie domowym, – podaje sposób postępowania z odpadami niebezpiecznymi (zużytymi bateriami, świetlówkami, przeterminowanymi lekami, farbami).	Uczeń: – klasyfikuje główne źródła zanieczyszczeń powietrza na naturalne i wynikające z działalności człowieka; podaje przykłady, – wyjaśnia, na czym polega sposób monitorowania jakości powietrza metodą analizy udziału form morfologicznych, – wyjaśnia, co to są smog i kwaśne deszcze, – wymienia nazwy gatunków zwierząt, które mogą służyć jako biowskaźniki jakości wody, – określa sposoby uzdatniania zanieczyszczonej wody, – wymienia nazwy gazów cieplarnianych, – wyjaśnia za pomocą schematu, na czym polega efekt cieplarniany, – wymienia źródła gazów cieplarnianych klasyfikując je na naturalne i wynikające z działalności człowieka, – wymienia i omawia spodziewane efekty globalnego ocieplenia, – rozróżnia i charakteryzuje odnawialne i nieodnawialne zasoby naturalne, – proponuje działania zmniejszające zużycie wody w gospodarstwie domowym, – wyjaśnia znaczenie energii odnawialnej, – charakteryzuje energię jądrową, – proponuje działania zmniejszające zużycie energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, – porównuje sposoby postępowania z odpadami: składowanie i spalanie, – proponuje sposoby ograniczenia odpadów w gospodarstwach domowych, – charakteryzuje działania zgodne z zasadą 3U, – przeprowadza segregowanie odpadów w gospodarstwie domowym, – wyjaśnia, dlaczego zużyte baterie zalicza się do odpadów niebezpiecznych.	Uczeń: – charakteryzuje główne źródła zanieczyszczeń powietrza na naturalne i wynikające z działalności człowieka; podaje przykłady, – wyjaśnia sposób powstawania i skutki działania smogu oraz kwaśnych deszczy, – charakteryzuje sposób monitorowania jakości wody za pomocą biowskaźników, – wymienia etapy procesu oczyszczania ścieków, – wyjaśnia, na czym polega degradacja gleby i jakie są jej przyczyny, – określa wpływ zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby na zdrowie człowieka, – wyjaśnia mechanizm powstawania efektu cieplarnianego, – analizuje zmiany zawartości dwutlenku węgla w atmosferze w ciągu ostatnich 50 lat, – porównuje odnawialne i nieodnawialne źródła energii, – wyjaśnia konieczność działań zmierzających do prowadzenia oszczędnej gospodarki zasobami naturalnymi, – charakteryzuje wybrane źródła energii odnawialnej (biopaliwo, biogaz), – porównuje czas biodegradacji wybranych odpadów, – charakteryzuje sposoby i uzasadnia konieczność ograniczenia ilości odpadów w gospodarstwach domowych, – uzasadnia konieczność segregowania odpadów w gospodarstwie domowym.	Uczeń: – przeprowadza obserwację stanu czystości powietrza na wybranym terenie metodą analizy udziału form morfologicznych, – analizuje materiały statystyczne dotyczące zanieczyszczeń powietrza, – prowadzi proste badania jakości wody z wykorzystaniem biowskaźników, – analizuje przebieg procesu oczyszczania ścieków, – analizuje wpływ zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby na zdrowie człowieka, – charakteryzuje działania mające na celu ochronę powietrza, wody i gleby przed zanieczyszczeniami, – analizuje mechanizm powstawania efektu cieplarnianego, – analizuje związek działalności człowieka z globalnym ociepleniem, – analizuje materiały statystyczne dotyczące emisji gazów cieplarnianych, – analizuje dane statystyczne dotyczące zużycia wody w gospodarstwach domowych, – analizuje dane statystyczne na temat źródeł produkcji oraz zużycia energii elektrycznej w Polsce, – analizuje sposoby postępowania z odpadami pod względem zagrożenia dla środowiska, które ze sobą niosą, – wykazuje konieczność wyjątkowego postępowania z odpadami niebezpiecznymi (zużytymi bateriami, świetlówkami, przeterminowanymi lekami, farbami).	Uczeń: – przygotowuje prezentację z zaplanowanej i przeprowadzonej obserwacji stanu czystości powietrza na wybranym terenie metodą analizy udziału form morfologicznych, – planuje i przeprowadza badania jakości wody z wykorzystaniem biowskaźników, – wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza i wody a niektórymi chorobami cywilizacyjnymi, – zdobywa informacje, analizuje i ocenia działania prowadzone na rzecz ochrony powietrza, wody i gleby w najbliższej okolicy, – przygotowuje prezentację przedstawiającą przyczyny i przewidywane skutki globalnego ocieplenia oraz wykazującą związek działalności człowieka z globalnym ociepleniem, – wyszukuje informacje i przygotowuje raport na temat struktury energii w regionie, – ocenia zużycie energii elektrycznej w swoim domu oraz możliwość wprowadzenia działań oszczędzających jej zużycie, – wyszukuje informacje i przygotowuje raport na temat działań władz lokalnych dotyczących gospodarki odpadami, – przeprowadza analizę ilości i składu odpadów produkowanych w domu i ocenia możliwość wprowadzenia działań poprawiających gospodarowanie odpadami.